خط پهن فقر در ایران

در آستانه تحول جديدی که با انتخاب محمود احمدی نژاد در ساختار اداری کشور پديد آمده و يا خواهد آمد بار ديگر نظر کارشناسان به يکی از اصلی ترين مشکلات حکومت ايران متوجه شده که خط فقر در کشورست. اقتصاددانان نامدار ايرانی در نامه‌هائی نگرانی خود را از به هم ريختگی سيستم برنامه‌ای کشور، اين بار به بهانه فقر زدائی ابراز کرده‌اند و کارشناسان وزارت تازه تاسيس رفاه و تامين اجتماعی هم با هشدارهائی به اين جمع پيوسته‌اند.

یکی از نکاتی که در بحث فقر و فقرزدائی برنامه ريزان را به اختلاف می اندازد تعيين نرخ درآمدی است که کمتر از آن فقر به حساب آيد. اندک بالاتر گرفتن اين رقم می تواند تعداد افراد زير خط فقر را پائين تر از اندازه واقعی آن نشان دهد. آخرين توافق کارشناسان دولتی در اين زمينه در آمدی بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان است.

محمد حسین شریف زادگان اولين وزیر رفاه وتامین اجتماعی کشور گفته است بيش از یک و نیم ميليون نفر در كشور در فقر و گرسنگى دگى مى كنند و هم اكنون هفت ونیم ميليون نفر از جمعيت كشور زير خط فقر مطلق قرار دارد، به گونه ای كه توان تامين نيازهاى اوليه شامل مسكن و غذا را ندارد.

برخی مراجع رسمی این آمار را حدود ۱۱ میلیون نفر اعلام می کنند. اما وزیر رفاه تا کنون این آمار را تایید نکرده ، هرچند در رد آن هم از وی یا دیگر مسئولان این وزارت خانه، کسی چیزی نشنیده است.

وزیررفاه تاکيد کرده که تعيين خط فقر مطلق و فقر نسبى، حتى در كشورهاى پيشرفته، چندان آسان نيست اما وزارت رفاه براى تدوين برنامه هاى عملياتى خود سه سطح از فقر شامل فقر شديد غذايى، فقر مطلق و فقر نسبى را براساس معيارها و شاخص هايى چون سطح دسترسى به نيازهاى اوليه و تكميلى، تغذيه اى، بهداشتى، آموزش و اشتغال تعريف كرده است.

فقر شدید
سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۳ جمعيت زير خط فقر شديد در ايران را نزديک از دو در صد اعلام کرد. اما سازمان مدیریت و برنامه ریزی این آمار را ۱/۲ در صد می‌داند. پذیرش آمار این سازمان نیز، بدان معناست که جمعيتى حدود ۷۲۰ هزار نفر درکشور ما در فقر شدید زندگی می کنند.

اما وزیر رفاه بر آمار خود در مورد تعداد گرسنگان اصرار دارد و می گوید: وظيفه دولت اعمال سياست هائى براى هدايت یک و نیم ميليون نفر جمعيت گرسنه به اعضای خانواده هاى برخوردار از شرايط مساعد است و هم فراهم كردن امكانات لازم براى جمعيت زير فقر مطلق در كشور است.

تعداد فقیران مطلق درکشور هراندازه که باشد، بخشی از آنان به تکدی گری مشغولند که امکان جمع آوری و ساماندهی آنان وجود دارد. وزارت کشورآذر ماه سال گذشته در همین ارتباط ،گزارشی به هیئت دولت ارایه کرد که براساس آن سالانه۱۰ هزار متکدی و کارتن خواب در کشور با بودجه ای معادل ۶۲ میلیارد ریال اعتبار ساماندهی می‌شوند. گزارش ها می‌گوید که این ساماندهی کوتاه مدت است و پس از مدتی آنان دوباره به خیابان ها باز می‌گردند.

محمد خاتمی در آخرين سال رياست جمهوری خود با تکيه بر همين آمار بود که وزیر رفاه را مکلف کرد که ظرف ۱۰ روز طرحی برای پوشش حمایتی خيابان خواب ها تهیه کند و بودجه ای معادل یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال نیز برای نگهداری متکدیان به وزارت کشور داده شد تا متکدیان را که بخش کوجکی از فقیران مطلق در کشور هستند کاهشی نشان نمی دهد.

فقرمطلق یا نسبی
گفتگوی ديگر برنامه ريزان و کارشناسان بر سر تعريف فقر نسبی و فقر مطلق است مدیر کل دفتر فقر وسیاست های جبرانی وزارت رفاه می گوید: در كشور ما فقر نسبي و فقر مطلق را به دليل شرايط خاص توزيع درآمدها با هم در نظر مي‌‏گيرند, به همين دليل فقر مطلق و نسبي در كشور بين۱۰ تا ۱۲ ميليون نفر محاسبه شده است.

اما بر اساس آمار جهانی، تعداد کسانی که در محدوده میان خط فقر مطلق و نسبی قراردارند ، بسیار بیشتر از دو درصد جمعیت کشور است، ضمن آنکه خط فقر نسبی نیز، هر ساله افزایش می یابد. سال گذشته ساکنان بين خط فقر مطلق و نسبی افرادی دانسته شدند که درآمدی معادل ۱۷۰ هزار تومان دارند. این میزان با توجه به هزینه زندگی در شهرهای مختلف یکسان نیست. در تهران خط فقر ۲۵۰ هزار تومان برآورد می شود، در شهرهای بزرگ دیگر حدود ۲۰۰ هزار تومان، در شهرهای کوچک ۱۵۰ هزار تومان و در روستا ها حدود ۱۰۰ هزار تومان.

براساس این آمار، جمعیتی معادل ۱۶ درصد از مردم کشور [۹ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر]سال گذشته در فقر نسبی زندگی کرده اند. آماری که امسال افزایش یافته است.

نجات اميني معاون دفتر کل فقر وسیاست های جبرانی می گوید ميزان فقر در شهرها و روستاها تفاوت چنداني ندارد و براساس آمارها، فقر در روستاها تنها 1 درصد بيشتر از شهرها برآورد شده است.

چه کسانی فقیر ترند؟
يک بررسی آماری می گويد باشستگان، معلمان، کارگران، کارمندان، یاحتی پزشکان جوان در سال های اخير به علت بالارفتن هزينه زندگی به محدوده فقرا رسیده اند. در سالهای گذشته بیشتر نگرانی ها مربوط به سطح حقوق باشستگان و معلمان بود.

رييس كانون باشستگان تامين اجتماعي كشور می گوید: حدود يك ميليون و ۵۰ هزار باشسته تامين اجتماعي دركشور وجود دارد كه بيش از ۷۵ درصد آنان با دريافت حداقل دستمزد تعيين شده ، در زير خط فقر به سر مي‌‏برند .

علي اكبر خبازها ، تصریح می کند که هر روز بيش تر از پيش باشستگان به زیر خط فقر سقوط می کنند . وی دلیل را، "مشکلات عدیده ای" می داند که ترجیح می دهد ازآنان نام نبرد، اما گلایه می کند که: احساس مي شود مطالبات باشستگان ـ آناني كه ديروز اداره اقتصاد و توليد اين كشور را بر عهده داشتند ـ آنطور كه شايسته است مورد توجه قرار نمي گيرد و در تخصيص اعتبارات در بودجه هاي سالانه كه از منابع عمومي صورت مي‌‏گيرد ، براي تامين نيازهاي باشستگان تامين اجتماعي جايگاه مناسبي قائل نمی شوند .

خبازها در علت این بی توجهی است که می پرسد : وقتی خط فقر درآمد ۲۱۰هزار تومان اعلام شده ، چطور انتظار دارند باشستگان با حداقل حقوق تعيين شده ۱۲۲هزار تومان دگي كنند .[ ایلنا]

معلمان نیز در سالهایی که گذشت با تجمع و تحصن حقوق معوقه خود را خواستار شدند. آنان با شعار "معلم نان ندارد" بارها مقابل وزارت آموزش و پرورش، مجلس و نهاد ریاست جمهوری جمع شدند تا خواسته های صنفی خود را فریاد بند. اما تلاش معلمان برای دریافت حقوق مصوب از جمله ۲۵ درصد فوق العاده شغل آنان نیز به راحتی ممکن نشد. معلمان به این دلیل که پرجمعیت ترین کارمندان دولت را تشکیل می دادند همیشه برای دریافت مزایای خود در آخر صف قرار می گیرند.
با وجود اینکه رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی اعلام کرد که متوسط حقوق معلمان ظرف سه سال گذشته 3 برابر شده و هم اکنون متوسط حقوق و مزایای دریافتی آنان ۲۵۰ هزار تومان است، اما اغلب معلمان به دلیل مشکلات معیشتی به چند شغلی بودن روی آورده اند.

از سوی دیگر بخش بزرگی از کارکنان دولت نیز در زیر مجموعه کم درآمدها قرار می ‌گیرند. بنا به گفته رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشو، حداقل حقوق كاركنان دولت در سال جديد ۱۱۷ هزار تومان در نظر گرفته شده است.

وي می گوید: در سال ۸۴ حقوق كاركنان دولت ۵/۱۱ درصد افزايش گرفت . با مقایسه در آمد کارمندان دولت و با توجه به قرار گرفتن اغلب وزارت خانه ها در تهران، چنانچه به فاصله ۱۱۷ هزارتومان تا ۲۵۰ هزار تومان خط فقر نسبی در ایران نظر کنیم، باید گفت حقوق کارکنان دولت باید حداقل دو و نیم برابر شو زند تا از زیر خط فقر خارج شوند.

چتر حمایتی وزارت رفاه
وزارتخانه رفاه و تامین اجتماعی در حالی تشکیل شد که در زمان معرفی محمد حسین شریف زادگان ، وزیر پیشنهادی خاتمی به مجلس هفتم، بحث های فراوانی در باره لزوم تاسيس چنين وزارتخانه ای مطرح بود. به عقیده جمعی از نمایندگان مجلس هفتم تشکیل این وزارتخانه که به تصویب نمایندگان مجلس ششم رسیده بود، تنها گامی درجهت افزایش موازی کاری ها بود. این نمایندگان معتقد بودند سازمان تامین اجتماعی، کمیته امداد و سایر نهادهای از این دست می توانند وظیفه تامین رفاه همگانی را نیز به دوش بکشند و دلیلی برای تحمیل وزارتخانه دیگری به دولت نیست. در مقابل موافقان گفتند که دوباره کاری و موازی کاری است زمان حاضرست که کميته امداد و سازمان تامين اجتماعی جدا و بی خبر از هم در يک زمينه کار می کنند، در حالی که تاسيس اين وزارت خانه می تواند کارها را هماهنگ کند.
گفته می شد جناح راست در مخالف با تاسيس اين وزارت خانه نگران کاسته شدن از استقلال کميته امداد بود که از قديمی ترين پايگاه های اين جناح است و سرانجام نيز تا دستور صريح مقام رهبری صادر نشد که کميته امداد می ماند و بايد بماند. امری که مدير عامل کميته امداد از طريق روزنامه ها آن را به دولت و مردم اطلاع داد، مخالفت جناح راست پايان نگرفت. اما تا چند ماهی پس از آغاز کار وی ، نمایندگان مجلس، کماکان با نامهربانی به مجموعه تلاش های او نگریستند.

اما بالاخره زمانی که شریف زادگان به عنوان وزیر رفاه از مجلس رای اعتماد گرفت اعلام کرد که مهمترین کار وزارتخانه متبوعش، اجرای طرح ملی چتر رفاه اجتماعی است. وى در این باره گفت: ايجاد بانك اطلاعاتى قوى در مورد وضعيت افراد زير خط فقر مطلق و نيز خط فقر شديد، از موضوعات اوليه اجراى موفق برنامه چتر ايمنى رفاه اجتماعى است.
عبدالرضا مصرى عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در این باره می گوید: با توجه به اينكه از زمان تشكيل وزارت رفاه، اقدام مثبتى از سوى آن شاهد نبوده ايم بنابراين به نظر مى رسد وزارت رفاه كارآمدى لازم را در جهت رفع مشكلات محرومين و نيازمندان نداشته باشد.
وى تصريح مى كند: اطلاعاتى كه وزير رفاه و تامين اجتماعى تا كنون در مورد آمار گيرى دقيق و بر اساس كارهاى پژوهشی ارائه كرده اند ، در كشور وجود ندارد. وزير رفاه و تامين اجتماعى اعلام كرده بود كه يك ميليون نفر در كشور زير خط فقر دگى مى كنند در حالى كه اين اطلاعات مبناى علمى در كشور ندارد چراكه طبق اعلام سازمان مديريت كشور حداقل جمعيت زير خط فقر كشور 10 ميليون و700 هزار نفر است.البته

شریف زادگان که با پشت سر گذاردن ماجراهای بسیار رای اعتماد مجلس هفتم را کسب کردف تاکنون بارها به انحلال وزارتخانه اش تهدید شده است. وزارتخانه ای که برای هماهنگی و کم کردن موازی کاری به وجود آمد، اما ظاهرا بسیاری را خوش نیامد. حالا باید صبر کرد و منتظر تشکیل کابینه رئیس جمهور جدید شد. با وعده هایی که او داده، به نظر نمی رسد کار آسانی در پیش باشد.
منبع: «روز»
۷ تیر ۱۳۸۴