نگاهي به مساله هسته‌اي ايران
۹ آبان ۱۳۸۴
دولت ايران، ملت خود را هر چه بيشتر به سوي پرتگاه سوق مي دهد. اظهارات رئيس جمهور احمدي نژاد در مورد "محو" اسرائيل از صحنه روزگار، به انزواي بيشتر ايران دامن زده است. بزرگترين اميد دولت ايران اين است که عطش سيري ناپذير چين به انرژي، پکن را به استفاده از قدرت وتوي خود براي جلوگيري از اعمال تحريم هاي احتمالي سازمان ملل عليه ايران رهنمون سازد.
حاميان دولت ايران هنوز مدعي هستند که چانه ي بزرگ با دولت ايران يا به عبارت ديگر اعطاي ضمانت امنيتي امريکا [مبني بر عدم حمله به ايران] در قبال چشم پوشي اين کشوراز بلند پروازي هسته اي خود، تنها گزينه اي است که آمريکا پيش رو دارد.
گروهي ديگر حملات حساب شده به تأسيسات هسته اي ايران را تنها راه جلوگيري از اهداف هسته اي روحانيون مي دانند. اما اين قبيل حملات جدا از اينکه صدها تن از مردم بيگناه را به کشتن خواهد داد، از جنبه مشروعيت قانوني نيز زيرعلامت سوال قرار دارد. علاوه بر اين ، انهدام مراکز به شدت نگهداري شده هسته اي حتمي نخواهد بود و احتمال نيز دارد که اين حملات، به تحکيم قدرت تندروترين ترين عناصر حکومت ايران بينجامد.
تنها راه حل مشکل هسته اي ايران، دموکراسي است. دولت احمدي نژاد به دليل اتخاذ سياستهاي پيش پا افتاده و سلطه نيروهاي نظامي و اطلاعاتي بر آن، زير سوال رفته است. انتخاب او به شکاف روزافزون در ميان صفوف متحد روحانيون حاکم منتهي گرديده است. در حالي که بيش از چهار ماه از انتخابات رياست جمهوري گذشته است، جناحهاي مختلف درون قدرت هنوز در مورد چهار وزارتخانه مهم با يکديگر به توافق نرسيده اند.
اکنون، اقتصاد ايران علي رغم برخورداري از درآمدهاي بالاي نفتي با مشکل روبه روست. ميليونها نفر ايراني در فقر دگي مي کنند. اين در حالي است که ميليون ها نفر ديگر بيکار هستند. مواضع تکراري و پوپوليستي رئيس جمهور جديد منجر به رکود اقتصاد شده است. ۸۰% اقتصاد ايران در اختيار دولت است و در عين حال رئيس جمهور وعده داده است که اين ميزان را افزايش دهد. سرمايه گذاري هاي بخش خصوصي تقريباً به طور کامل متوقف شده اند. از طرفي به دليل اينکه رئيس جمهور اشاره کرده است که بانک ها بايد در انحصار دولت باشند، بانکداري خصوصي نيز دچار بحران شده است. به علاوه، تلاشهاي نامناسب دولت در خصوص اصلاح نرخ بهره و شايعات مبني بر احتمال کنار گذاشتن بهره – با تاکيد بر اينکه اسلام ربا را حرام کرده است – تنها به اين بحران دامن زده است. مديران بانکها توقف موقت اعطاي وام را اعلام کرده اند. هنگامي که گفته شد که رئيس جمهور بازار بورس را نوعي قمار مي داند و بنابراين "غيراسلامي" است، قيمت هاي بورس تنزل پيدا کرد. بنا بر ارزيابي هاي انجام شده، ۳۰% از کل ارزش بازار بورس تهران پايين آمده است.
گزارشهاي منابع دولتي حاکي از آن است که از زمان انتخاب احمدي نژاد، ايران شاهد فرار گسترده سرمايه هاي فکري و مالي بوده است. تقريباً ۲۰۰ ميليارد دلار ظرف چند ماه گذشته از ايران خارج شده است. همين منابع رسمي اعلام کردند که در حال حاضر بيش از ۱۰،۰۰۰ شرکت ايراني در دوبي فعاليت مي کنند، اما کارشناسان رقم واقعي را چيزي نزديک به ۴۰،۰۰۰ تخمين زده اند. حتي بازار عموماً گرم املاک و مستغلات تهران نيز به طرز وحشتناکي راکد شده است.
در عرصه بين المللي نيز نظام ايران در سالهاي اخير اغلب به اين خاطر که اتحاديه اروپا را به جان امريکا و روسيه را به جان غرب انداخته، به توانايي خود باليده است. چين و هند نيز که قراردادهايي را براي خريد نفت ايران تا مبلغ ۱۵۰ ميليارد دلار منعقد کرده اند، روابط نزديکي با تهران دارند. اما به نظر مي رسد که اتحاديه اروپا ديگر مايل نيست اجازه دهد از آنها به عنوان ابزاري در برابر امريکا استفاده شود؛ و هند نيز نشان داده است که مايل نيست به خاطر ايران، دوستي خود را با امريکا به خطر اندازد.
از سوي ديگر، اتهامات بريتانيا مبني بر اينکه جمهوري اسلامي و يا حزب الله متحد ايران بمب هاي بسيار قوي در اختيار تروريست هاي سني عراق مي گذارند، ايران را در آستانه برخورد با بريتانيا قرار داده که تاکنون هميشه منعطفانه واشتي جويانه اي در قبال ايران داشته است. اکنون بسياري از عناصر داخل دولت احساس مي کنند که ايران به طرز خطرناکي منزوي و آسيب پذير شده است. رهبري ايران به منظور کاهش تنش هاي رو به افزايش اعلام کرده است که از هم اکنون به بعد نظارت بر سياست هاي تمامي ارکان دولت توسط "مجمع تشخيص مصلحت نظام – و نه توسط کابينه جديد بي کفايت - کنترل شود. اين امر به نزاع و مخالفت آشکار در ميان جناخهاي درون قدرت منتهي گشته است. يکي از حاميان رئيس جمهور احمدي نژاد اعلام کرده است که تحت هيچ شرايطي مذاکرات هسته اي به هاشمي رفسنجاني محول نخواهد شد.
اين همزماني آشفتگي داخلي و خارجي براي اولين بار به تعداد کساني که به طور علني از سياستهاي نظام در حوزه هسته اي انتقاد مي کنند، افزوده است. البته همه اين افراد تعهدات راسخ خود به حق ايران براي ادامه برنامه صلح آميز هسته اي را مرتباً بازگو مي کنند؛ اما آنها همچنان از سياستهاي نظام انتقاد مي کنند. برخي از کساني که اکنون ادامه برنامه هسته اي به قيمت انزواي ايران را زير سوال مي برند، افرادي چون نمايندگان مجلس و اعضاي سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي هستند [که در طول ۲۵ سال گذشته حامي پروپاقرص نظام بوده اند]. اين واقعيت که اين مخالفت ها علي رغم وجود جو رعب و وحشت - که در آن ترديد در مورد درستي سياست هسته اي چيزي کمتر از خيانت نيست - ظاهر شده اند، نشانگر آن است که احتمالاً ميزان مخالفت با سياستهاي کنوني پشت درهاي بسته به مراتب بيشتر است.
غرب و به ويژه امريکا به خاطر کوتاهي در توجه به مردم ايران در مورد مسائل واقعي که در لواي مساله هسته اي قرار دارند، سهواً به محافظه کاران حاکم بر ايران کمک کرده است. مساله کارايي اقتصادي برنامه هسته اي، مباحث مربوط به ارزش و بهاي واقعي استراتژيک بمب هسته اي براي ايران و نحوه پاسخگويي به مساله ضروري امنيت نيروگاه هاي هسته اي ايران، هيچ گاه در بخشي از تلاش هاي قابل قبول امريکا و يا اتحاديه اروپا گنجانده نشده است تا مردم ايران را مخاطب قرار دهد. اما رويدادهاي اخير ايران فرصت هاي جديدي را براي امريکا ايجاد کرده است تا به طور فعال در اين گفت و گو شرکت کند.
زمان چانه ي جديد و بزرگ با مردم ايران فرا رسيده است. امريکا بايد به جاي قدرت نمايي، از گفتمان هاي علني در ايران حمايت کند. امريکا بايد به مردم ايران اطمينان خاطر دوباره دهد که به حقوق آنها براي گسترش برنامه هسته اي که منطبق با قوانين بين المللي باشد، احترام مي گذارد و اينکه مشکل، مشکل مردم نيست، بلکه مشکل آنهايي است که حق اظهارنظر از طرف مردم را به انحصار خود درآورده اند. هر يک از عناصر اين چانه ي جديد [از جمله پايان دادن به تحريم ها و جايگزيني آنها با تحريم هاي هوشمندانه، لغو ممنوعيت هاي اعطاي قطعات يدکي هواپيما و واگذاري سيستمهاي هشدار دهنده زلزله به شهرهاي متعددي که بر روي گسل قرار دارند، و حتي آغاز مذاکرات مستقيم با نظام] بايد به عنوان بخشي از استراتژي بزرگي قلمداد شود که به مردم ايران کمک مي کند تا به روياي دموکراسي خود دست پيدا کنند. در غير اين صورت، عناصراين چانه ي صرفاً معامله با ايران تلقي خواهند شد که اگر که حسن نيت ارزشمند مردم ايران را از بين نبرد، آن را خدشه دار خواهد کرد.
اين مقاله همزمان با "روز آنلاين"، در "وال استريت ژورنال"۳۱ اکتبر به چاپ خواهد رسيد.
*استاد دانشگاه استانفورد
منبع: روز