شرايط داخلی و خارجی دموکراسی در کشورهای اسلامی،

آیا دموکراسی در سرزمین های اسلامی ممکن است؟ (۲)

دمكراسی قبل از هر چیز رعايت نوعی قواعد بازی است. اگر قدرت آن را داشته باشید كه همه را به رعايت قواعد بازی دموكراتیك واداريد، آنگاه می توان در كشوری چون هند كه اكثر مردمش فقير هستند و میزان تحصیلاتشان پایین است از دمكراسی بهره مند بود

نوشته ای که در پی اين می آيد، بخش دوم از ترجمه مصاحبه ای است که در تابستان 2005 با فصل نامه فرانسوی زبان اورو-اوريان (EurOrient, N° 19, 2005) است، به نام " آيا دموکراسی در کشورهای اسلامی ممکن است؟"(La démocratie, est-elle possible
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::

2. با توجه به میزان نا اگاهی و بی سوادی مردم، آيا می توان اذهان عمومی در کشورهای مسلمان را امری قابل اعتماد و مسئولانه تلقی کرد؟
زمانی كه از بی سوادی صحبت می كنید حرفتان را می فهمم، لابد به درصد افراد باسواد نسبت به کل جمعيت اشاره داريد. اما منظورتان از میزان نا آگاهی چیست؟ آيا فكر می كنید وقتی انسان قادر به خواندن و نوشتن باشد نظری مسئول و قابل اعتماد خواهد داشت؟ چه کسی داور آگاهی و قابل اعتماد و مسئولانه بودن نظرات است؟ شما چه رابطه ای بین میزان آگاهی مردم و رأيی كه به حزب دست راستی افراطی جبهه ملی در فرانسه می دهند می بینید؟ من قادر نيستم به اين سئوال پاسخ دهم.
به نظرم سوال شما مبتنی بر اين است که دمكراسی بر دانشی درست و برعكس، دیكتاتوری بر روی جهل و خرافه و دانش نادرست استوار است. بر اين اساس اگر ملتی تحت حکومت دیكتاتوری به سر برد علت آن را بايد در الگوی دانش و شناخت بدوی و اشتباه آن ملت جست و از آن جا که مردم مسلمان در دیكتاتوری زندگی می كنند می توان نتيجه گرفت که اکثريت شان نا آگاه و جاهل هستند. از همين روست که در مورد ميزان ناآگاهی ها سئوال می کنيد.
اما دمكراسی به هیچ وجه دانشی برتر و بی ایراد نیست. دمكراسی قبل از هر چیز رعايت نوعی قواعد بازی است. اگر قدرت آن را داشته باشید كه همه را به رعايت قواعد بازی دموكراتیك واداريد، آنگاه می توان در كشوری چون هند كه اكثر مردمش فقير هستند و میزان تحصیلاتشان پایین است از دمكراسی بهره مند بود.
رابطه ميان با سوادی مردم و دمكراسی در كشورهای جهان روشن نيست. در جدول زیر مقایسه ای است ميان كشورهای غیر اروپایی كه از طرف سازمان "Freedom House" به آزاد و ناآزاد تقسيم شده اند. آمار اين جدول نشان می دهند كه درصد باسوادی در برخی از كشورهای مستبد بالاتر از ميزان آن در بعضی كشورهای دمكراتیك است. نتیجه اینكه میزان باسوادی متغیری نیست كه وجود دمكراسی در كشوری را توضیح دهد. از نظر من برپایی و نگهداشت دمكراسی پيش از هر چیز، دست کم در زمینه سیاسی، بستگی به قدرت دمكرات ها دارد. تنها در شرایطی دمكراسی بر دیكتاتوری پیروز میشود كه دمكرات ها بر دیكتاتورها چيره شوند.

3 دنیای مسلمان عرب در حال گذار و به دنبال سبك كردن بار استبداد و دیكتاتوری است. در این شرایط انتظار چه شكلی از دمكراسی را می توان داشت ؟
از پيش نمی توان در اين مورد حکمی داد و چه بهتر از اين! از زمانی كه سه اصل دمكراسی سیاسی یعنی کثرت گرایی، انتخابات و تناوب يا گردش قدرت رعایت شوند شکل دمکراسی در كشورهای مسلمان اهمیتی چندان ندارد. دمكراسی قبل از هر چیز روندی سیاسی است و به همین دلیل می بايستی براساس مناسبات قدرت ميان هواداران و مخالفان دمكراسی بررسی شود و مورد مطالعه قرار گیرد. زمانی كه دمكرات ها بر دیكتاتوری پیروز شدند، حکومت دمكراسی برقرار خواهد شد، حالا چه در كشوری كوچك يا بزرگ، در کشوری با مذهب رسمی حکومتی همانند كشورهای اسكاندیناو یا در كشوری لائيک یا دست کم با چنین ادعایی مثل فرانسه و تركیه.
اما برای پيروزی، می بايستی دمكرات ها از طريق مصالحه و ائتلاف اردوی خود را تقويت کنند و از طريق امتياز بخشی و حساب گری در اردوی دشمن تفرقه انداد. شكل دمكراسی مورد نظر شما هم بستگی به چاره جويی هايی دارد که ميان دوستان و دشمنان به كار می روند. از آنجا كه این چاره جويی ها به تدریج در مناسبات توا قوا شکل می گيرند، شکل دمكراسی هم فقط زمانی كه پیروز شد مشخص می شود.
با وجود اين به گمانم گذار به دمكراسی در كشورهای مسلمان و به ويژه در خاور میانه، عمدتا از طریق اصلاح (رفرم) رژیم های در قدرت صورت خواهد گرفت تا از طریق سرنگونی رادیكال این حکومت ها. به بيان دیگرحكومت های سلطنتی در مراكش و اردن در جهت سلطنت مشروطه متحول خواهند شد و جمهوریهای مصر و سوریه به سمت و سوی جمهوریهای واقعی و پارلمانی دراين ميان ایران باز هم موردی متفاوت است، چرا که فرضيه برقراری سلطنت هنوز به طور کلی از صحنه سیاسی مملكت محو نشده است.

4. آیا می شود دموكراسی را از خارج به كشوری تحمیل كرد، مثل مورد عراق؟ يعنی آیا می توان از طریق جبر و زور دمكراسی را مانند كالایی واراداتی وارد یك كشور كرد و به این طریق برای مدت طولانی آن را در سرزمین اسلام مستقر نمود؟ باز مورد عراق را در نظر بگیریم در جایی كه قدرت داخلی زیر سلطه قدرت اشغالی است، این دمكراسی چه حقانیتی می تواند داشته باشد؟

آیا می توانید مثالی از دمكراسی وارداتی در جهان ارائه دهید؟ وقتی صحبت از دمكراسی وارداتی می كنید آيا منظورتان صدور مفهومی است كه در كشور "صادر کننده" کاملا شناخته شده و در کشور "وارد کننده" کلا بیگانه است؟ مثل زمانی كه آنتوان اوگوست پرمانتیه (Antoine-Augustin Parmentier) برای اولین بار سیب زمینی را به فرانسه وارد كرد؟
سوال شما مبنی بر این باور است كه مفهوم دمكراسی در كشورهایی و به طریق اولی در كشورهای مسلمان ناشناخته است و درست به همین دلیل مردم این کشورها به دور از دمكراسی و در دیكتاتوری زندگی می كنند. در نتیجه حتی اگر به آن ديار دمكراسی صادر کنيد نمی توانند آن را هضم کنند و این به پیوندی تصنعی می ماند كه نمی تواند در خاك این كشورها ریشه بدواند. نتیجه این که دمکراسی كالایی وارداتی و بی ربط به كشور میزبان خواهد بود.
اما حقیقت این است که بنا بر بیانیه حقوق بشر مفهوم دمكراسی برای هیچ ملتی و از جمله کشورهای اسلامی مفهومی خارجی و بیگانه نیست. در حقیقت اگر مسلمانان در دمكراسی زندگی نمی كنند به خاطر این نیست كه به طور طبیعی و ذاتی و فرهنگی دیكتاتوری را انتخاب كرده اند. بلكه به خاطر این است كه دیكتاتوری از سوی مستبدی به ایشان تحمیل شده. دیکتاتوری یک مسئله سیاسی و مربوط به توا قوا میان مستبدین و آزادی خواهان است. چنانچه به طور طبیعی و فرهنگی و خود به خودی، دیكتاتوری بیشتر از دمكراسی با كشورهای مسلمان تطابق داشت، مستبدین در این كشورها برای حفظ قدرت احتیاجی به تحمیل اختناق پلیسی، فشار و دان نمی داشتند. مردم این كشورها خود به خود به لحاظ فرهنگی و تمدنی و دینی دیكتاتوری را به سادگی می پذیرفتند.
برعكس هر بار كه مسلمانان حق انتخاب داشته اند دمكراسی را انتخاب كرده اند و حتی با وجود خطر جانی در رأی گيری شركت كرده اند. نباید ارزش و اهمیت شركت مردم را در انتخابات عراق از نظر دور داشت. مردم لبنان به محض اینكه امكان آن پیدا شد میل و خواست خود را به دمكراسی اعلام نمودند. حتی در فلسطین با وجود تلخی و دشمنی حاكم بین ملت اسرائیل و فلسطین تا امكان انتخاب بین سردمدارانی كه پیشنهاد صلح و دمكراسی را می دادند و دیگران كه به جنگ مسلحانه معتقد بودند، مردم به نمایندگان دمكراسی رای دادند. حتی هر بار که دمکراسی در ايران شکست خورد و فضای باز بسته شد، به دليل خواست مردم يا ناخوانی فرهنگ اين مرز و بوم با آزادی نبود. گفتن اینكه مسلمانان با مفهوم دمكراسی بیگانه اند چون آن را به كار نمی بندند مثل این است كه بگوییم گرسنگان كشورهای فقیر غذا خوردن را دوست ندارند زیرا به وقت گرسنگی غذا نمی خورند. البته نکته این جاست که این مردم غذا نمی خورند چون خوردنی ندارند. به آن ها خوراكی دهید، خواهید دید با اشتها خواهند خورد. به مردم سرزمین اسلام دمكراسی دهید، خواهید دید كه میلی به نگه داشتن دیكتاتوری تك حزبی، اختناق پلیسی یا اسلام طالبانی نخواهند داشت.
به سوال اصلی برگردیم: آیا می شود دموكراسی را از خارج به كشوری تحمیل كرد؟ پاسخ من چنین است: نیازی به صادر كردن مفهوم دمكراسی در هیچ كشوری نیست زیرا اندیشه دمكراسی در هر انسانی وجود دارد. كتاب های آزاد اندیشان را بخوانید و به اعلامیه حقوق بشر رجوع كنید. اما حضور مفهوم و معنی دموکراسی و آزادی در هر ملتی، به معنی وجود حکومت دموکراسی در آن دیار نیست. اگر زور دموکرات ها به مستبدین نچربد، مفهوم دموکراسی به فعل تبدیل نمی شود. در چنین شرایطی، دمكرات های قدرتمند در کشورهای دموکراتیک، همواره می توانند نیرویی نه الزاما ارتشی برای تعدیل توا قوا به نفع آزادی خواهان به کشورهایی ارسال دارند. این از نظر من بسیار هم خوب است در طول تاریخ دمكراسی مثال های فراوانی را در جهت كمك خارجی ارتشی یا غیر ارتشی بخود دیده است. آلمان ایتالیا و ژاپن هر كدام از یك پشتیبانی ارتشی بهره جسته اند و تمام كشورهایی كه رژیم سوسیالیستی داشته اند از تمام كمك های متنوع غیر ارتشی خارجی در جهت برقراری دمكراسی در سرزمینشان بهره گرفته اند. چرا این مسئله در کشورهای اسلامی باید این قدر بحث انگیز باشد؟
به هر حال اگر نیروهای دمكراتیك ملی بتوانند بر دشمنان مستبد پیروز شوند بهتر است از كمك خارجی چشم بپوشند وگر نه بهتر است خود طالب كمك دمكراتیك خارجی شوند تا هر چه زودتر از شر دیكتاتوری و اثرات غیر قابل جبرانش رها شوند. در هر حال من نمی دانم به چه دلیلی كمك خارجی در زمینه سیاسی اینهمه مورد اعتراض قرار می گیرد در حالی كه در مواردی چون کمک غذايی، تكنولوژیك و اقتصادی به نظر طبیعی و حتی لازم جلوه می كند.
ادامه دارد...
برای خواندن بخش اول این مصاحبه لطفا این جا را کلیک کنید