حسين ملک درگذشت

حسين ملک (۱۳۸۳-۱۳۰۰) بامداد روز يکشنبه دهم خرداد ماه ۱۳۸۳، برابر با سی ام ماه مه ۲۰۰۴، در ۸۳ سالگی در پاريس، زندگی را بدرود گفت.

ملک تحصيلات دانشگاهی خود را در دانشکده​ی کشاورزی دانشگاه تهران آغاز کرد و پس از اخذ درجه​ی مهندسی کشاورزی (۱۳۲۲)، نخست به تدريس علوم طبيعی در دبيرستانها و سپس به فعاليت در بخش تحقيقات و آمار وزارت کشاورزی پرداخت. او يکی از معدود کسانی بود که کار صحرائی و بازديد محلی را پايه​ی اصلی پژوهشهای خود قرار داده بود. برای او کشاورزی، در کاشت اين زمين و برداشت آن محصول خلاصه نمی​شد. کشاورزی تمامی زندگی روستائيان بود و لازمه​ی دگرگونی و بهبود کشاورزی، تغيير و بهبود جامعه​ی روستايی بود. ملک يکی از نخستين کسانی بود که در نوشته​های خود، بر ضرورت اصلاحات ارضی در ايران تأکيد کرد و زمانی هم که برای تکميل تحصيلات به فرانسه آمد پايان​نامه​ی دکتری خود را به «شرايط اصلاحات ارضی در ايران» اختصاص داد (۱۳۴۱). آنچه ملک درباره​ی نظام کشاورزی و جامعه​ی روستائی ايران آن دوران نوشت تا سالها همچنان پر اعتبار و با ارزش می​ماند.

پس از اخذ درجه​ی دکتری، ملک در مرکز ملی تحقيقات فرانسه به کار پژوهش و تحقيق پرداخت و به منظور مطالعه​ی تطبيقی نظامهای کشاورزی در ايران و هند، بار ديگر به روستاهای ايران بازگشت و ماهها هم در روستاهای هند اقامت گزيد. تجربه​ی اقامتهای تحقيقاتی در هند و پس از آن هم مأموريتهای متعددی که در سالهای بعد از طرف سازمان خواربار و کشاورزی جهانی و سازمان يونسکو در کشورهای ماداگاسکار، مالی،​هائيتی و گابون بر عهده​ی ملک واگذار شد بر انسجام و عمق بينش روستاشناسی او افزود. در هر مأموريت، تنها به تماس و گفت و گو با مقامات دولتی اکتفا نمی​کرد بلکه هربار مستقيم و بيواسطه به ميان روستائيان می​رفت و با آنان و در ميان آنان می​ماند و اين چنين بود که ملک هرجا که می​رفت، روستانشينان او را از خود می​دانستند و به او نه چون بيگانه​ای دوردست که آشنائی ديرينه نظر می​کردند و هم اين چنين بود که گزارشهای او از جامعيت و کمالی برخوردار می​شد که کمبودهای فنی و مادی روستائيان و نيازهای واقعی ايشان را نشان می​داد و دستيابی به رشد و توسعه​ای انسانی را ممکن می​ساخت. او کارشناسی بود با فرسنگها فاصله از آن دنيای کارشناسان نسخه​پيچ: در زمانی که اينان بر هرچه جز تقليد کورکورانه از کشاورزی ماشينی يکسره مهر باطله می​زدند، روستاشناسی ملک واقع​بينانه بر قابليت نوپذيری و پويائی تغيير در روستاهای «سنتی» تکيه می​کرد. ملک هم به ضرورت تغيير و نوسازی پايبند بود و هم روستائيان را قادر و توانا به درگيری موفقيت​آميز با روند نوسازی و توسعه می​دانست. ملک جامعه​شناسی دردمند بود.

ملک يکی از چهره​های ستايش​انگيز جنبش روشنفکری ايران معاصر بود که تلاش در راه رهائی و بهروزی و برابری آدميان را هيچ زمان از دانش و پژوهش خود کنار نمی​زد. درد زمانه داشت و در جستجوی درمان اين درد، بی​آرام بود. در فردای شهريور بيست، همچون بسياری از همنسلان خود به حزب توده روی​آورد و آن زمان که سراب را ديد از نخستين کسانی شد که شجاعانه به تدوين راه نوين و پيام نوين و مستقلی برای حصول به آرمانهای ترقيخواهانه​ی خود پرداختند. با آغاز نهضت ملی ايران به رهبری دکتر محمد مصدق، ملک هم در صف پشتيبانان مصمم و فعالان پايدار جنبش ملی کردن نفت قرار گرفت و تا پايان نيز قاطعانه به آرمانهای استقلال​طلبی و ترقيخواهی و تجدد​جوئی نهضت ملی وفادار ماند و هيچگاه سختکوشی در راه آزادی و آزادانديشی را از ياد نبرد.

ملک در طول همه​ی اين سالهای پژوهش و جنبش و مبارزه، بسيار و بسيار نوشت و آنچه از نوشته​های او که به​صورت کتاب و يا مقاله (از جمله در ماهنامه​های انديشه​ی نو، علم و دگی، نبرد دگی، سوسياليسم، کيهان ماه، جهان نو، نامه​ی پارسی، سهند و ...) چاپ ​شد از کنجکاوی گسترده و انديشه​ی جسور و ديد بديع او نشانه​های روشنی به دست می​دهد. ملک به فرهنگ آزاد و آزادی انديشه و کلام و قلم دلبسته بود و از شماره​ی پيکارگران با مميزی و سانسور و خفقان و سرکوب بود و از مصاف با انواع و اشکال خودکامگی و استبداد هرگز باز نايستاد.

ملک خردپيشه و خردانديش بود و تعبد فکری و خشک انديشی را در همه​ی اشکال خود, اعم از دينی و غير دينی، خوار می​داشت. ملک پويائي سيال پژوهش و کنجکاوي پايدار دانش بود. همواره می​پرسيد و همه چيز را به پرسش می​​کشيد. ذهن نقاد او هر قيد و بندی را پشت سر می​گذاشت. اين چنين بود که از آغاز جوانی تا پايان دگی، سالهای عمر او از جنبش و تلاش و کشش و کوشش برای آزادی و بهروزی مردمان آکنده بود. درد مردمان را داشت و در تلاش پايدار برای دستيابی به جهانی بهتر، برابرتر و آزادتر زيست. آرام نمی​گرفت و هرگز از پا نمی​نشست و هر زمان با صميميت و شجاعت و پيگيری، در راهی که برگزيده بود گام بر می​داشت.

يادش پايدار.

۳ تير ۱۳۸۳ / ۲۴ ژوئن ۲۰۰۴

سيروس آرين پور. نعمت آزرم. داريوش آشوری. عفت باقرزاده. فيروز باقرزاده. ناصر پاکدامن. امير پيشداد. علی​اصغر حاج سيدجوادی. مهدی خانبابا تهرانی. حميد ذوالنور. منوچهر رسا. علی رضوی. کامبيز روستا. مجيد زربخش. هوشمند ساعدلو. هوشنگ سياح​پور. ابراهيم سيفی. ايرج طبيب​نيا. مهناز طبيب​نيا. عباس عاقلی​زاده. آنا عنايت. محمود عنايت. شهرام قنبری. محمد علی همايون کاتوزيان. هوشنگ کشاورز صدر. پری کلانتری. علی گوشه. مريم متين​دفتری. هدايت متين​دفتری. عباس معيری. هوشنگ معين زاده. نيو نابت. شيدان وثيق. غلامرضا وثيق.

يادبود حسين ملک

دوستان و ياران اين پژوهشگر و نويسنده​ی مبارز در روز جمعه ۵ تير ۱۳۸۳ معادل با ۲۵ ژوئن ۲۰۰۴ در پاريس گرد هم می​آيند و ياد او را گرامی می​دارند.

ياران و دوستان حسين ملک

نشانی محل گردهمائی:

Lieu: Entraide protestante

27 rue de L'Annonciation, 75016 Paris.

Metro: La Muette (Ligne 9) ou Passy (Ligne 6).

Heure et date: 19,30, Vendredi, 25 juin 2004.