اعتياد در ايران طى ۲۰سال ۴۱ درصد افزايش يافته است

براساس نتايج يك تحقيق در سال ۷۹ برآورد شده كه طى فاصله سال هاى ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۷ روند اعتياد در سراسر كشور هر ساله از رشد ۸درصدى برخوردار بوده و اعتياد تزريقى نيز در فاصله سال هاى ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۷ هر ساله ۳۳ درصد رشد داشته است.

در حالى كه نتايج سه تحقيق مشترك ايران و ژاپن مبنى بر «بررسى اپيدميولوژيك رفتارهاى پرخطر و HIV بين معتادان سراسر كشور» از افزايش تعداد معتادان تزريقى و شيوع گسترده HIV در بين اين گروه خبر مى دهد، دكتر محسن وزيريان رئيس اداره پيشگيرى و درمان سوءمصرف مواد مخدر وزارت بهداشت در گفت وگو با شرق ابراز نگرانى مى كند كه برنامه هاى پيشگيرى، درمان و كاهش خسارات اعتياد در سال ۸۴ در پى كاهش چشمگير بودجه تخصيص يافته نسبت به سال گذشته با مشكلات عديده مواجه خواهد شد. چنان كه نخستين نتيجه ناشى از كاهش اعتبار ويژه پيشگيرى، درمان و كاهش خسارات اعتياد كه در سال گذشته ۳ ميليارد و ۲۰۰ ميليون تومان بود و امسال به ۴۵۰ ميليون تومان تنزل پيدا كرد، اين بوده كه وسعت جمعيت ۳۲۰۰ نفرى از ۱۵۰ هزار معتاد تزريقى سراسر كشور كه از دوسال گذشته تحت پوشش درمان جايگزين _ درمان با متادون _ قرار گرفته، تا امروز افزايش نيافته، در حالى كه روند رشد جمعيت معتادان كشور همچنان از سير صعودى پيروى مى كند.
• ايران و ژاپن با يكديگر همكارى كردند
طرح هاى «هادى ۱ ، ۲ و ۳» كه در فاصله سال هاى ۱۳۸۲ تا مهرماه ۱۳۸۴ با همكارى مشترك دانشگاه كيوتو ژاپن و وزارت بهداشت ايران اجرا شده، در مجموع ۱۳۰۹ معتاد تزريقى و غيرتزريقى ساكن شهر تهران را به عنوان نمونه اى كوچك از جمعيت چهار ميليون نفرى معتادان سراسر كشور برگزيده است. اين طرح كه پايان نامه دكتراى «سامان زمانى» _ اپيدميولوژيست از دانشگاه كيوتو ژاپن _ بوده، با حمايت مالى آن دانشگاه و با جلب همكارى كارشناسان مركز مديريت بيمارى ها و دفتر سلامت روانى _ اجتماعى و مدارس وزارت بهداشت و همچنين بخش بهداشت عمومى دانشگاه كيوتو به سرانجام رسيده است.
• ۱۹.6 درصد آلوده بودند
سه درمانگاه اعتياد در سطح شهر تهران _ درمانگاه بيمارستان روزبه (وابسته به دانشگاه علوم پزشكى تهران)، مركز شهيد ملت دوست (وابسته به سازمان بهزيستى كشور) و كلينيك مثلثى (وابسته به مركز بهداشت غرب تهران)- مراكز انجام نخستين مرحله از طرح سه گانه «هادى» بوده اند. ۶۱۱ معتاد تزريقى و غيرتزريقى _ ۵۸۸ مرد و ۲۳ _ در پر كردن پرسشنامه ها شركت كردند. ضمن آنكه تست HIV بزاقى نيز از آنان گرفته شد. (وزيريان اظهار مى دارد كه در آن زمان انجام تست بزاقى HIV در ايران مرسوم نبود و به همين سبب نمونه هاى آزمايش شده براى اعلام نتايج به ژاپن ارسال مى شد، ضمن آنكه يك كارشناس ايرانى نيز جهت فراگيرى روش انجام تست بزاقى HIV به ژاپن اعزام شد.) براساس نتايج آزمايشات مردان شركت كننده در تحقيق (كمى تعداد زنان مانع از آناليز و تعميم نتايج به جامعه معتادان شده بود) از بين ۵۸۸ مرد معتاد كه در طرح هادى يك شركت كرده بودند، ۲/۱۵ درصد از معتادان تزريقى و ۴/۵ درصد از معتادان غيرتزريقى به ويروس HIV آلوده بودند. وزيريان مى گويد: «از آنجا كه در پرسشنامه ها درباره رفتارهاى پرخطر معتادان هم سئوالاتى مطرح شده بود، مى بايد مقايسه اى صورت مى گرفت كه متوجه شويم آلودگى افراد به HIV با كدام ويژگى هاى رفتارى آنان در ارتباط است. نتيجه اين بود كه معتادان تزريقى عموماً به دليل تزريق مشترك آلوده شده بودند و از آنجا كه اين افراد مدتى از عمر خود را در دان به سر مى برند، نتايج پرسشنامه ها نشان مى داد كه آلودگى در بين معتادانى كه مدت طولانى ترى را در دان سپرى كرده بودند، شيوع بيشترى داشت، اما در ميان معتادان غيرتزريقى به اين نتيجه رسيديم كه استفاده نكردن از كاندوم عامل اصلى شيوع بيمارى و آلودگى آنان به ويروس HIV بوده است.»
• طرح توزيع سرنگ موفق بود
در اين طرح كه سال ۸۳ انجام شد، معتادان خيابانى كه به مركز كاهش خسارات اعتياد واقع در ميدان هرندى _ وابسته به انجمن پرسپوليس _ مراجعه كرده بودند يا در خيابان هاى اطراف مركز سكونت داشتند، تحت بررسى قرار گرفتند. ۲۹۸ معتاد _ ۲۸۴ مرد و ۱۴ _ به عنوان گروه هدف طرح انتخاب شدند كه همچون طرح هادى ۱ به دليل كم بودن تعداد ان، نتايج طرح به معتادان قابل تعميم نبوده. وزيريان مى گويد: «بررسى نتايج حاصله از تحقيق بر ۲۸۴ معتاد مرد نشان داد كه ۱/۹ درصد از معتادان غيرتزريقى و ۲/۲۳ درصد معتادان تزريقى به ويروس HIV آلوده بودند. مقايسه نتايج هادى ۱ كه از آلودگى ۲/۱۵ درصد از معتادان تزريقى خبر مى داد و اين رقم در هادى ۲ به ۲/۲۳ درصد افزايش يافته بود، دو تصوير جالب توجه را براى ما ترسيم كرد. نخست اينكه افزايش تعداد موارد آلوده با گذشت يك سال از انجام هادى،۱ تقريباً طبيعى مى نمود اما از آنجا كه مى دانستيم تعدادى از افراد ساكن در منطقه باغ آذرى و شوش، به مركز كاهش خسارت اعتياد واقع در ميدان شهيد هرندى مراجعه مى كنند و بنابراين تحت پوشش برنامه دريافت سرنگ قرار دارند و حداقل، روزانه يك سرنگ از آن مركز دريافت كرده اند، متوجه شديم كه اين گروه از افراد، تزريق مشترك را كنار گذاشته اند و آموخته اند كه فقط از سرنگ هاى خودشان استفاده كنند. ضمن آنكه آنها اطمينان داشتند كه ما سرنگ در اختيارشان قرار مى دهيم. براى ما محرز شد كه پروژه توزيع سرنگ براى معتادان تزريقى، در كاهش رفتارهاى پرخطر آنان بسيار موثر است. اما مقايسه نتايج هادى ۱ و ۲ به ما نشان داد كه آن گروه از معتادان خيابانى كه غيرتزريقى بودند صرفاً با رفتارهاى جنسى در معرض آلودگى به HIV قرار گرفته اند. يعنى ميزان استفاده از كاندوم بين معتادان خيابانى تغييرى نكرده و موارد استفاده از كاندوم در ميان معتادان غيرتزريقى خيابانى افزايش نيافته بوده و همين نتيجه به ما نشان داد كه تغيير رفتارهاى اعتياد به مراتب آسان تر از تغيير رفتارهاى جنسى معتادان بوده و ما بايد در آينده بر آموزش هاى جنسى در بين معتادان خيابانى متمركز شويم. چرا كه دريافتيم، علاوه بر آنكه رفتارهاى تزريق در ميان آن گروه از معتادان كه سرنگ دريافت كرده اند بهبود يافته بلكه آن افراد مى توانند در مواردى نقش مربى و هشداردهنده را براى دوستان معتاد خود ايفا كنند.»
• با كمبود بودجه مواجه شديم
مهرماه ۱۳۸۴ زمان انجام طرح هادى ۳ بود. با تمركز صرف بر رفتارهاى پرخطر و بدون انجام آزمايش HIV. هر چند كه وزيريان علت اصلى حذف آزمايش HIV از سومين مرحله طرح را كمبود بودجه اعلام مى كند. در هادى ۳ ، ۶۰۰ معتاد تزريقى از بين مراجعان دو مركز كاهش خسارات اعتياد واقع در شوش و خزانه فلاح و همچنين از بين ساكنان محله زمزم كه فاقد مركز كاهش خسارت اعتياد بوده انتخاب شدند. وزيريان مى گويد: «قصد ما از انجام هادى ،۳ جلب اطمينان و يقين از موفقيت برنامه توزيع سرنگ براى معتادان تزريقى بود. در واقع اگر تفاوت در نتايج بررسى ما از ساكنان سه منطقه زمزم (كه محروم از مركز كاهش خسارت اعتياد بود)، خزانه فلاح (كه مركز كاهش خسارت اعتياد در آن محله كمتر از شش ماه عمر داشت) و ميدان شوش (كه از دو سال قبل به مركز كاهش خسارت اعتياد مجهز شده بود) چشمگير بود، نشانه موفقيت طرح توزيع سرنگ بود، البته تا امروز فقط نتايج ۴۷۰ نمونه به ما اعلام شده و براساس اين نتيجه، مى توان اعلام كرد كه حدود ۲۴۰ نفر- نيمى از نتايج فعلى هادى ۳- طى سه سال اخير به جمع معتادان تزريقى كشور افزوده شده است.»
• رشد اعتياد پابرجاست
به نظر مى رسد كه هشدار نسبت به گسترش جامعه معتادان كشور مى تواند در زمره مهمترين دستاورد طرح هادى محسوب شود. ضمن آنكه نتايج دو طرح انجام شده در سال هاى ۷۷ و ۷۹ براى بررسى ميزان رشد تعداد معتادان كشور را نيز مورد تاييد قرار مى دهد. براساس نتايج يك تحقيق در سال ۷۹ برآورد شده كه طى فاصله سال هاى ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۷ روند اعتياد در سراسر كشور هر ساله از رشد ۸درصدى برخوردار بوده و اعتياد تزريقى نيز در فاصله سال هاى ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۷ هر ساله ۳۳ درصد رشد داشته است. وزيريان مى گويد: «اينكه نيمى از ۴۷۰ نمونه ثبت شده در طرح هادى ،۳ طى سه سال گذشته به جمع معتادان تزريقى پيوسته اند به ما ثابت مى كند كه متاسفانه روند رشد جامعه معتادان تزريقى از وضعيت خود عدول نكرده ضمن آنكه الگوى اعتياد همچنان به سمت تزريق گرايش دارد و به دليل همين يافته ها، اهميت توسعه درمان بلندمدت با متادون و كاهش خسارت اعتياد در بالاترين مرتبه اولويت قرار مى گيرد.»
• مسئولان بايد توجيه شوند
نتايج نهايى هادى ۳ حداكثر تا دوماه ديگر در سطح كشور منتشر مى شود. اما مجموع نتايج هر سه طرح در ارديبهشت ماه ۱۳۸۵ و در كنفرانس جهانى كاهش آسيب اعتياد در شهر ونكوور- كانادا- ارائه خواهد شد. وزيريان ابراز اميدوارى مى كند كه محصول نتايج سه طرح انجام شده، بتواند بر موفقيت طرح توزيع سرنگ براى كاهش خسارات اعتياد صحه گذارده و در جهت توجيه مسئولان و مقامات سياستگزار نسبت به ضرورت سرمايه گذارى براى حمايت از فعالان اجرايى اين طرح موثر باشد. وى اظهار اميدوارى مى كند كه در صورت اجراى مستمر برنامه توزيع سرنگ و درمان جايگزين با متادون روند رشد اعتياد تزريقى متوقف شده، چرا كه دريافت متادون در تغيير الگوى اعتياد تاثير چشمگير دارد. وزيريان ابراز تاسف مى كند كه با وجود توليد مكفى داروى متادون در سال گذشته، در حال حاضر فقط ۳۲۰۰ نفر از معتادان تزريقى تحت پوشش درمان جايگزين قرار دارند و در حاليكه آمارها از سم زدايى ۱۷۵ هزار معتاد در سال گذشته خبر مى دهد. وى اين شيوه درمان كوتاه مدت را غيرموثر دانسته و مى گويد: «۹۰ درصد معتادانى كه تحت پوشش درمان هاى كوتاه مدت قرار مى گيرند مجدداً به مصرف مواد روى مى آورند در حالى كه بيش از ۷۲ درصد معتادانى كه به درمان جايگزين وارد مى شوند، اين شيوه درمان را حداقل يك سال بعد هم ادامه مى دهند. بنابراين اگر امسال ۱۰۰ معتاد را در درمان جايگزين وارد كنيم سال آينده ۷۰ نفر از اين افراد همچنان پاك از تزريق هستند.»
وى در پاسخ به اين سئوال كه با وجود توليد مكفى داروى متادون علت وسعت نيافتن تعداد افراد تحت پوشش درمان جايگزين چيست، مى گويد: «وزارت بهداشت از بابت تامين داروى متادون مشكلى نداشته اما مشكل مراكزى مثل انجمن پرسپوليس كه فعاليت هاى بسيار خوبى در زمينه درمان جايگزين انجام داده اند كمبود بودجه است. اين مراكز بايد به دانشگاه علوم پزشكى تهران پول بدهند، اين پول به معاونت غذا و دارو تحويل شود و در ازاى آن متادون تحويل بگيرند. در حال حاضر ۱۲ مركز گذرى كاهش خسارت اعتياد وابسته به دانشگاه علوم پزشكى تهران يا انجمن هاى غيردولتى و همچنين ۸ مركز وابسته به سازمان بهزيستى در استان تهران فعال هستند كه تمام اين مراكز بدون دريافت هرگونه وجه از معتاد، او را تحت درمان جايگزين قرار مى دهند در حالى كه بابت ارائه اين خدمت و در واقع در ازاى خريد دارو از توليدكننده بايد پول بپرداد.
در سال جارى بودجه ويژه درمان و پيشگيرى به يك ششم بودجه سال قبل كاهش پيدا كرده و در شرايطى كه اين رقم از ۳ ميليارد و ۲۰۰ ميليون تومان براى سال ۸۳ به ۴۵۰ ميليون تومان در سال ۸۴ تنزل يافت، بعيد به نظر مى رسد كه براى سال ۸۴ قادر باشيم بيش از ۱۰۰ ميليون تومان براى فعاليت هاى پيشگيرى و كاهش خسارات اعتياد صرف كنيم. مراكز خصوصى ترك اعتياد مشكلى در اين زمينه ندارند چون در ازاى ارائه خدمت پول مى گيرند. اما مشكل ما در مراكز دولتى يا انجمن هاى غيردولتى كاهش خسارات اعتياد بروز كرده كه اتفاقاً پرخطرترين گروه معتادان- معتادان خيابانى- را تحت پوشش قرار داده اند.»
• شش ماه وقت باقى است
تا زمان ارائه نتايج طرح هادى در كنفرانس جهانى كاهش خسارات كمتر از شش ماه وقت باقى مانده است. آنچه بايد مورد توجه قرار بگيرد، اين است كه شركت كنندگان در اين نشست، صرفاً به نتايج حاصله از اين طرح اكتفا نكرده و چشم انداز اعتياد را در ايران مورد بررسى قرار مى دهند. آخرين وضعيت ايدز و اعتياد در ايران كه در اين كنفرانس ارائه خواهد شد، مى تواند در تغيير سرنوشت كشور ما مؤثر باشد. هرچند كه مسئولان جديد وزارت بهداشت و به خصوص وزير فعلى بهداشت از بابت وضعيت ايدز در كشور خيالى آسوده دارند و هيچ نگرانى به خود راه نمى دهند اما درواقع نهادهاى بين المللى مى توانند موقعيت ايران را ارزيابى كرده و نام كشور ما را در رديف كشورهاى در معرض بحران يا كشورهاى ايمن قرار دهند. مسئولان وزارت بهداشت و تمامى نهادهاى دست اندركار در مبارزه با اعتياد و مصرف مواد مخدر و توسعه فعاليت هاى كاهش خسارات اعتياد همچنين بايد آگاه باشند كه شركت كنندگان در مجامع جهانى، معمولاً به دليل اطلاعات و آمارى كه در اختيار دارند، به آسانى فريب آمارهاى كهنه را نخورده و بنابراين، پنهان كارى نتيجه اى در بر نخواهد داشت. در فرصت باقى مانده بهتر آن است كه هيأت ايرانى براى راستگويى و صداقت تمرين كنند.
منبع: شرق