يادي از نخستين نشريه‌ي يهوديان ايران «شالم»

نخستين نشريه شناخته شده يهوديان ايران، "شالم" به معناي صلح و درود از اول فروردين 1294 شمسي / 5 جمادي الاول 1323 قمري / 21 مارس 1915 ميلادي در تهران به زبان فارسي و خط عبري منتشر شد.

مردخاي بن ابراهام و برادرش آشربن ابراهام فارغ التحصيل مدرسه آليانس ــ از گردانندگان آ‌ن بودند. جمعيت يهوديان ايران، ده سال پس از مشروطيت را 50 هزار نفر تخمين زده اند. در آن زمان، زبان يهوديان ايران فارسي بوده. شماره اول تا سوم اين نشريه "فارسيهود" ــ در پژوهشنامه يهود ايران، پادياوند‌ ــ به قلم امنون نتصر معرفي شده است.

سال انتشار اين نشريه، احمدشاه ــ آخرين پادشاه قاجار ــ‌ بر مسند حكومت بود و مجلس سوم مشروطه برقرار و يهوديان نماينده اي به نام دكتر لقمان در مجلس داشتند و بيشترين جمعيت يهوديان ايران در تهران، شيراز و همدان ميزيستند. اولين مدرسه آليانس به سال 1898 ميلادي ــ 1315 قمري، يعني 17 سال پيش از انتشار روزنامه در تهران تاسيس شده بود. در شماره اول اين نشريه در صفحه اول، تحت عنوان "مقدمه" پس از شرحي كوتاه مبني بر پيشرفت جهان و شكوفايي دانش بشريت، گسترش مطبوعات در ساير نقاط گيتي، به زبان فارسي آمده است:
". . . ولي بدبختانه هموطنان ما از هزار و يك خواندن و نوشتن نميدانند. مخصوصا همدينان ما به واسطه نداشتن سواد در قعر چاه هاي ظلمت ناداني و ناداري افتاده اند، و شايد بعضي به واسطه بي اطلاعي از تواريخ و آيين و عقايد مذهبي خويش را دست خوش ندانستگي خود نموده اند.

ابناي ايران از تغيير حال و كار دنيا بي خبرند. همدينان ما از برادران خود در اطراف عالم مشغول ترقي اند، حتي از آنهايي كه در شهرهاي مختلف ايران به تنهايي دگي ميكنند، اطلاعي ندارند. سران پست همت، چنان كه لازم است، اهميت به معارف نميدهند. بديهي است اگر چندي بدين منوال بگذرد، ما ايسرائل هاي ايران، زبان مقدس خود را كه در اروپا با وجود داشتن نيم نفسي، مرده به شمار ميرود، خواهيم كشت. بلي تنها زبان عبري است كه ميتواند ما را با همدينان خود در ساير ممالك مربوط كند. هر گاه ما بي خبران را تا به حال خود باقي بگذارند و در تذكر و آگاهي ما چشم و گوش بستگان، پاي نفشارند، وقتي بيدار خواهيم شد كه آفتاب در مغرب باشد و راه توبه مسدود بود."

نويسنده مطلب در ادامه، هدف برپايي اين نشريه را آگاهانيدن يهوديان ايران از اوهام و خرافات و رهانيدن از فساد اخلاق اعلام كرده است. در همين شماره آمده كه اين اولين روزنامه به زبان فارسي و خط عبري در ايران است.

روزنامه در كنار چند خبر در مورد يهوديان خارجه، خبر تاسيس يك انجمن خيريه جديد به نام "جبرت حييم" با هدف "تعمير و ساختمان قبرستان تازه" براي يهوديان را اعلام كرد و از خوانندگان خود درخواست مساعدت به اين امر خيريه نمود.

شماره دوم "شالم" در 28 مارس 1915 منتشر شد. در سر مقاله اين شماره تحت عنوان "لاشون هقودش" يا باب مكالمه ايسرائيلي هاي ايران با ايسرائيل هاي دنيا" به ضرورت آموزش و ترويج زبان عبري بر ارتباط ميان يهوديان ايران و خارج تاكيد نمود. روزنامه ميخواهد كه "انجمن محترم آليانس اسرائليت" و مدارس وابسته در تعليم و ترويج زبان عبري بكوشند و اعلام كرد كه روزنامه هم همه توان و امكان خود را در اين راه تقديم ميكند.

روزنامه در اين شماره به نكوهش مصرف بيش از حد "عرق و شراب" و مسكرات ديگر از قبيل كنياك و افسنطين (زريره) و "اعتياد به الكل" در ميان يهوديان ايران پرداخت. نويسنده نوشته سپس با ذكر نام اشخاص و انجمن هاي خيريه اي كه در حل معضل اعتياد به الكل در جامعه يهودي تلاش ميكنند، عموم مردم را به اين امر خير دعوت نمود.

در بخش اخبار خارجي اين شماره چند مطلب قابل ذكر آمده است. آمده كه يهوديان يونان كه هشتاد هزار نفر تخمين زده شده اند و راباي سالونيك، پيشنهاد تاسيس هيأتي براي توسعه بحريه دولتي به دولت يونان داده كه موجب هيجان و اثر عظيمي شده است. دوم آمده كه مورگن تاو سفير آمريكا در اسلامبول يك يهودي بوده و به يهوديان ساكن سرزمين هاي عثماني كمك و حمايت بسيار مينمايد. مطلب جالب ديگر اين بخش، خبر محاكمه آلفرد دريفوس درجه دار ارتش فرانسه به سال 1894 به اتهام جاسوسي براي آلمان آ‌مده و ذكر اينكه سرانجام دادگاه به برائت او راي داده و در مقام پيشين اش ابقاء شده است. (1)

شماره سوم "شالم" در نهم اپريل 1915 منتشر شد. در سه مقاله بر ضرورت تحصيل و تاسيس مدارس و نعمت و حكمت علم براي برون رفت از ذلت و جهل تاكيد شده است. در اين شماره تحت عنوان "اخبار ايسرائيل هاي طهران: امورات ملتي" آمد كه براي مشخص نمودن "اولياي امور ملتي" ــ امور يهوديان ايران ــ از هر كنيسا يك نماينده در شب آدينه 18 نيسان (دوم آوريل) در منزل دكتر لقمان (نماينده يهوديان در مجلس سوم شوراي ملي) جمع شده و مذاكراتي انجام داده اند و قرار شد كه جمعه بعد جلسه دوم برگزار شود. روزنامه در خبري از گلپايگان مينويسد كه اهالي از باز كردن دكان يهوديان در روز جمعه جلوگيري كرده اند و دكتر لقمان از وزارت داخله درخواست امنيت نموده و آن وزارتخانه هم براي ممانعت از اين گونه اقدامات، فرماني صادر نموده است. در قسمت ديگر اخبار روزنامه نوشت: متاسفانه جمعيت دقيق يهوديان ايران معلوم نيست، لذا از خوانندگان خود ميخواهد كه در اين كار به روزنامه ياري كرده و تعداد يهوديان ساكن شهر خود را اطلاع دهند. در مورد تعداد يهوديان اروپا نوشت كه عده آنها تقريبا ده ميليون نفر است و مركز مخصوصي ندارند و در تمام ممالك پراكنده اند.

در اين شماره نامه اي به قلم دكتر لقمان چاپ شده، كه اشاره دارد به وظايف خود به عنوان وكيل مجلس.

لقمان نوشت كه كار يك وكيل پارلماني با وظايف يك وكيل مدافعه و قضايي تفاوت دارد. چنين به نظر ميرسد كه شكايات بسياري از جانب يهوديان به ايشان ميرسيد كه تاكيد ميكند:
"وظيفه يك وكيل پارلماني دفاع از حقوق عمومي موكلين خود‌ است، به اندازه پيشرفت در مقابل دسته هاي پارلماني كه كرسي نشين آن مقام محترم اند."

پانويس ها:
1ــ در اوج فعاليتهاي ضد يهودي در اروپا بويژه در فرانسه، دريفوس را به اتهام دادن اطلاعات نظامي به آلمان دستگير ميكنند و در محكمه نظامي او را محكوم به خيانت مينمايند. پس از انتشار جزوه اي در 6 نوامبر 1896 در افشاي اين اتهام، برخي از متفكران و انديشمندان آزاده و سكولار فرانسوي چون اميل زولا در حمايت از يهوديان و در مقابل يهودي ستيزي به انتشار مطالبي دست يازيدند. با فشار روشنفكران مترقي فرانسوي و پشتيباني افكار عمومي مردم فرانسه، سرانجام در سوم ژوئن 1899 تجديدنظر در محكوميت دريفوس صادر و در 19 سپتامبر همان سال رئيس جمهور حكم عفو او را صادر نمود. چند سال بعد در 12 ژوئيه 1906 به حكم قضايي، محكوميت دريفوس لغو گرديد و مدتي بعد، از او اعتبار حيثيت شد. قضيه دريفوس به عامل گرهي و مقابله ميان جريانات سياسي سكولار با كليسا و روحانيون مسيحي تبديل گرديده امري كه در جدايي كليسا از سياست در فرانسه ياري بسيار رساند.
2ــ براي اطلاع بيشتر از نشريات يهوديان ايران ــ‌ كه باز هم در فرصت مناسب به آنها خواهيم پرداخت ــ ميتوان به پادياوند: "پژوهشنامه يهود ايران" به كوشش امنون نتصر، چاپ انتشارات مزدك 1996 و انتشارات مركز تاريخ شفاهي يهوديان ايران به ويراستاري هما سرشار و مديريت بيژن خليلي كه از پاييز 1996 تا آنجا كه من دسترسي داشته ام تاكنون 4 جلد چاپ شده است، مراجعه شود.
لازم به توضيح است كه اين جلدها همه در كتابخانه دانشگاه تورنتو موجود ميباشد.

روزنامه شالم (سال 1915)
مدير مسئول مردخاي بن اوراهام (ابراهام)

سردبير آشر بن اوراهام (ابراهام)

منبع: شهروند
جمعه ۱۳ آبان ۱۳۸۴ ۱۵ سال
۱۰۳۱ شماره