اجلاس اصفهان؛ آغاز يك راه

ايران به عنوان يك كشور بزرگ نفتي در جهان و دومين توليدكننده نفت اوپك هنوز نتوانسته است نقش بالقوه خود را كه درصورت همكاري گسترده تر اعضاي اين سازمان مي توانست موثرتر از نقش كنوني آن باشد در اين سازمان مهم بين المللي ايفا كند. اجلاس اوپك در اصفهان مي تواند زمينه ساز اين حضور موثر باشد.
ايران دومين كشور توليدكننده نفت اوپك است. ذخائر نفت و گاز ايران معادل ۳۱۱ ميليارد بشكه نفت خام برآورد مي شود و پيش بيني مي شود ظرف ۱۰ تا ۲۰ سال آينده كه ذخائر نفت خارج از اوپك تمام مي شود يا در عمل توليد آنها حتي تكافوي نيازهاي داخلي كشورهاي توليدكننده كنوني را نكند، نقش منطقه خاورميانه در تامين انرژي جهان به طور عام و ايران به طور خاص در بازار عرضه نفت جهان افزايش يابد.
هم اكنون نيز آثار اين تحول در بازار روشن شده است و به گونه اي كه آژانس بين المللي انرژي در تازه ترين گزارش ماهانه خود با افزايش ۳۳۰ هزار بشكه در روز در پيش بيني قبلي خود مربوط به ميزان تقاضاي جهاني نفت در سال ،۲۰۰۵ آن را ۸۴/۳ ميليون بشكه در روز تخمين زد.
آژانس بين المللي انرژي كه آمار و داده هاي آن موردتوجه فراوان بازار قرار مي گيرد، در آخرين گزارش خود اين تجديدنظر را ناشي از سه عامل اصلي دانست.
به گزارش اين آژانس، هواي بسيار سرد اواخر ماه فوريه و اوايل مارس (اسفند) در كل سبب افزايش تقاضاي نفت در سال ۲۰۰۵ به ميزان بيش از ۱۰۰ هزار بشكه خواهد شد.
از سوي ديگر، نشانه هايي دال بر اينكه اقتصاد آمريكا احتمالا در شش ماهه نخست سال ۲۰۰۵ كماكان پويا خواهد ماند، سبب شد آ ژانس پيش بيني قبلي خود را در مورد مصرف در آمريكا به ميزان ۱۳۰ هزار بشكه در روز افزايش دهد.
عامل سوم تجديدنظر آژانس در پيش بيني هاي قبلي اش ميزان مصرف در چين است. آژانس بين المللي انرژي پيش بيني قبلي خود درباره مصرف در چين را ۱۰۰ هزار بشكه در روز افزايش داد. به اين ترتيب مصرف نفت در چين در سال ۲۰۰۵ احتمالا ۸۸۳/۶ ميليون بشكه معادل ۹/۷ درصد بيش از سال ۲۰۰۴ خواهد بود.
مصرف نفت در چين در سال ۲۰۰۴ با افزايشي قابل توجه به ميزان ۶/۱۵ درصد جهش يافت.
آژانس بين المللي انرژي در گزارش خود آورده است: «تقاضاي نفت ظاهرا در شش ماهه دوم بالا خواهد ماند.» اين در شرايطي است كه به طور معمول با فرارسيدن بهار در نيمكره شمالي تقاضا براي نفت در شش ماهه دوم سال كاهش مي يابد.
آژانس در ارتباط با عرضه نفت در گزارش خود خاطرنشان كرد: عرضه نفت در ماه فوريه با ۸۸۵ هزار بشكه در روز افزايش به ۳/۸۴ ميليون بشكه رسيد. عرضه كشورهاي غير عضو اوپك به بازار ۵/۵۰ ميليون بشكه و كشورهاي عضو اوپك ۲۹ ميليون بشكه در روز بوده است.
در ارتباط با ذخيره سازي فراورده هاي نفتي كشورهاي عضو «او ئي سي دي» نيز در گزارش آژانس آمده است ذخاير اين كشورها در ماه ژانويه با ۳ ميليون بشكه كاهش به ۵۷۳/۲ ميليارد بشكه رسيد اما اين رقم درعين حال در مقايسه با ماه ژانويه ۲۰۰۴ نشان دهنده ۶۶ ميليون بشكه افزايش است.
ميزان ذخيره سازي اين كشورها معادل مصرف ۵۱ روز است.طي ساليان، ايران كه خود يكي از بنيانگذاران اوپك بوده است فرصتي مناسب را براي ايفاي نقش مهمي كه مي توانست در اوپك داشته باشد نيافته است. زيرا پس از پيروزي انقلاب اسلامي، توليد ايران كاهش يافت و همين امر نقش ايران را در اوپك كمرنگ كرد. مسايل سياسي نيز مزيد بر علت شد كه نگذارد ميان ايران و ساير اعضاي اوپك همفكري اثرگذارتري برقرار شود.
جنگ تحميلي عراق عليه ايران، فاصله كشورهاي عرب را با ايران در اوپك بيشتر هم كرد و درنهايت اين فضا سبب شد كه ايران بخشي از حقوق طبيعي خود را در اوپك ازدست بدهد و اين امر در تعيين سهميه هاي توليد هم حتي مشهود بود.
با آغاز دوره اي جديد از حيات سياسي ايران و تجديدنظر در ساختارهاي موجود، ايران روابطي طبيعي تر را با سازمان هاي بين المللي و كشورهاي همسايه بنيان نهاد و كوشيد از رهگذر درك متقابل با كشورها و سازمان هاي بين المللي به استيفاي حقوق حقه خود بپردازد. گسترش روابط با كشورهاي همجوار به ايجاد اين فضا كمك كرد و در نهايت، باوجود مشكلاتي كه آمريكا براي كشور به وجود آورده بود، ايران توانست با تفاهم بيشتري با جهانيان سخن بگويد و به عنوان تابعي از آن، جايگاه خود را در سازمان هاي بين المللي ارتقا دهد.
اوپك عرصه اي است كه ايران سخت مي تواند با حضوري موثر در تصميم سازي هاي اين سازمان نقش آفرين باشد. اين عرصه، به شدت نيازمند همكاري و همراهي اعضا است و اعضاي اوپك به عنوان يك كارتل عظيم نفتي نمي توانند در تصميم سازي ها به صورت تفكيك شده و جدا از هم عمل كنند.
ايران از همين منظر همكاري و فعاليت خود را در اوپك افزايش داده است و همواره با طرح ها و برنامه هاي ساده به عنوان يك عضو موثر مطرح بوده است. اين درحالي است كه به هر ترتيب هريك از اعضا نگاه خاص خود را به بازار دارند و نمي توان انتظار داشت كه اين نگاه مدام ميان اعضا تكرار شود. اما به هر روي ايران همواره بر يكپارچگي اوپك تاكيد كرده است و با برنامه ها و پيشنهادهاي به موقع و كارآمد به جاي شايسته تري در اين سازمان دست يافته است.برگزاري اجلاس اوپك در ايران كه از ابتداي تاسيس اين سازمان سابقه نداشته است راهي را هموار مي كند كه ايران در سالهاي گذشته همواره بر آن اصرار داشته است. اين موضوع مي تواند علاوه بر آنكه ايران را به موقعيت بهتري در اوپك ارتقا دهد براي اوپك نيز راهگشا باشد و درصورتي كه اين اجلاس بتواند به نتايج موثري براي آينده ختم شود، مي توان اميدوار بود كه در آينده نيز اقداماتي از اين دست در تعامل ميان ايران و اوپك به وقوع بپيوندد. اجلاس اصفهان مي تواند فرصتي باشد كه بسياري از مسايل معوق سازمان حل شود و اعضا با هدايت و همراهي ايران در تصميم گيري مشترك موفق تر عمل كنند.
اجلاس اصفهان درصورتي كه بتواند مشكل اجماع برسر انتخاب دبيركل را حل كند، به يكي از موفق ترين نشست هاي اوپك بدل خواهد شد.فرصت برگزاري اجلاس اوپك در اصفهان كه يكي از مهمترين رويدادهاي صنعت نفت پس از پيروزي انقلاب اسلامي به شمار مي رود زمينه اي به دست داد كه كاري كه مدت ها براي آن برنامه ريزي شده بود آغاز شود و به اين مناسبت انتشار ويژه نامه نفت و انرژي را آغاز مي كنيم. اميدواريم با نظريات اصلاحي و مقالات و ديدگاه هاي خود ما را در اين راه مددرسان باشيد.

روزنامه همشهری
۲۶ اسفند ۱۳۸۳