باز خوانی سیاست هسته ای

بهروز بیات

09.12.2009

بار دیگر خوشبینی ایجاد شده در پی گفتگو های اول اکتبر میان نمایندگان پنج کشور عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد به اضافۀ آلمان موسوم به 1+5 از یکسو و فرستاده های جمهوری اسلامی ایران به یاس مبدل شده است. آنچنان که پیداست حکومت اسلامی حاضر نیست زیر بار توافقی که بر مبنای پیشنهاد خودش انجام گرفته، برود. البته جواب منفی نهائی هنوز داده نشده امّآ نواهای متناقضی که هر روز از گوشۀ ای دیگر سرداده میشود جای چندانی برای امیدواری باقی نمیگذارد.
پس از شروع مجدد مذاکرات گروه 1+5 با ایران در ژنو که نخستین گفتگوی رسمی میان نمایندگان آمریکا و جمهوری اسلامی نیز بود، توافق هائی مبنی بر پیشنهادی که آقای احمدی نژاد برای معاوضۀ سوخت کم غنای ایران با سوخت 20%غنا برای راکتور پژوهشی تهران مطرح کرده بود، صورت گرفت. در این دیدار توافق شده بود نمایندگان روسیه و فرانسه و ایران در حضور نماینده امریکا در وین ملاقات کنند تا جزئیات عملی کردن پیشنهاد مطرح شده در ژنو را بررسی و تدوین کنند.نتیجۀ این نشست، پیشنهاد آقای البرادعی بود مبنی براینکه جمهوری اسلامی حدود سه چهارم ذخیرۀ اورانیوم غنی شده در ایران را به روسیه بفرستد، روسیه آن را تا درجۀ غنای حدود 20% پردازش دهد و فرانسه از آن میله های لازم برای راکتور تحقیقاتی تهران بسازد و به ایران برگرداند.

زمینۀ تاریخی مناقشه رژیم پهلوی در سالهای میانی دهۀ 1340 شمسی مبادرت به وارد کردن تکنولوژی هسته ای به ایران کرد. نخست آمریکائی ها راکتور هسته ای پژوهشی تهران را بر پا کردند، سپس در پی افزایش سریع بهای نفت در بازارهای جهانی در سالهای 70 میلادی ودر پی آن شتاب یافتن روند صنعتی شدن کشور، شاه به فکر بکارگرفتن فنآوری هسته ای برای تهیۀ برق افتاد. رژیم شاه که دچار خود بزرگ بینی بود میخواست طریق به کارگیری تکنولوژی هسته ای، که نامی پر طنین داشت به قافلۀ "تمدن بزرگ" دستیابد بی توجه به اینکه این کار چه هزینه هائی در پی خواهد داشت.
این ایده امکان کاربرد جنگ افزاری فنآوری هسته ای را نیز در خود نهفته داشت و دورنمای استفاده نظامی در آنزمان با هوس های قدرقدرت شدن رژیم شاه در همپوشی بود؛ هوس هائی که او را بر می انگیخت تا به مثابۀ ژاندارم منطقه عمل کند.
روایت شده است که آمریکائی ها در مورد تمایلات هسته ای شاه تردید داشتند، از اینرو شاه، طرف های معامله اش را در اروپا جست و یافت.
پس از فروپاشی رژیم شاه، جمهوری اسلامی نو بنیان، بسیاری از برنامه های رژیم پیشین، از جمله برنامۀ هسته ای را لغو کرد.اما در سالهای پایانی جنگ عراق و ایران، ایدۀ فعال سازی برنامۀ هسته ای مجددا مطرح شد. تصمیمی که در بطن و متن شرایط تاریخی آنروز، هر چند قابل فهم بود اما الزامأ معقول نبود. رژیم صدام همراه با تشویق و پشتیبانی غرب و شرق، نه تنها به خاک ایران تجاوز کرده بلکه بدون هرگونه مخالفت جدی جهانی جنگ افزار شیمیائی نیز بکاربرده بود. در چنین شرایطی مسئولین سپاه پاسداران در تکاپوی دست یافتن به وسیله ای هم ارز این سلاح برآمدند. به این ترتیب برنامۀ هسته ای جمهوری اسلامی در واقع برمبنای توهم دستیابی سریع به جنگ افزار هسته ای آغازی نو یافت.تا اینکه عاقبت پس از هیجده سال از این برنامۀ هسته ای پنهان پرده برداشته شد، پیش از اینکه به نتیجۀ چشمگیری رسیده باشد.

سرچشمۀ کشمکش منشأ های این مناقشه از دو مقوله اند: سیاسی و نظامی.
متن کامل مقاله