وضعيت خشونت در خانواده در ايران

آمارهای اين طرح ملی نشان می‌دهد که ۶۶ درصد زنان ايرانی، از اول زندگی مشترکشان تاکنون، حداقل يکبار مورد خشونت قرا گرفته‌اند

در يک دهه اخير در ايران پژوهش‌ها و مطالعات زيادی در باره خشونت عليه ان، به ويژه خشونت خانگی، انجام شده است. بر اساس آخرين جستجوها ، در ۲۸ مرکز استان کشور حداقل هفتاد پژوهش ميدانی قابل اعتنا در باره خشونت خانگی عليه زنان انجام شده است.

بيشتر اين پژوهش‌ها پس از سال ۱۳۷۰ تاکنون انجام شده که نشان می‌دهد پژوهشگران و دانشگاهيان ايرانی در سال‌های اخير علاقه و توجه ويژه‌ای به بررسی و کنکاش در باره خشونت عليه زنان پيدا کرده‌اند .

دانشجويان ايرانی هم در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا در دو سه سال اخير آن چنان علاقه‌ای به اختصاص دادن پايان‌نامه‌های خود به موضوع خشونت عليه ان، پيدا کرده‌اند که امسال برخی از دانشگاه ها ناگزير به دانشجويان خود توصيه کرده‌ که "از انتخاب اين موضوع برای پايان‌نامه‌های تحصيلی خود، خوداری کنند، که در حال حاضر بسياری از دانشجويان و محققان در سراسر ايران مشغول کار روی اين موضوع هستند ."

گرچه اين ميزان از توجه پژوهشگران ايرانی به موضوع خشونت عليه زنان را بايد به فال نيک گرفت، اما هنوز شيرينی اين اتفاق نيک را خوب مزه نکرده‌ای که يادت می‌آيد: اين پژوهش های قابل اعتنا يا پايان‌نامه‌هايی شده‌اند که در گوشه کتابخانه‌های دانشگاهی خاک می‌خورند و يا گزارش‌های محرمانه ای هستند برای مقامات کشور. گزارش‌هايی قطور که يا در دفتر کار اين مقامات و يا در کتابخانه‌های دولتی جا خوش کرده‌اند و کمتر کسی حتی نيم نگاهی به آن انداخته‌ است .

حتما اغلب اين پژوهشگران آرزو داشته اند با استفاده از تجربيات و اندوخته‌های علمی خود و جمع آوری اطلاعات و بررسی دقيق موضوع، برنامه ريزان و مديران کشور را قادر ساد که از اصول، روش‌ها و چارچوب‌های صحيح علمی در برنامه‌ريزی‌های اجتماعی بهره ببرند

حتما اغلب اين پژوهشگران آرزو داشته اند با استفاده از تجربيات و اندوخته‌های علمی خود و جمع آوری اطلاعات و بررسی دقيق موضوع، برنامه ريزان و مديران کشور را قادر ساد که از اصول، روش‌ها و چارچوب‌های صحيح علمی در برنامه‌ريزی‌های اجتماعی بهره ببرند .

آنها می‌خواستند نتايج پژوهش‌های‌شان راهگشای اقدامی مناسب برای رفع شکل‌‌های متنوع و متعدد خشونت عليه زنان جامعه باشد . اما حالا حتما بسياری از آنها فهميده‌اند که پژوهشگران و دانشگاهيان و به طور کلی " آموزش عالی" جايگاه چندانی در نظام تصميم گيری و تصميم سازی کشور ندارد .

نکته ديگری که شيرينی وجود اين تعداد زياد پژوهش را در باره خشونت عليه زنان در ايران کم می‌کند اين است که تا کنون نتايج اين پژوهش‌ها به ندرت برای عموم مردم وحتی کارشناسان اين عرصه منتشر شده است .

يک طرح ملی در باره خشونت عليه ان

يکی از بزرگترين و مهمترين پژوهش‌ها در باره خشونت عليه زنان در ايران، يک طرح ملی است که در سالهای آخر دوران رياست جمهوری محمد خاتمی و توسط دفتر امور اجتماعی وزارت کشور و مرکز مشارکت امور زنان رياست جمهوری ، اجرا شد. پژوهشی که تعدادی از برجسته‌ترين جامعه شناسان ايرانی از جمله محمود قاضی طباطبايی ، عليرضا محسنی تبريزی و هادی مرجايی مجری آن بوده اند و استادان به نام دانشگاه‌های ايران همچون شکوه نوابی‌نژاد ، نسرين مصفا ، شهلا معظمی ، شهرام رفيعی فر ، مقصود فراستخواه ، احمد رجب‌زاده و ... با آن همکاری داشته اند.

همچنين صدها پژوهشگر و پرسشگر در قالب اين طرح در ۲۸ استان کشور به بررسی پديده خشونت خانگی عليه زنان پرداخته اند. پژوهشی که انجام فاز مطالعاتی آن، تهيه پرسشنامه‌ها، اجرای مرحله ميدانی، جمع‌‌آوری اطلاعات و تنظيم گزارش نهايی‌اش بيش از سه سال زمان گرفته است.

گزارش نهايی اين طرح که شامل يافته‌های تکان دهنده‌ای در باره خشونت خانگی عليه زنان در شهرهای مختلف ايران است، بالاخره در اواسط سال۱۳۸۳ آماده شد.

پژوهش ملی بررسی خشونت خانگی
خشونت‌های جنسی و ناموسی عبارتند از: مجبور کردن به ديدن عکس و فيلم‌های خلاف اخلاق عمومی يا اجبار به روابط اشويی ناخواسته يا غير متعارف، مراعات نکردن بهداشت اشويی و خودداری از به کارگيری روش های پيشگيری از بارداری، مجبور کردن به سقط جنين، اجبار به حاملگی ناخواسته، متهم کردن به بی‌مبالاتی در مسائل ناموسی همچون داشتن ارتباط نامشروع، شک و بد دلی

گزارشی که عبارت است از ۳۲ جلد و هر جلد بيش از ۲۰۰ صفحه (چهار جلد تحت عنوان گزارش ملی و ۲۸ جلد تحت عنوان گزارش استانی. )

اين گزارشها هنوز منتشر نشده است، اما در کتابخانه مرکز پژوهش وزارت کشور برای روزنامه نگاران، پژوهشگران و دانشجويان قابل دسترس است.

کارفرمای اين طرح دفتر امور اجتماعی وزارت کشور و شريک پژوهشی آن مرکز مشارکت امور زنان رياست جمهوری بوده است و وزارت علوم ، تحقيقات و فناوری و موسسه پژوهش و برنامه ريزی آموزش عالی نيز با آن همکاری داشته اند.

محمود قاضی طباطبايی، مجری اين طرح ملی، برای توصيف ابعاد خشونت جانگی عليه زنان در ايران، انواع مختلف آن را در هشت گروه تقسيم بندی کرده است : خشونت‌های زبانی، روانی، فيزيکی، حقوقی، جنسی، اقتصادی، فکری و آموزشی و مخاطرات.

آمارهای همين طرح ملی نشان می‌دهد که ۶۶ درصد زنان ايرانی، از اول زندگی مشترکشان تاکنون، حداقل يکبار مورد خشونت قرا گرفته‌اند. با اين حال ميزان و انواع خشونت خانگی در استان‌های مختلف ايران از تنوع و تفاوتهای زياد و معناداری برخوردار است .

برای نمونه شمار انی که از اول زندگی مشترک خود تاکنون مورد خشونت قرار گرفته اند، در بندرعباس بيش از ساير نقاط ايران بوده است. اما در ميان انی که مورد خشونت قرار گرفته‌اند، اين زنان زاهدانی هستند که بيشترين و شديدترين خشونت‌ها را تجربه کرده‌اند. در همين حال، زنان بندرعباس در طول يکسال دفعه‌های بيشتری مورد خشونت خانگی قرار گرفته اند و زنان ياسوج به دفعات کمتری با آن روبرو شده اند .

گزارش‌های اين پژوهش آکنده از انواع جدول‌های آماری و آکادميک است که شاخص‌های خشونت خانگی را به تفکيک "از اول زندگی مشترک " و "در طول يکسال گذشته " بيان می‌کند.

خشونت‌های فيزيکی و روانی

دکتر قاضی طباطبايی و همکارانش از يک اصطلاح خاص برای توصيف گروهی از خشونت‌های خانگی عليه زنان استفاده کرده‌اند : خشونت فيزيکی نوع اول .

پژوهشگران طرح ملی بررسی پديده خشونت خانگی "سيلی ، لگد و مشت زدن، کشيدن و هل دادن، محکم کوبيدن در، به هم زدن سفره و ميز غذا و شکستن اشيای منزل " را خشونت فيزيکی نوع دوم ناميده ‌اند و وضع زنان ايران را در ۲۸ مرکز استان در اين باره بررسی کرده‌اند

اين خشونت‌ها شامل گاز گرفتن ، گرفتن و بستن، دانی کردن، چنگ انداختن و کشيدن مو، اخراج از خانه ، کتک کاری مفصل، محروم کردن از غذا و ... می‌شود .

از اين لحاظ زنان در خرم آباد در طول يک سال بيش از ساير زنان ايران مورد خشونت واقع می‌شوند و زنان در شهرکرد دفعه های کمتری مورد خشونت نوع اول قرار می‌گيرند.

پژوهشگران طرح ملی بررسی پديده خشونت خانگی "سيلی ، لگد و مشت زدن، کشيدن و هل دادن، محکم کوبيدن در، به هم زدن سفره و ميز غذا و شکستن اشيای منزل " را خشونت فيزيکی نوع دوم ناميده ‌اند و وضع زنان ايران را در ۲۸ مرکز استان در اين باره بررسی کرده‌اند .

در ميان انی که تحت خشونت نوع دوم بوده‌اند، زنان بندرعباس به دفعات بيشتری آن را تجربه کرده‌اند و زنان کرمانی در طول سال کمتر مورد اين خشونت قرار می‌گيرند .

خشونت‌های روانی و کلامی نوع ديگری از خشونت‌هايی است که در خانه عليه زنان استفاده می‌شود، که عبارت است از : به کاربردن کلمات رکيک و دشنام ، بهانه‌گيری‌های پی در پی، داد و فرياد و بداخلاقی، بی‌احترامی، رفتار آمرانه و تحکم آميز و دستور دادن‌‌های پی در پی ، قهر و صحبت نکردن و ...

از اين بابت زنان اصفهانی در طول يک سال بيشتر و زنان بوشهری کمتر از ساير زنان ايرانی تحت خشونت بوده‌اند.

خشونت‌های جنسی و ناموسی

در حالی که تعداد بيشتری از زنان بندرعباسی از اول زندگی مشترکشان تا کنون، نسبت به ساير ساير زنان ايرانی قربانی خشونت‌های جنسی و ناموسی شده‌اند، زنان يزدی در طول يک سال بيش از ساير زنان اين خشونت را تجربه می‌کنند .

پژوهش ملی بررسی خشونت خانگی
تعدادی از مردان ايرانی با استفاده از تهديد و برقراری محدوديت برای همسران خود، مخاطره ايجاد می‌کنند. رفتارهايی از قبيل تهديد و شکايت به پليس و دادگاه عليه و اقوامش، تهديد به آزار و اذيت و يا تهديد به کشتن و فردان، تهديد به طلاق و يا ازدواج مجدد، تصاحب، مخفی کردن و از بين بردن مدارک شخصی و مورد نياز مانند شناسنامه، دفترچه پس‌انداز، اوراق مالکيت و ...

خشونت‌های جنسی و ناموسی عبارتند از: مجبور کردن به ديدن عکس و فيلم‌های خلاف اخلاق عمومی يا اجبار به روابط اشويی ناخواسته يا غير متعارف، مراعات نکردن بهداشت اشويی و خودداری از به کارگيری روش های پيشگيری از بارداری، مجبور کردن به سقط جنين، اجبار به حاملگی ناخواسته، متهم کردن به بی‌مبالاتی در مسائل ناموسی همچون داشتن ارتباط نامشروع، شک و بد دلی .

ان اراکی بيشتر از ساير زنان در ايران خشونت جنسی و ناموسی را تحمل می‌کنند. مردان کرمانی و ياسوجی هم به ترتيب کمتر از ساير مردان ايران، زنان خود را مورد خشونت‌های جنسی و ناموسی قرار می‌دهند .

تهديد به آزار و قتل

بر اساس يافته‌های "پژوهش ملی بررسی خشونت خانگی" تعدادی از مردان ايرانی با استفاده از تهديد و برقراری محدوديت برای همسران خود، مخاطره ايجاد می‌کنند. رفتارهايی از قبيل تهديد و شکايت به پليس و دادگاه عليه و اقوامش، تهديد به آزار و اذيت و يا تهديد به کشتن و فردان، تهديد به طلاق و يا ازدواج مجدد، تصاحب، مخفی کردن و از بين بردن مدارک شخصی و مورد نياز مانند شناسنامه، دفترچه پس‌انداز، اوراق مالکيت و ... بيگاری کشيدن از در انجام امور و وظايفی که مربوط به او نيست، مانند : تيمارداری پدر شوهر و مادر شوهر و بالاخره تحت نظر قرار دادن و ايجاد محدوديت در تماس‌های تلفنی و رفت و آمدهای روزانه برای .

ان بندرعباس، زاهدان و خرم‌آباد بيش ار ساير زنان ايران توسط شوهرانشان تهديد می‌شوند و زنان سمنان ، ساری و ياسوج کمترين تهديدها را تجربه کرده‌اند .

تعدادی از مردان ايرانی با استفاده از عوامل اقتصادی و مالی زنان را مورد خشونت قرار می‌دهند. اين مردان از استقلال مالی همسران خود جلوگيری و در اموال شخصی آنها دخل و تصرف می‌کنند و با ندادن خرجی خانه و پول کافی برای زنان مضيقه های مالی ايجاد می‌کنند .

اگر چه زنان زاهدانی و بوشهری از اول زندگی مشترک‌شان تا کنون بيشترين خشونت‌های اقتصادی و مالی را تجربه کرده‌اند، اما در ميان انی که قربانی اين نوع خشونت هستند ، زنان اصفهانی در طول‌يک سال به دفعات بيشتری تحت اين نوع خشونت از سوی همسران قرار گرفته‌اند .البته اين را هم بايد اضافه کرد که زنان سمنان و ياسوج کمتر از سوی شوهران خود تحت مضيقه‌های مالی و اقتصادی قرار می‌گيرند .

پژوهش ملی بررسی خشونت خانگی
خشونت‌های ممانعت از رشد اجتماعی، فکری و آموزشی عبارت است از ايجاد محدوديت در ارتباطات فردی، ممانعت از تحصيل و اشتغال. در اين نوع از خشونت نيز همچون برخی ديگر از انواع خشونت، زنان بندرعباس و زاهدان به ترتيب بيشترين قربانی هستند و زنان سمنان و گرگان و ياسوج کمترين

پژوهشگران طرح ملی بررسی پديده خشونت خانگی عليه زنان ، خشونت‌های حقوقی و مرتبط با طلاق را نيز در ۲۸ استان کشور مورد سنجش قرار داده‌اند .

اين پژوهشگران خشونت‌های حقوقی را شامل امتناع مرد از طلاق بر خلاف اصرار به متارکه ، ازدواج مجدد شوهر و جلوگيری از نگهداری فردان توسط دانسته‌اند .

اگرچه زنان بندرعباس از اول زندگی مشترک‌شان تاکنون بيش از ساير زنان ايران مورد اين نوع از خشونت قرار گرفته‌اند ، زنان زاهدان در طول يک سال بيشتر اين خشونت را تجربه کرده اند و البته زنان رشت کمتر از ساير زنان ايرانی درگير اين خشونت هستند.

پژوهشگران ايرانی نوع ديگری از خشونت را نيز مورد توجه قرار داده‌اند: " خشونت‌های ممانعت از رشد اجتماعی، فکری و آموزشی " که عبارت است از ايجاد محدويت در ارتباط فاميلی، دوستانه و اجتماعی، ممانعت از تحصيل، کاريابی و اشتغال. در اين نوع از خشونت نيز همچون برخی ديگر از انواع خشونت، زنان بندرعباس و زاهدان به ترتيب بيشترين قربانی هستند و زنان سمنان و گرگان و ياسوج کمترين .
------------------------------------------------
[بخش دوم مقاله را این جا بخوانید]
------------------------------------------------
منبع: بی بی سی