سرما و سوخت زمستانى
Wed, Dec 7, 2005 - چهارشنبه ۱۶ آذر ۱۳۸۴
ايران ۲۷ تريليون متر مكعب ذخيره گاز طبيعى دارد. يعنى دومين كشور داراى گاز طبيعى دنيا با حوزه هاى بزرگ گازى پارس جنوبى، پارس شمالى، كنگان، نار و خانگيران...
بنا به برآوردها، افزايش جمعيت، ازدياد مصرف گاز طبيعى را در ايران به دنبال دارد. با اين وجود هنوز ايران با توجه به حجم ذخاير خود مى تواند گاز صادر كند، اما گاز رويه ديگرى نيز دارد اينكه موقعيت ويژه كشور، از نظر برخوردارى از گاز نبايد ما را بفريبد. ايران در كنار صادرات گاز، از كشورهاى آذربايجان و تركمنستان گاز طبيعى وارد مى كند. دليل آن هم، دور بودن مناطق شمالى ايران از ذخاير بزرگ گاز در جنوب كشور است كه استفاده از گاز همسايگان را منطقى تر از رساندن گاز از اين سوى كشور به سوى ديگر مى كند.
از اين همه كه بگذريم، انرژى سركش گاز كه در چاه هاى اوليه بى محابا شعله مى كشد، هنگامى كه مهار مى شود و راهى لوله هاى گاز شهرى و روستايى يا به عبارتى خانگى مى شود با مشكلات ديگرى روبروست. مصارف انرژى گرمايى با سردى هوا و تغييرات فصلى.
زمستان ۸۳ چگونه گذشت؟
با گذشت حدود يك هفته از آغاز بحران سرما در كشور همچنان مردم بعضى از استان هاى كشور با مشكل قطع آب، برق و گاز روبرو هستند. براى چندمين روز پياپى مدارس بيشتر شهرهاى كشور از جمله پايتخت به دليل كمبود سوخت و سردى هوا تعطيل بود. همچنان بعد از گذشت چند روز بحران ادامه دارد. بحران برف و كمبود امكانات براى مقابله با آن در دو روز گذشته اعتراض شهروندان چند شهر گرفتار در برف را همراه داشت. بيش از پنج روز است كه گاز مصرفى شهر ۱۸۵ هزار نفرى مراغه قطع شده است و مردم اين شهر با مشكلات عديده اى چون تهيه مواد سوختى دست و پنجه نرم مى كنند. جمعى از اهالى شهر مراغه در اعتراض به قطع ۶ روزه گاز مقابل ساختمان فرماندارى اين شهر تجمع كردند و در نهايت اين تجمع به درگيرى كشيده شد اما با دخالت مأموران انتظامى پايان يافت. قطعى جريان گاز روز گذشته در حالى وارد ششمين روز متوالى خود شد كه در اين مدت سرماى شديد كه دماى آن به ۱۷ درجه زير صفر رسيده است اين منطقه را فرا گرفته. ادامه قطعى گاز در مهاباد باعث شده تعدادى از مدارس سطح شهر كه سيستم حرارتى آنها گازسوز هستند با تغيير آن به ساير سوخت ها، پس از چندين روز تعطيلى دوباره داير شوند. هر چند شعب و مراكز توزيع فرآورده هاى نفتى در اين شهر اقدام به توزيع نفت سفيد و گازوئيل در بين شهروندان كرده اند اما به لحاظ اينكه لوازم گرمايشى خانواده، اغلب به تجهيزات گاز شهرى مجهز هستند، مردم در استفاده از ساير سوخت ها با مشكل روبرو شده اند. در همين باره نماينده مهاباد گفت من اين موضوع را در صحن علنى مجلس متذكر شدم و كتبى به رئيس مجلس تقديم كردم كه وزراى نيرو، كشور و نفت در مجلس حاضر شوند و توضيح دهند كه چرا كشور به اين مشكل و بحران دچار شده است. وى گفت قطعى گاز مهاباد به علت افت فشار است. سيستم گازرسانى ما در كشور درست نيست و مخازن ذخيره گاز براى مواقع بحرانى نداريم. اگر فشار هم افت كند گاز در مخازن دچار يخ زدگى مى شود. سرما، آب، برق و گاز منطقه را قطع كرده كه آب و برق وصل شد ولى گاز در اين استان همچنان قطع است. فرماندار مهاباد گفت تا زمانى كه مصرف گاز شهرى در ساير نقاط كشور كاهش پيدا نكند، افت فشار و قطعى گاز در اين شهر و ساير شهرهاى اين استان ادامه خواهد داشت. گفت وگوهايى براى رفع اين مشكل با مسؤولان شركت گاز انجام شده و اميدواريم اين مشكل به زودى رفع شود. در ادامه با توافق با شركت نفت، توزيع نفت بين شهروندان در نقاط مختلف شهر آغاز شده.
پاييز ۸۴ و آغاز نگرانى ها
قطعى گاز در زمستان سال گذشته چنان مردم را آزرده كرد كه آغاز پاييز، آغاز نگرانى از سرماست. شركت ملى گاز ايران اين تذكر را داده است كه مردم بايد بدانند در اوج مصرف گاز، با بحران روبرو مى شويم. اين مسأله براى چند سال آينده هم وجود دارد. در تمام سال هاى گذشته همواره در زمستان مشكل گاز وجود داشته، به گفته مدير گازرسانى شركت ملى گاز ايران خيلى وقت ها اين مشكلات در درون گاز مانده و منتشر نشد و گاهى هم مانند سال گذشته همه از آن مطلع شده اند. براساس جلساتى كه با هواشناسى داشتيم پيش بينى مى كنيم امسال هم سال سردى را پيش رو داشته باشيم.»
اوج مصرف خانگى گاز در زمستان سال ۸۱ ، ۱۸۶ ميليون متر مكعب در روز بوده كه اين اندازه براى سال ۸۲ به ۲۰۷ ميليون متر مكعب رسيد. سال گذشته رشد مصرف به طور غيرمنتظره اى افزايش يافت به طورى كه در روزهاى اوج مصرف زمستانى، خانوارها ۲۶ ميليون متر مكعب در روز گاز مصرف كردند. به عبارتى رشد ۵۳ ميليون متر مكعبى مصرف گاز در روزهاى سرد سال گذشته نسبت به سال ۸۲ است و به اين ترتيب توليد و واردات گاز كفاف مردم را نداد و سرماى زمستانى سال گذشته با قطع ممتد و افت فشار گاز در شهرهاى مختلف همراه شد. هر روز يك شهر از گاز محروم مى شد و اين روند چنان گسترش يافت كه پايتخت نشينان نيز قطعى گاز را تجربه كردند. به شكلى كه بار ديگر كرسى هاى خانگى در خانه هاى شمال تهران گسترده شد و همين بهانه اى شد تا يك بار ديگر تمام اعضاى خانواده از سرماى اتاق هاى خانه در يك مكان دور هم جمع شوند.
در حالى كه رشد توسعه مصرف و سرماى زمستان مانند سال پيش افزايش يابد اوج مصرف گاز در زمستان امسال به ۴۴۰ ميليون متر مكعب در روز مى رسد. چنانچه رشد توسعه مصرف گاز و درصد سرما در زمستان امسال مانند رشد ۳۰ درصدى سال گذشته نسبت به سال ۸۲ باشد پيش بينى قطعى گاز در زمستان پيش رو چندان مشكل نمى نمايد. شركت ملى گاز در برابر اين گمانه مى گويد: «در آن صورت در اوج مصرف روزانه ۲۰ ميليون متر مكعب كمبود گاز خواهيم داشت و چنانچه هر خانوار ۲۰ متر مكعب در ۲۴ ساعت مصرف گاز داشته باشد اين ميزان كمبود گاز مى تواند ۲۰۰ هزار خانوار را دچار قطعى گاز كند. اين يك هشدار جدى است و هيچ راه ديگرى هم جز صرفه جويى در مصرف در حال حاضر وجود ندارد. چنانچه مردم بى محابا مصرف كنند ۲۰۰ هزار خانواده در زمستان امسال در سرما گاز نخواهند داشت.
اعتقاد ديگرى نيز وجود دارد اگر در پيك مصرف مردم ۱۰ درصد دماى خانه هايشان را پايين تر بياورند روزانه ۲۰ ميليون متر مكعب گاز به دست مى آوريم و هيچ مشكلى نخواهيم داشت. يكى از راه ها اين است كه شبكه هاى گاز را توسعه ندهيم. مثل همين منطقه ۲۲ تهران كه بايد گازرسانى شود. اما اين درست نيست كه به خاطر ۷ هفته، مردم را از نعمت گاز محروم كنيم. در تمام دنيا براى حل بحران پيك مصرف، مخازن زيرزمينى در نظر گرفته مى شود كه با ذخيره گاز در آن در روزهاى كم مصرف مى توان مشكل اوج مصرف را حل كرد. اما مسأله اين است كه ما در اين پروژه ها عقب هستيم.»
در سال گذشته در تمام بخش هاى كشور ۳۸۳ ميليون متر مكعب توليد گاز داشتيم و ۲۸۳ ميليون متر مكعب در پيك، مصرف گاز از سويى در سال گذشته هنگام قطعى گاز بسيارى از مردم و گهگاه كارشناسان از اينكه با كمبود گاز، صادرات انجام مى شود گله مند بودند.مدير گازرسانى كشور در اين باره مى گويد در سال ۸۳ ميانگين واردات گاز كشور روزانه ۱۶ ميليون متر مكعب بوده در حالى كه ۹/۶ ميليون متر مكعب در روز به طور متوسط صادر كرده ايم. در روزهاى پيك مصرف زمستانه حتى گاز كمترى به كشور تركيه صادر مى شود. با آذربايجان سوآپ گاز داريم. يعنى در طول ۲۰ سال از يك نقطه آذربايجان گاز را تحويل مى گيريم و در نقطه اى ديگر در نخجوان تحويل مى دهيم. قرار است به ازاى هر متر مكعب گاز صادراتى به ارمنستان ۳ كيلووات ساعت برق از اين كشور تحويل بگيريم.
هم اكنون ۴۶۵ شهر كشور گاز دارند و ۲ هزار كيلومتر خطوط انتقال گاز احداث شده و ۴۲ ميليون نفر از نعمت گاز برخوردارند. اين رقم در برنامه اول ۳/۶ ميليون خانوار بود. پس از برنامه دوم به ۶ ميليون خانوار رسيد و هم اينك به ۱۰/۵ ميليون خانوار رسيده به شكلى كه هم اكنون ۵۷ درصد سهم انرژى كشور را گاز تشكيل داده است. اما تمام شركت هاى گاز استانى زيان ده هستند. آنها از محل قراردادهاى بيع متقابل طرح ها انجام مى شود وگرنه درآمدهاى شركت ملى گاز بسيار كمتر از حجم سرمايه گذارى آن است.
با اين حال قرار است در اوج مصرف زمستان مصرف ۱۰۰ ميليون مترمكعبى نيروگاه ها به ۵۰ ميليون متر مكعب در روز كاهش يافته تا بحران كمبود گاز خانگى پيش نيايد. اما آنچه در نهايت از دهان مسؤولان شركت ملى گاز شنيده مى شود اين است: توليد و مصرف گاز در روزهاى سرد زمستان لب به لب است و اگر مردم صرفه جويى نكنند، امسال هم مانند سال گذشته بايد با قطعى گاز روبرو باشند.
روستاها و داستان پيت نفت
اما داستان بى رمقى جريان گاز در لوله هاى احداث شده شركت گاز به اين موارد ختم نمى شود. هنوز مناطق زيادى از كشور هستند كه آشناى قديمى نفت در بشكه ها و پيت هاى كنار حياط هستند. در حالى كه به گفته مسؤولان شركت ملى گاز مصرف هر مترمكعب گاز از مصرف يك ليتر نفت جلوگيرى مى كند. عمده اين مناطق را روستاها تشكيل مى دهند. شركت گاز موظف است بر اساس بودجه سال جارى ۹ هزار روستا را به شبكه گازرسانى متصل كند، ولى اين شركت اجراى اين پروژه در امسال را محال دانسته. كميسيون عمران پيشنهاد برداشت از حساب ذخيره ارزى را داده، كميسيون انرژى اما امكان پروژه را مشكل دانسته و در نهايت كميسيون برنامه و بودجه معتقد است با بحث روز عدالت محورى، روستاييان هم بايد بتوانند از امكانات بهره ببرند. اما داستان گازرسانى به كليه شهرها و روستاهاى كشور به ۹/۲ ميليارد دلار اعتبار نياز دارد و اين در حالى است كه سقف تعيين شده در برنامه چهارم ۳/۷ ميليارد دلار است. اما سهم روستاييان از منابع عظيم گاز چيست؟
به گفته مقامات مسؤول تا پايان سال مازاد درآمد نفتى ايران به ۲۹ ميليارد دلار مى رسد. علت تأخير در آغاز گازرسانى به شهرها و روستاها در سال ۸۴ عدم تأمين اعتبارات لازم از طريق فاينانس برمى گردد. اين مبلغ را بايد شوراى اقتصاد تصويب كند كه هنوز تشكيل جلسه نداده. در نهايت شركت گاز موظف است بر اساس بودجه سال جارى ۹ هزار روستا را به شبكه گازرسانى كشور متصل كند، در حالى كه همين شركت گفته تنها مى تواند ۱۵۰۰ روستا را گازرسانى كند، زيرا تعيين تكليف مجلس در تأمين فاينانس بدون ربا، مشكلات اجرايى طرح گازرسانى به ۹ هزار روستا را دوچندان كرده است.
گازرسانى به روستاها، بويژه روستاهايى كه به نوعى در مناطق سردسير قرار دارند، اهميت بيشترى دارد. يكى از راه هاى پيشنهادى براى كسرى بودجه گازرسانى، استفاده از حساب مازاد درآمد نفتى است، اما كميسيون انرژى معتقد است مسأله مهم ايجاد توازن بين توانايى وزارت نفت و مقدار پول موجود است. تأكيد بر تأمين سرمايه نبايد ما را غافل از اين كند كه اگر هم اين سرمايه موجود باشد، امكان اجراى پروژه وجود ندارد. اجراى گازرسانى تجهيزات و امكانات و نيروى متخصص خود را مى خواهد و در اين بخش به يك دستور اجرايى نياز است كه بتواند ظرفيت كشور را در نظر بگيرد. چون اگر پول كافى هم باشد، پيمانكار براى اجراى اين طرح نداريم. البته در صورتى كه امكان جذب اين سرمايه هم وجود داشته باشد، از سويى پولى كه براى گازرسانى سرمايه گذارى مى كنيم اشتغال موقت به همراه دارد و نه اشتغال دائم. استفاده از حساب ذخيره ارزى هم براى كارهاى بخش خصوصى و بودجه كشور در نظر گرفته شده و دولت اجازه استفاده از اين پول را براى گازرسانى نمى دهد. در نهايت برپايى كنتورهاى گاز بر در خانه روستاييان چيزى است كه محول به بودجه سال آينده مى شود.
البته ايده مخالفى نيز وجود دارد كه سرمايه گذارى در گازرسانى را يك اشتغال موقت و محدود نمى داند. كميسيون برنامه و بودجه مى گويد چنانچه كل پروژه گازرسانى به كشور ۹ ميليارد دلار هزينه داشته باشد، امكان آن براى امسال نيست. اما انتظار اين است كه در شرايط موجود كه بحث برابرى مطرح است، توزيع امكانات به سمتى برود كه روستاييان هم بتوانند از اين امكانات استفاده كنند. ما بايد در بخش هايى سرمايه گذارى كنيم كه از سود آنها بتوانيم امكانات گازرسانى براى روستاييان را فراهم كنيم. هرچه هست، بودجه گازرسانى به روستاها اشكالاتى دارد كه در نهايت بايد به صحن مجلس برود، هر چند انتقال گاز براى روستاييان ديگر به امسال وصال نخواهد داد.
گاز ايران به ذخيره سازى نمى رسد
اينك در بازگشت به لوله هاى گاز خانگى و در آستانه زمستان چه بسا كه بار ديگر همان سطور آغازين اين نوشتار تكرار شود. براى كشورى كه انبار بزرگ ذخاير گاز است، بيش از هر چيز به استراتژى بلندمدتى در نگاه به چاه هاى عميق اين شراره هاى شعله ور نيازمند است، اما از سوى ديگر توان اجرايى، راه اندازى و سرويس دهى در يك كلام دستيابى به تكنولوژى سودمند گاز را نبايد با مصرف زدگى اشتباه كرد. ابتدايى بودن نوع نگرش و از سوى ديگر توان تكنولوژيك در اين بخش به همان معناست كه از همين روزهاى معتدل پاييزى آستانه پايين فشار گاز بخصوص براى مناطق سردسيرى محسوس تر است. مسأله اينجاست كه حتى اگر كرسى هاى خانگى و يا والورهاى نفت سوز را طنز هم نگيريم، ديگر در پس صداى ممتد مته هاى مكانيكى و نويد كنتورهاى جديد گاز امكان برگشت به شيوه هاى قديم وجود ندارد، بگذريم از مباحث كلان بهينه سازى سوخت، سوخت پاك و كاهش ذخيره در چاه هاى نفتى.
اما مسأله گاز اين است كه بويژه در كشور ما در يك پروسه نهايى توليد، استخراج و توزيع قرار مى گيرد. كشورهاى مختلف دنيا از آنجا كه مثل ما ثروتمند (البته از نظر چاه هاى زمينى و زيرزمينى) نيستند، انگيزه بيشترى براى تأمل و تفكر در مورد راه هاى پيشگيرى و ترميم دارند. ايجاد مخازن ذخيره يكى از اين راهكارهاست. اما چرا ذخيره سازى؟ ايجاد تعادل در مصارف و منابع گاز، ادامه جريان گاز مصرفى و تضمين گازرسانى به مصرف كننده بخصوص در فصل سرما و اوج مصرف. همچنين ذخيره سازى يك پشتوانه استراتژيك در مواقع بحرانى جنگ، زلزله و... و ايجاد تسهيلات و امكانات تجارى...
در كشور ما آنچه به عنوان ذخيره سازى و اوج زدايى مصرف استفاده مى شود، دو حالت مستقيم ذخيره گاز در خطوط لوله در روزهاى اوج مصرف و در حالت غيرمستقيم قطع گاز نيروگاه ها و استفاده از سوخت دوم نفت كوره يا نفت گاز است. اما با افزايش تقاضا اين راهكارها بيهوده تر مى شود و در آينده اى نه چندان دور شاهد قطع گسترده تر گاز خواهيم بود. افزايش فشار خط لوله ها و احداث شبكه مخازن و واحدهاى تزريق مخلوط پروپان - هوا به خطوط لوله گاز از اين دست دورانديشى هاست.
منبع: ایران