«ان.پي.تي» و كشورهاي در حال توسعه
تسليحاتي براي جلوگيري از تكثير تسليحات
یکشنبه 10 مهر 1384
اهميت معاهده «ان.پي.تي» براي كشورهاي در حال توسعه، وعده آن براي كمك به اين كشورها در كسب فناوري هسته‌يي در راستاي مقاصد صلح‌آميز است، اما در همين مورد تبعيض‌هاي بسياري قايل شده و نارضايتي‌هاي قابل ملاحظه‌يي در زمينه محدوده چنين كمكي وجود دارد. چگونگي برخورد غرب و امريكا با نيروگاه اتمي بوشهر و فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌يي ايران مصداقي از اين نمونه است.
نكته مهم ديگر اينكه در صورت نقض تعهد از سوي دولت‌هاي هسته‌يي، هيچ ضمانت اجرايي در معاهده مقرر نشده، ولي در صورتي كه دولت‌هاي فاقد سلاح‌هاي هسته‌يي تعهدات را نقض كنند، شوراي امنيت كه اعضاي اصلي آن دارنده سلاح‌هاي هسته‌يي‌اند، عليه آن دولت عضو، به عنوان حفظ صلح و امنيت بين‌المللي اقدامات تنبيهي انجام مي‌دهد!
با تمديد نامحدود «ان.پي.تي» مالكيت سلاح‌هاي هسته‌يي از سوي پنج كشور هسته‌يي و تمايز بين كشورهاي هسته‌يي و غيرهسته‌يي به صورت قانوني و دايمي درآمده است.
كارشناسان مي‌گويند: «ان.پي.تي» در دستيابي به هدف عمده خود كه جلوگيري از تكثير سلاح‌هاي هسته‌يي است، موفق نبوده و دارندگان سلاح‌هاي هسته‌يي برعكس تعهدات خود به تكثير اين سلاح‌ها بين اقمار و متحدان خود پرداخته‌اند. كشورهاي هسته‌يي به تعهد اصلي خود تحت «ان.پي.تي» كه رسيدن به يك خلع سلاح كامل و عمومي است، عمل نكرده‌اند. آنها همچنين معتقدند كه «ان.پي.تي» و بويژه اصل استفاده از تجهيزات و مواد هسته‌يي براي مقاصد صلح‌آميز آن، به صورت تبعيض‌آميز اجرا مي‌شود و ايران براي استفاده از اين اصل معاهده بسيار در تنگنا قرار دارد و همه اتهامات نيز به سمت آن در جريان است. اين در حالي است كه جمهوري اسلامي ايران عضو كليه معاهدات خلع سلاح و كنترل تسليحاتي است و سوابق موجود در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پايبندي آن به تعهدات بين‌المللي و صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌يي‌اش را تاكيد مي‌كند. ايران براي تامين انرژي موردنياز خود از منابع مختلف و همچنين تامين سوخت هسته‌يي، حق خود مي‌داند كه برنامه‌هاي هسته‌يي صلح‌آميزش را گسترش دهد.
فلسفه وجودي، اهداف و مسووليت‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه توسعه كاربردهاي صلح‌آميز انرژي اتمي در جهان و جلوگيري از كاربردهاي غيرصلح‌آميز آن است، از ابتدا مورد پذيرش ايران قرار گرفته است.
همچنين مناسبات و همكاري‌هاي ايران و آژانس نيز از آغاز فعاليت آن تا به امروز از سطح بسيار خوبي برخوردار بوده است. ايران تعهدات بين‌المللي را در زمينه پادمان‌ها پذيرفته و تقريبا تمام اسناد بين‌المللي الزام‌آور در زمينه عدم اشاعه سلاح‌هاي هسته‌يي و خلع سلاح مربوط را امضا و تصويب كرده است، اما براي استفاده از حق مسلم خود كه در ماده 4 «ان.پي.تي» پيش‌بيني شده، تحت فشار قرار گرفته است.
اين در حالي است كه به اعتقاد كارشناسان ارشد مسائل خلع سلاح، هدف اصلي برگزاركنندگان كنفرانس باگري پيمان منع اشاعه تسليحات هسته‌يي )ان.پي.تي( در نيويورك تنها بازداشتن ايران از دستيابي به تكنولوژي صلح‌آميز هسته‌يي است. هميشه اين نگراني وجود داشت كه طولاني شدن مذاكرات هسته‌يي ايران و اروپا پيامدهاي منفي «ان.پي.تي» را بر روند دستيابي ايران به فناوري صلح‌آميز هسته‌يي جاري سازد.
اين در حالي است كه صاحبنظران و كارشناسان مسائل كنترل سلاح‌هاي كشتار جمعي و تسليحات اتمي 12 ارديبهشت‌ماه در مقر اصلي سازمان ملل متحد در نيويورك گرد آمدند تا هفتمين همايش باگري پيمان منع اشاعه سلاح هسته‌يي موسوم به «ان.پي.تي» را آغاز كنند.
اين نشست كارشناسي كه 25 روز به طول مي‌انجامد، هر پنج سال يك بار برگزار مي‌شود. با توجه به چالش‌هاي عمده نظام بين‌الملل در عصر كنوني، اين نشست از رخدادهاي «حساس» و «اساسي» حوزه روابط بين‌الملل به شمار مي‌رود.
تاكنون شش دوره كنفرانس باگري «ان.پي.تي» برگزار شده كه آخرين دور آن سال 2000 ميلادي در نيويورك داير شد.
با نگاهي به اهداف و دستورالعمل‌هاي راهبردي بازيگران فعال بين‌المللي و صاحب نقش در آژانس بين‌المللي‌انرژي اتمي و كنفرانس هفتم، باگري پيمان منع اشاعه تسليحات هسته‌يي )ان.پي.تي( بخوبي قابل فهم است، در اين اجلاس كه معمولاص ابتكار عمل آن در دست هيات امريكايي است، تلاش مي‌شود، پيمان «ان.پي.تي» به ضرر كشورهاي خارج از باشگاه هسته‌يي تغيير كند.
ناظران آگاه با توجه به رايي‌هاي طولاني مدت امريكا و چهار قدرت ديگر هسته‌يي جهان )روسيه، فرانسه، چين و انگليس( با كشورهاي متحدد و همسو با سياست‌هاي امريكا، پيش‌بيني مي‌كردند كه در اين كنفرانس پيشنهادهاي ارايه شده كاخ سفيد كه نزديك به دستورالعمل هفت ماده‌يي «محمدالبرادعي» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اين زمينه است با اجماع كشورها تصويب شود.
امريكا در تلاش است از طريق تغيير مفاد «ان.پي.تي» دانش و فناوري هسته‌يي )حتي شكل صلح‌آميز( را كاملا در انحصار خود گرفته و آن را از دسترس كشورهايي كه تاكنون به جرگه كشورهاي اتمي نپيوسته‌اند، براي هميشه خارج كند.
علت‌يابي حساسيت كنفرانس باگري «ان.پي.تي»
كارشناسان خاستگاه تشكيل كنفرانس باگري «ان.پي.تي» به شكل كنوني را وقايع سال 1990 تا 1992 و بعد از حمله اول امريكا به عراق به منظور آزادسازي كويت مي‌دانند. بعد از حمله به عراق و بازرسي‌هاي گسترده بازرسان آژانس بين‌المللي از عراق، ناگهان امريكا متوجه شد كه رژيم صدام درصدد توسعه برخي سلاح‌هاي كشتار جمعي از جمله تسليحات هسته‌يي برآمده است.
همان زمان مذاكرات امريكا با كره‌شمالي هم اين احساس را به زمامداران كاخ سفيد القا كرد كه پيونگ‌يانگ هم در مسير ساخت سلاح‌هسته‌يي گام برمي‌دارد. با توجه به اين دو واقعه، امريكايي‌ها خطر هر دو كشور عراق و كره‌شمالي را از نظر امنيتي براي جهانيان بويژه اروپايي‌ها و ژاپن گوشزد كردند و در اين رايي، اروپا، ژاپن، استراليا، كانادا و ديگر كشورهاي متحد واشنگتن با ايالات متحده همداستان شدند.
امريكايي‌ها، «ضعف آژانس بين‌المللي انرژي اتمي» را عامل اصلي سوءاستفاده عراق و كره‌شمالي از چارچوب موجود جهاني براي توسعه سلاح هسته‌يي مي‌دانستند و اين چنين استدلال مي‌كردند كه آژانس به علت اينكه در موقعيت مناسبي قرار ندارد، قادر نيست كشورها را بطور كامل نظارت و بازرسي كند. پاسخ آژانس هم در اين سالها اين بود كه اين نهاد بين‌المللي بازوي بسيار خوبي براي ديدباني سازمان ملل متحد در بحث هسته‌يي است اما تنها چيزي كه كم دارد ابزار كار است.
امريكايي‌ها مي‌گفتند، موضوع حساسي چون نظارت بر هسته‌يي شدن كشورها بايستي توسط شوراي امنيت انجام شود نه توسط آژانس. زيرا يكي از وظايف مهم آژانس، ارايه كمك‌هاي فني به كشورهاي عضو است و اين باعث مي‌شود كه از ديد امريكايي‌ها، آژانس خود به خود، به دستيابي اعضا به تكنولوژي هسته‌يي كمك كند. ارايه اين دو استدلال هم نتوانست نظر حاميان امريكا را جلب كند تا اين موضوع را از آژانس به شوراي امنيت ببرند.
در مقابل طرح امريكا، اروپايي‌ها چنين استدلال كردند كه اگر يك ابزار بازرسي قوي‌تر به آژانس داده شود، مشكل حل مي‌شود. اين موضوع در كنفرانس خلع سلاح سازمان ملل متحد در نيويورك و همچنين كنفرانس خلع سلاح ژنو )با جهانشمولي بيشتر( مورد بحث قرار گرفت و اعضا به ايجاد پروتكلي كه از قوانين موجود بازرسي «ان.پي.تي» قوي‌تر باشد راي دادند. حاصل اين بحث‌ها، تولد پروتكلي «مداخله‌جويانه در امور داخلي كشورها» بود كه «پروتكل الحاقي» نام داشت. اين پروتكل چون در سال 93 پيشنهاد شد و دو سال بعد تصويب شد پروتكل «2(93» ناميده شد و در اصل يك راهكار براي جلوگيري از فعاليت‌هاي هسته‌يي عراق و كره‌شمالي بود.
بعد از سال 2002 كه امريكا بارديگر به عراق حمله كرد، همزمان موضوع هسته‌يي ايران مطرح شد و يك موج تبليغاتي جديد به راه افتاد. از اين زمان بود كه امريكا آشكارا ادعا كرد كه ايران پنهاني درصدد دستيابي به سلاح هسته‌يي برآمده است. در حالي‌كه مصر، كره‌جنوبي و تركيه از اين نظر بسيار جلوتر از ايران بودند. اما چون هر سه اين كشورها جزو اقمار و دوستان امريكا محسوب مي‌شوند، خيلي آرام موضوع آنها حل شد. كارشناسان مربوطه مي‌گويند: كره‌جنوبي پلوتونيوم را درحد كيلوگرم توليد و اين مقدار در مورد ايران درحد ميكروگرم بوده است، ولي تحت تاؤير سياست‌هاي امريكا، موضوع ايران به عنوان يك تهديد بين‌المللي برجسته شد.
امريكا از زماني كه موضوع هسته‌يي ايران مطرح شد، به جهانيان اعلام كرد كه دستيابي كشورهاي حامي تروريسم به سلاح هسته‌يي براي صلح و امنيت بين‌المللي خطرناك است. كمي بعد جورج بوش، رييس جمهوري امريكا پا را فراتر گذاشت و اعلام كرد كه بايد با تغيير بندهايي از ان.پي.تي بويژه ماده 4 آن، راه دستيابي كشورها به فناوري صلح‌آميز هسته‌يي مسدود شود. كارشناسان پيش‌بيني كردند كه علني شدن موضوع هسته‌يي ايران به جهت اينكه جمهوري اسلامي جزو اركستر امريكا نيست، سرآغاز يك پروتكل الحاقي جديد خواهد شد. اما كمي بعد امريكايي‌ها تصميم گرفتند كه به جاي تصويب يك پروتكل الحاقي جديد، معاهده «ان.پي.تي» را عقيم كنند. اين مساله مزاحمت‌هايي را براي دوستان و متحدان امريكا ايجاد نمي‌كند، چراكه كشورها تا زماني‌كه دوست امريكا باشند، اگر «ان.پي.تي» هم تغيير كند، خطري آنها را تهديد نمي‌كند و اين كشورها مي‌توانند به فعاليت‌هاي هسته‌يي خود همچنان ادامه دهند.
براساس اسنادي كه اخيراص از طبقه بندي خارج شده است، در زمان هنري كسينجر، وزير خارجه وقت ايالات متحده در سال 1972، قرار بود عالي‌ترين سطح تكنولوژي هسته‌يي يعني تجهيزات مربوط به «به‌آوري سوخت هسته‌يي» قسمتي كه مي‌تواند پلوتونيوم را از ميله‌هاي سوخت نيروگاه جدا كند به ايران داده شود. آيا اين نشان دهنده اين موضوع نيست كه همان موقع هم امريكايي‌ها با دست باز عمل مي‌كردند?
هدف از تغيير «ان.پي.تي»، ايران است
برخي از مسوولان ايراني مرتباص اظهار خوشبيني كرده و مي‌گفتند كه بيشتر كشورهاي جهان به خصوص غيرمتعهدها با تغييرات مورد نظر امريكا در «ان.پي.تي» مخالفت مي‌كنند. اما گذشت زمان ؤابت كرد، آنها مي‌دانند كه كافي است با طرح امريكا مخالفت نكنند تا از مواهب آن بهره‌مند شوند. تجربه نشان داده است كه كشورهايي مثل مصر، برزيل، كره‌جنوبي، آرژانتين، تركيه كه دوستان امريكا هستند و در زمينه فناوري هسته‌يي، از ايران هم پيشرفته‌تر هستند، با طرح امريكا مخالفت نمي‌كنند. آنها مي‌دانند كه هدف از تمامي اين برنامه‌ها ايران است نه كشور ديگر. خدا كند مذاكره‌كنندگان ما ديگر دچار خوشبيني نشوند.
امريكا و نومحافظه‌كاران حاكم بر اين كشور، بارها گفته‌اند كه از هر راهكاري استفاده مي‌كنند تا هر مجرايي كه بتواند ايران را تبديل به يك كشور هسته‌يي كند، مسدود كنند. از شوراي امنيت تا باگري در «ان.پي.تي» چنين بود كه امريكا درصدد شكست مذاكرات هسته‌يي ميان ايران و اتحاديه اروپا برآمد.
همراهي اروپا با امريكا
كاري كه امريكا مي‌كند در حقيقت اين است كه اروپايي‌ها را تشويق كند تا به ميدان آيند و مسووليت بگيرند. متاسفانه اروپايي‌ها هم در اين زمينه محمل خوبي براي اهداف امريكا هستند. آنها در زمينه‌هاي شيميايي، ميكروبي، موشكي اين كار را كرده‌اند و در زمينه هسته‌يي نيز اين وظيفه را انجام مي‌دهند. اروپايي‌ها از كارهاي شيك خوششان مي‌آيد! آنها فكر مي‌كنند اين مظهر توسعه يافتگي است.
طرح‌هاي كوتاه مدت و بلند مدت اروپا براي سلاح‌هاي كشتار جمعي موسوم به «دبليو.ام.دي» و باگري «ان.پي.تي»، در همين چارچوب است. آنها از بابت تغيير «ان.پي.تي» خيالشان راحت است، زيرا در حلقه دوستان امريكا هستند، در ميان اتحاديه اروپا حداقل دو كشور جزو پنج قدرت هسته‌يي جهان هستند )فرانسه و انگليس(. بقيه 12 كشور اوليه اتحاديه اروپا هم به تكنولوژي هسته‌يي دسترسي دارند و در مراحل عالي دسترسي به اين تكنولوژي هستند.
ميزان همراهي و هماهنگي كشورها با طرح امريكا
در دو دوره پيش باگري «ان.پي.تي» )سال 1995( مشاهده شد كه چگونه «ان.پي.تي» تغيير كرد و هيچ كشوري جز ايران در صحنه مخالفت با طرح تغيير امريكا باقي نماند كه آن هم در نهايت به اين تغيير راي داد. كارشناسان مي‌گويند اگر با ديدي واقع گرايانه به كنفرانس باگري «ان.پي.تي» بنگريم، خواهيم ديد كه آنها مي‌خواهند با عقيم كردن ماده 4 اين پيمان كشورها را به 5 دسته تقسيم نمايند:
پنج كشور دارنده سلاح هسته‌يي.
كشورهايي كه به عنوان قدرت هسته‌يي به رسميت شناخته نشده‌اند اما در واقع قدرت هسته‌يي هستند: اسراييل، هند، پاكستان و كره‌شمالي.
كشورهاي دارنده تكنولوژي صلح‌آميز هسته‌يي در سطح عالي.
كشورهاي مصرف كننده مواد و تكنولوژي هسته‌يي )كشورهاي دارنده نيروگاه هسته‌يي اما فاقد چرخه سوخت هسته‌يي(.
كشورهاي فاقد اين تكنولوژي.
به گفته دست‌اندركاران ايراني امريكا سعي دارد بين اين پنج دسته فيلترهايي قرار دهد تا كشورها نتوانند از دسته خود به گروه بالاتر راه پيدا كنند. از جمله اينكه درباره دسته دوم امريكا درصدد است تا نگذارد سه كشور هند، پاكستان و كره‌شمالي به عنوان قدرت هسته‌يي به رسميت شناخته شوند، اما در مورد رژيم صهيونيستي زمزمه‌هايي است تا با الحاق ماده‌يي اسراييل را به گروه اول اضافه كنند و بعد در را ببندند.
در اين ديدگاه، اگر ايران بخواهد در گروه سوم و در رده كشورهاي دارنده چرخه سوخت مثل ژاپن، آلمان، برزيل و آرژانتين قرار گيرد، براي امريكايي‌ها، اسراييل و اروپا نامطلوب است، از اين رو، آنها تمامي تلاش خود را به كار گرفته تا ايران را در گروه چهارم جاي دهند. )يعني كشورهايي كه مصرف كننده سوخت و مواد هسته‌يي هستند.( اما ايران حضور در گروه سوم را مناسب سياست‌هاي خود مي‌داند. برخي از كارشناسان معتقدند كه فشار امريكايي‌ها اين است كه اول مي‌خواستند ايران را در رده پنجم قرار دهند. ولي با ميانجيگري اروپايي‌ها حداكثر به قرار گرفتن ايران در دسته چهارم رضايت داده‌اند كه براي اروپايي صرفه اقتصادي بسيار بالايي دارد. زيرا ايران در آن صورت مجبور خواهد بود براي مصارف نيروگاهي خود، نيروگاه و سوخت هسته‌يي از كشورهاي اروپايي خريداري كند.
ظاهراص در چنين فضايي، پنج قدرت هسته‌يي با رويكردهاي امريكا موافقند و چهار كشور دسته دوم نيز با تغيير «ان.پي.تي» موافقت دارند، زيرا در اين صورت به آنها يك فضاي امنيتي و حيات خلوتي داده مي‌شود كه در عمل هسته‌يي باشند، اما طبق «ان.پي.تي» به عنوان يك قدرت هسته‌يي به رسميت شناخته نشوند.
همچنين كشورهاي دسته سوم نيز كه تعداد آنها شايد حدود 30 كشور باشد، با تصميمات امريكا موافق به نظر مي‌رسند. بنابراين حدود 40 كشور نظر امريكا را تاييد مي‌كنند. آن كشورهايي هم كه مصرف‌كننده هستند چون زورشان به امريكا نمي‌رسد، مي‌پذيرند كه با خواست امريكا موافقت كنند يا اينكه مثل كره‌جنوبي اينگونه استدلال مي‌كنند كه ما جزو حلقه دوستان و متحدان امريكا هستيم پس مي‌توانيم زير چتر حمايتي اين كشور تلاش خود را براي دستيابي به چرخه سوخت ادامه دهيم. در هر صورت، ايران بايد واقع‌بينانه به قضيه نگاه كند.
منبع: روزنامه اعتماد