ابراهیم متقی: غرب مذاکره می کند اما عقب نشینی نه

دکتر ابراهیم متقی
آفتاب

تحلیل وضعیت هسته ای ایران در گفتگوی آفتاب با دکتر ابراهیم متقی

دوشنبه 11 ارديبهشت 1385 - ساعت 10:54

در ماه می غربی ها دوباره مذاکره می کنند اما عقب نشینی نخواهند کرد. به همان گونه ای که ایران هم برای عقب نشینی نیازمند امتیازات خاصی است که باید بدست بیاورد.
ماه می دوران مذاکرات است و هیچگونه اقدام خاصی در این ماه انجام نخواهد شد. دکتر ابراهیم متقی، استاد روابط بین الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در ارزیابی گزارش اخیر البرادعی وبررسی تحولات آتی در پرونده هسته ای ایران معتقد است: گزارش البرادعی شاید منصفانه ترین گزارشی بود که می شود در رابطه با ایران مورد مطالعه و ملاحظه قرار گیرد. این متخصص حوزه آمریکا «جدال برای هویت» را اساس مناقشات موجود میان ایران و غرب می داندو می گوید «اصلا موضوع هسته ای برای ایران یک موضوع «هویتی» است. مشروح گفتگوی او را با خبر نگار آفتاب بخوانید:

روز جمعه البرادعی در گزارش اخیر خود گفت: «ایران هسته ای بدون سلاح هسته ای». به نظر شما تاثیر گفته های البرادعی بر روی تحولات 10 روز آینده که شامل اجلاس (1+5) و نشست غیر رسمی شورای امنیت است چیست؟ -
گزارش البرادعی شاید منصفانه ترین گزارشی بود که می شود در رابطه با ایران مورد مطالعه و ملاحظه قرار گیرد. یعنی اینکه، ایران از یک طرف درصدد این بود که موجودیت خودش را به عنوان یک کشور هسته ای تثبیت بکند و از سوی دیگر می خواست این را بگوید که ایران علیرغم اینکه کشوری هسته ای است، اما هیچگونه تخطی از مقررات «معاهده منع تکثیر سلاح های اتمی» انجام نداده است.
هر چند که بیانیه شورای امنیت بر این امر تاکید داشت که ایران باید فعالیت های اتمی خودش را‌ «متوقف» کند، اماطبعا سیاست رسمی ایران در گزارش البرادعی منعکس شده بود.
به این ترتیب نمی توانیم هیچ گونه نشانه ای از تفاوت در نگرش تحلیلی مقامات ایرانی و آژانس بین المللی انرژی اتمی را مورد ملاحظه قرار بدهیم.

تاثیر این گزارش بر روی اجلاس (5+1) که در 12 اردیبهشت در پاریس برگزار می شود و بعد از مهلت 30 روزه ای است که به ایران داده شده بود، چیست؟
ـ بعد از اینکه البرادعی گزارش خود را منتشر کرد، شورای امنیت سریع تشکیل جلسه داد. آمریکایی ها بر ضرورت به کار گیری اقدامات جنبی علیه ایران تاکید دارند. از سوی دیگر تلاش دارند تا کشورهای روسیه، چین و فرانسه را با خودشان هم نظر و هم عقیده کنند. اما طبعا نتایج حاصل از اجلاسی که برگزار شد، برای آمریکاییها مطلوب نبود. نگاه نهایی کشورهای مختلف بر راه حل دیپلماتیک است. بدین ترتیب مذاکرات واجلاسها ادامه پیدا می کند تا اینکه شورای امنیت قطعنامه دیگری را بر اساس مواضع و وضعیتی که ایران خواهد داشت، اتخاذ کند.
برخی کشورها اعتقاد دارند که می توانند از طریق همکاری و مذاکره به نتیجه ای برسند که ایران را برای متوقف سازی فعالیت های هسته ای خودش متقاعد کنند.

پس سخنان مقامات ایرانی که پس از صدور گزارش البرادعی گفتند که به همان تعهداتی که یکسال پیش آژانس از آنان خواسته بود، باز می گردند و غنی سازی اورانیوم را با همان 5/3 درصد محدود می کنند، بر همین مبنا است؟ -
طبعا ایران تمایلی به گسترش فعالیت های هسته ای خودش ندارد.
فعالیت های هسته ای ایران هیچ گونه نتیجه استراتژیکی نخواهد داشت. به همین دلیل است که مقامات ایرانی تلاش می کنند تا هزینه جدیدی را هم پرداخت نکنند. ایران بحثی که دارد این است ک فعالیت های خودش را ادامه خواهد داد اما در چارچوب «معاهده منع گسترش هسته ای» از سوی دیگر نگاهی که غربی ها دارند، در نقطه کاملا مقابل است و درصدد هستند تا ایران به توقف غنی سازی خود مبادرت کند.
دو دیدگاه کاملا متفاوت وجود دارد. اما غربی ها انتظار دارند تا از طریق مذاکره به نتایج مورد نظر خودشان دست پیدا کنند.

هفته گذشته وزیر امور خارجه آمریکا در نشست «ناتو» که در بلغارستان تشکیل شد، تهدید کرد که پرونده هسته ای ایران باید به شورای امنیت فرستاده شود و...
پرونده هسته ای ایران در شورای امنیت است و در شورای امنیت باقی خواهد ماند.

ممکن است اجماعی از سوی تمامی کشورها بر روی آن حاصل شود؟
- بله، بحث اصلی آمریکا این است که به اجماع دست پیدا کنند. آمریکا برای اجماع سازی هنوز راه بسیار طولانی خواهد داشت. مطمئنا در کوتاه مدت، یعنی در ماه «می» به اجماع دست پیدا نمی کنند.
برای اجماع سازی احتمالا غربی ها باید فعالیتشان را تا ژوئن و جولای 2006 ادامه بدهند.

با توجه به اخبار رسانه های خارجی و داخلی که از تعرض آمریکا به ایران خبر می دهند، آیا این اجماع سازی به منظور نظامی شدن پرونده هسته ای ایران است یا صرفا از همان کانال دیپلماسی این فرآیند طی خواهد شد؟ مشاهدات و نظرات شما در این مورد چیست؟
- گزینه حمله نظامی از سوی گروههایی در آمریکا پی گیری می شود. گروههای دیگری هم مخالف حمله نظامی آمریکا به ایران هستند.
قطعنامه ای که در 26 آوریل از سوی مجلس نمایندگان آمریکا منتشر شد را باید یک نمادی از مقابله با عملیات نظامی آمریکا علیه ایران دانست. اعضای مجلس نمایندگان، ایران را محکوم کردند که فعالیت های فرا قانونی انجام می دهد. اما به دولتشان اجازه ندادند که از طریق الگوهای نظامی به تغییر در ایران مبادرت بورزد.
تغییر مورد تصویب کنگره آمریکا قرار گرفته اما ابزار لازم برای تغییر رژیم «طبعا» در کوتاه مدت نمی تواند «ابزار نظامی» باشد.

پس افزایش بودجه 3 میلیون دلاری آمریکا به 75 میلیون دلار که چندی پیش از سوی خانم رایس اعلام شد، برای برنامه ریزی روی چه مسائلی صورت گرفته است؟
نگاه کنید، وزارت امور خارجه بخشی دارد به نام« دیپلماسی عمومی». دیپلماسی وزارت امور خارجه بحث مربوط به ارتباط با گروه های اپوزیسیون، شفاف سازی، تبلیغات، و عملیات روانی را دارد.
بنابراین افزایش بودجه وزارت امور خارجه برای مقابله با ایران را باید در چارچوب دیپلماسی عمومی امریکا مورد سنجش قرار داد.

و ارزیابی شما از بازی قدرت بین روسیه و امریکا بر سر پرونده هسته ای ایران که از یک سو امریکا به فصل 7 منشور ملل متحد و از سوی دیگر روسیه به فصل 6 منشور ملل متحد تاکید می کند، چیست؟
ـ طبعا نگاه امریکا و روسیه متفاوت است. روس ها می خواهند این پرونده باز بماند. بنابراین راه حل های نظامی را مورد پذیرش قرار نمی دهند. به همین دلیل است که بازی با ایران در چهارچوب مفاد مختلف منشور ملل متحد به عنوان نشانه ای از تفاوت نگاه های آنان محسوب می شود؛ یعنی امریکا و روسیه.
اما این موضوع به معنای این نیست که روسیه بتواند مقاومت جدی و موثری را در برابر امریکا انجام بدهد. امریکایی ها می توانند اقدامات یک جانبه را انجام بدهند؛ روسیه هم می تواند محدودیت هایی را برای امریکایی ها ایجاد کند. بنابراین دیپلماسی با تفاوت نگرش ادامه پیدا می کند.

شما در مصاحبه قبلی از مرحله« جدال برای هویت» نام بردید و عنوان فرمودید که به دلیل اینکه ایران دارای استراتژیک سیاسی نیست در این مرحله از « جدال برای هویت» دارد استفاده می کند. آیا « تثبیت» قدرت هسته ای ایران که در ابتدا به آن اشاره فرمودید همان مرحله« جدال برای هویت» است یا ما وارد مرحله دیگری شده ایم؟
ـ اصلا موضوع هسته ای برای ایران یک موضوع « هویتی » است.
زیرا : 1- هیچگونه مازاد اقتصادی برای ایران ندارد.
2- هیچگونه بازدهی استراتژیک برای ایران ایجاد نمی کند.
بنابراین، ایران با این اقدام خود می خواهد به قالب های هویتی دست پیدا کند که انحصار غرب را بر روی حوزه های قدرت بشکند. اما این که خودش به قابلیت های ویژه ای دست پیدا کند، طبیعی است که راه درازی وجود دارد.

ایران چگونه می خواهد انحصار غرب بر روی حوزه های قدرت را بشکند؟
ـ همین که امریکایی ها مخالف غنی سازی اورانیوم هستند ولی ایران دارد این کار را پی گیری می کند. امریکایی ها تاکید می کنند که ایران باید فعالیت هایش را متوقف بکند؛ در حالی که ایران بیانیه شورای امنیت را نادیده گرفته است.
جلوه هایی از « هویت گرایی» به صورت شدید دیده می شود. این هویت گرایی به معنای این است که « من هستم» و من در برابر سیاست های هژمونیک امریکا مقاومت
می کنم.

و این مقاومت ما را به کدام مسیر می رساند؟
ـ بستگی به این دارد که در آینده چه بازی هایی انجام بدهیم.
طبعا قدرت سازی در سیاست بین الملل بیشترین مطلوبیت را ایجاد می کند. اما قدرت سازی به این معنا است که نباید اقدامی انجام بشود تا بنیادهای قدرتی یک کشور مورد مخاطره قرار بگیرد.

آیا شما تحول جدیدی را در سطح بین المللی علیه ایران می بینید که در حال ایجاد شدن باشد؟
ـ ماه می دوران مذاکرات است. هیچ گونه اقدام خاصی در ماه می انجام نخواهد شد. مذاکرات برای متقاعد سازی ایران آغاز شده و دنبال و پی گیری می شود. غربی ها دوباره مذاکره می کنند. اما آنها عقب نشینی نخواهند کرد به همان گونه ای که ایران هم برای عقب نشینی نیازمند امتیازات خاصی است که باید بدست بیاورد.

این امتیازات چیست؟
ـ یعنی اینکه، احتمال تغییر در مواضع ایران وجود دارد. اما تغییر در مواضع نیازمند امتیازاتی است که ایران بتواند آن را به دست بیاورد. از جمله این امتیازات باید به فعالیت سانتریفیوژهای آزمایشگاهی ایران اشاره داشت.

و ما در حال حاضر در چه مرحله قرار داریم. آیا هنوز« جدال برای هویت» است یا به مرحله‌ای تازه ای پا گذاشته ایم؟
ـ نه، جدال برای هویت هنوز ادامه دارد.

و تا چه زمانی طول می کشد؟
ـ تا زمانی که یا فشارهای متقاعد کننده تشدید نشود یا امتیازهای مجاب کننده، مطلوبیت لازم را برای مقامات ایرانی ایجاد نکند.