بازار بورس در تالار کیش
چهارشنبه 9 دی 1383
افتتاح تالار كيش
گام اول براى بين المللى شدن بورس تهران
• شكست بن بست بورس
بازار سرمايه ايران در حال حاضر با بازارهاى سرمايه منطقه و جهان پيوندى ندارد. ضرورت تغيير اين وضعيت، با هدف تلفيق اقتصاد ايران در اقتصاد جهانى، عميقاً احساس مى شود. بورس تهران بايد از اين بن بست خارج شود. اين ارتباط به حضور سرمايه گذاران خارجى در بورس اوراق بهادار تهران محدود نيست، بلكه، فراتر از آن، شركت هاى ايرانى بايد بتوانند در بورس هاى منطقه اى و حتى بورس هاى بزرگ دنيا، اوراق بهادار خود را عرضه كنند و بخشى از سهام يا اوراق قرضه شان را در آن بازارها به فروش رسانند و منابع مالى لازم را با نرخ هاى مناسب تر جذب كنند.
در حال حاضر، ثابت بودن تقريبى نرخ برابرى ارز، امكان نوعى رانت را براى سرمايه گذار خارجى فراهم مى كند كه مورد نگرانى كارشناسان اقتصادى كشور است. يعنى، در حالى كه نرخ بازده بازار سرمايه به مراتب بيش از ۳۰ درصد است، به رغم تفاوت نرخ تورم در ايران و كشورهاى اروپايى يا آمريكا، نرخ برابرى ريال دو برابر دلار و يورو تقريباً ثابت نگه داشته شده است. اين وضعيت اين امكان را مى دهد كه اگر سرمايه گذار خارجى در بازار سرمايه ايران سرمايه گذارى كند، ممكن است بتواند از نرخ ثابت ريال در مقابل يورو و دلار، رانت بگيرد. در حالى كه اقتصاد ايران چنين شرايطى را تحمل مى كند، از مزاياى عمده ثابت بودن نرخ ارز به نفع اقتصاد ملى استفاده نمى شود در وضعيتى كه نرخ برابرى ارز تقريباً ثابت است، شركت هاى ايرانى با فروش اوراق بهادار خود در بازارهاى منطقه و دنيا، به جمع آورى منابع مالى ارزان قيمت و كاهش هزينه هاى مالى خود اقدام نمى كنند يعنى از مزيت اين رژيم ارزى استفاده نشده و تنها معايب آن پذيرفته شده است.
در شرايط امروزى، بى شك ايرانيان مقيم خارج و خارجيانى كه با واسطه، وجوه خود را به ريال تبديل مى كنند، در بازار سرمايه كشور حضور مى يابند. اين حضور غيررسمى بدترين شكل حضور خارجيان در بازار اوراق بهادار تهران است. اين سرمايه گذاران غيرحرفه اى با بروز كمترين مشكل در بازار شروع به فروش مى كنند و دچار هيجانات بازار مى شوند و بدين ترتيب به بازار لطمه مى ند. اين حضور بايد رسمى باشد و توسط سرمايه گذاران حرفه اى انجام گيرد، سرمايه گذارانى كه تجربه كافى در بازارهاى سرمايه دارند و نحوه برخورد با هيجانات و تحولات بازار را مى دانند. چرا كه حضور رسمى سرمايه گذاران خارجى در بورس، از دامنه حضور غيررسمى خارجيان در بورس تهران به شدت مى كاهد. با اين حال در فرآيند بين المللى شدن بورس، مسئله سرمايه گذارى خارجى بايد با يك رويكرد تدريجى عملى شود. در اين رويكرد، بازار سرمايه كشور به تدريج بر روى سرمايه گذار خارجى گشوده مى شود.
در اين راستا رويكردى كه در دسترس بورس تهران است، استفاده از مناطق آزاد و به ويژه جزيره كيش به مثابه ميدان آزمونى براى اين مسئله است. وجود امكانات، قدمت و گسترش روابط بازرگانى در كيش از جمله دلايل انتخاب اين جزيره از سوى سازمان بورس بود. به همين دليل ساختمان مالى كيش براى آغاز معاملات سهام درنظر گرفته شده است.
دو سال پس از نگارش آيين نامه سرمايه گذارى خارجى در سبد سهام در گام نخست اجرا، براى عرضه سهام شركت هاى ايرانى در بورس هاى بين المللى در تالار كيش دو تابلوى ارزى (دلار و يورو) و ريالى ايجاد شد تا بانك هاى داخلى بتوانند به پشتوانه سهام شركت هاى پذيرفته شده در بورس، گواهى سپرده منتشر كنند و آن گواهى ها در تابلوى ارزى تالار كيش عرضه شود.
براين اساس بانك ها اين امكان را يافته اند تا در صورت نوسان هاى ارزى، پوشش هاى ايمنى لازم را به سرمايه گذاران خارجى اعطا كنند. براى مثال، مى توان ۱۰ درصد از سهام يكى از شركت هاى بورس را از طريق گواهى سپرده در تالار معاملاتى كيش با ارز خارجى به سهامداران عرضه كرد. مطابق پيش بينى هاى صورت گرفته، از اين طريق، ۵۰ سهم عمده پذيرفته شده در بورس روى دو تابلوى ريالى و ارزى جداگانه داد و ستد مى شوند.
لذا توسط اين تالار معاملاتى، شركت هاى ايرانى تجربه فروش اوراق بهادار به ارز را كسب مى كنند. پس از آغاز فعاليت تالار كيش، در مرحله دوم سازمان بورس پس از اخذ مجوزهاى لازم از شوراى بورس، برنامه بعدى خود يعنى پيوستن شركت هاى داخلى به بازارهاى جهانى را به مرحله اجرا خواهد گذاشت.
•چالش هاى جهانى شدن بورس تهران
جدى ترين چالشى كه از سوى صاحبنظران اقتصادى پيش روى بازار سرمايه كوچك ايران در فرآيند بين المللى شدن قرار دارد، سلطه سرمايه گذاران خارجى بر آن و وقوع پديده آربيتراژ ميان بورس تهران و تالار بين المللى كيش است.
بر اين اساس رويكرد تدريجى براى باز شدن بازار سرمايه كشور به روى سرمايه گذاران خارجى اتخاذ شده است. بر پايه اين رويكرد فقط ۱۰ درصد اين بازار در اختيار سرمايه گذاران خارجى قرار مى گيرد.
يعنى اگر در حال حاضر ارزش بازار سهام كشور حدود ۴۳ ميليارد دلار باشد، از هر شركت حداكثر فقط ۱۰ درصد و در مجموع ۳/۴ ميليارد دلار در اختيار سرمايه گذاران خارجى قرار مى گيرد. به اين ترتيب از نظر كنترل سياست هاى پولى دشوارى چندانى به وجود نخواهد آمد. يعنى حتى اگر خارجيان در همه شركت هاى پذيرفته شده، سقف ۱۰ درصد را پر كنند و از تمام ظرفيت ۳/۴ ميليارد دلارى موجود استفاده كنند، در صورتى كه سرمايه گذاران خارجى به يك باره تصميم به فروش سهام خود بگيرند، حجم ارز قابل تبديل از توان اقتصاد ملى خارج نخواهد بود.
در ضمن اصل سرمايه گذاران خارجى به مدت ۵ سال غيرقابل خروج است و در سطح ۱۰ درصد سود خالص (بعد از كسر ماليات و تعديلات نرخ ارز) وجوه وارده در هر سال قابل انتقال به خارج است. سرمايه گذاران خارجى زمانى اصل سرمايه خود و سودهاى اضافى را انتقال خواهند داد كه سياست تعديل اقتصادى در ايران مراحل نهايى خود را گذرانده باشد و نقل و انتقال سرمايه با آزادى كامل و با نرخ هاى برابرى ارز واقعى تر بازار انجام شود. به علاوه در اين مرحله بايد شخصيت هاى حقوقى خارجى در بازار سرمايه ايران حضور يابند و سرمايه گذار انفرادى و حقيقى حضور نداشته باشد تا كنترل فعاليت سرمايه گذاران خارجى در بازار سهام كشور عملى و آسان باشد. البته منظور از سرمايه گذارى خارجى، سرمايه گذارى براى خريد و فروش اوراق بهادار در بورس است. يعنى مقررات بالا فقط در مورد كسانى كه از خارج علاقه مند به خريد و فروش سهام هستند، اعمال مى شود. اين موضوع شامل مواردى كه سرمايه گذاران خارجى حقيقى يا حقوقى مايل به اداره شركت ها هستند و بدين منظور سهام خريدارى مى كنند و هدفشان از خريد سهام فقط كسب سود حاصل از خريد و فروش نيست و مديريت هم مى كنند، نمى شود. در حال حاضر نيز در بورس تهران اين سرمايه گذاران مالكيت سهام دارند و محدوديتى براى معامله و انتقال سهام چنين سرمايه گذارانى وجود ندارد.
در مورد نگرانى كارشناسان از وقوع پديده آربيتراژ در بازار سرمايه كشور نيز سازمان بورس تهران از مدت ها پيش تعيين الگوى مناسب قيمت گذارى ارزى سهام شركت هاى بورسى را در دستور كار خود قرار داده است. مطالب اين الگو كه هنوز منتشر نشده وعده داده شده تا معضل آربيتراژ در بازار سرمايه كشور به وجود نيايد.
• راهكار هاى توسعه تالار كيش
در شرايط فعلى اتكاى سازمان بورس اوراق بهادار براى توسعه فرهنگ سهامدارى در كشور، بر افتتاح تالار هاى فيزيكى بورس در شهر ها و مناطق مختلف ايران متكى است. هرچند كه بر اين شيوه پرهزينه انتقادى گسترده اعم از فراموشى گسترش سيستم دادوستد الكترونيكى با استفاده از شبكه اينترنت و يا اختصاص بخشى از شعب سراسرى بانك ها به مبادلات سهام مطرح مى شود، ولى مديريت سازمان بورس معتقد است كه در كشور هاى آسياى جنوب شرقى كه فراگيرى و دسترسى به شبكه اينترنت بالا است، حدود ۷۰ درصد خريد و فروش سهام از طريق مراجعه حضورى به شعب كارگزارى ها انجام مى شود. گذشته از اين، پاسخ ديگرى كه به اين انتقاد مطرح مى شود، عدم همت گسترده كارگزارى هاى سازمان بورس و سيستم بانكى در اين زمينه ها است، لذا آشنايى ايرانيان با بازار سرمايه فعلاً راه اندازى تالارهاى شهرى و منطقه اى سازمان بورس انجام مى شود. ولى به نظر مى رسد، چنين پاسخ هايى در موعد راه اندازى تالار منطقه اى جزيره كيش رنگ ببازد. بديهى است، زمانى كه تالارى با هدف بين المللى كردن بازار سرمايه كشور و جذب سرمايه گذاران خارجى راه اندازى مى شود، بدون تجهيز به سيستم دادوستد الكترونيكى، كارايى چندانى در اين زمينه نخواهد داشت.
گذشته از اين سيستم معاملات بورس تهران فرسوده تر از آن است كه بتواند پاسخگوى حجم و انواع دادوستد مورد تقاضاى سرمايه گذاران خارجى باشد.
مطابق ادعاى مديريت بورس تهران، سيستم معاملات فعلى بازار سهام تنها توانايى ثبت و پاسخگويى به انجام روزانه ۲۰ هزار تقاضاى خريد و فروش را دارا است. حال آنكه با راه اندازى ۷ تالار استانى و يك تالار بين المللى پيش بينى مى شود، اتصال و استفاده از سيستم فعلى با مشكلاتى مواجه باشد كما اينكه هم اكنون نيز عموم تالارهاى منطقه اى با مشكلات فراوان از اين سيستم استفاده مى كنند.
البته پيشتر مديريت بورس تهران وعده داده بود كه تا پايان مرداد ماه گذشته خريدارى سيستم جديد معاملات بورس تهران به پايان خواهد رسيد ولى تاكنون اقدام عملى در اين خصوص انجام نشده است.همچنين سازمان بورس مدعى است كه تا پايان سال جارى كليه كارگزارى ها را به سيستم دادوستد الكترونيكى مجهز خواهد كرد.
هرچند سابقه عملكرد اين سازمان اقدام اينچنينى را نيز با ترديد همراه مى سازد، اما سئوال اصلى اينجا است كه آيا بهتر نبود، افتتاح تالار كيش به پس از اين اصلاحات در سازمان بورس موكول مى شد؟ چون بيم آن مى رود كه ضعف ساختارى بورس تهران، موجب گريز سرمايه گذاران خارجى از بازار سرمايه كشور شود.
منبع: روزنامه شرق