تراکم آلودگی، بیماری و آینده یک نسل- تهران در بن بست

هر سال ۷ تا ۹ هزار نفر در تهران بر اثر آلودگى هوا مى ميرند. رقم را كه در سال سرشكن كنيد به آمار وحشتناكى مى رسيد: تقريباً هر ساعت، يك نفر! آلبر كامو نويسنده بدبين فرانسوى مى گويد: «تنها راه رسيدن نوع بشر به خوشبختى، خودكشى دسته جمعى است»!! البته اين هرگز پيشنهاد عاقلانه اى نيست اما ظاهراً تنفس در هواى تهران به نوعى يادآور همان حرف كامو شده است .

- سلام آقاى بيضايى.
- سلام...
- مى خواستم طبق قرار قبلى امروز گفت وگويى با هم داشته باشيم.
- متأسفم، من امروز از خانه خارج نمى شوم.
- اما...
- شما كه بهتر از من مى دانيد. هوا آلوده است. من از خانه خارج نمى شوم.
اين بخشى از ديالوگ رد و بدل شده بين يك خبرنگار و بهرام بيضايى است. كارگردان سرشناس ايران، آلودگى هوا را علتى براى رد درخواست مصاحبه اعلام كرد. اينكه بهرام بيضايى چقدر به انجام اين گفت وگو تمايل داشت، قابل تشخيص نيست، اما به هر حال «آلودگى هوا» بهانه خوبى است!
تهران هرچه نداشت، يك ويژگى داشت. در توصيف تهران نوشته اند كه صبح هايش با تماشاى البرز از قاب پنجره آغاز مى شود. اين تصوير در ذهنمان محو است. مثل نگاه به صد متر جلوتر، در امروز تهران!
روزهاى آلوده اى را پشت سر مى گذاريم. گرچه يك كارشناس محيط زيست مى گفت: «وضعيت هواى تهران در يك سال اخير هرگز به حد مجاز نرسيده» و ما نمى دانيم تا پيش از اين روزها چرا كسى نگران نفس هايمان نبوده است.
آسمان تهران بحرانى شده. روزهاى آلوده تهران را نمى شود بى تفاوت زندگى كرد. ناچار به سهم خود بخشى از صفحه را به گزارشى از آلودگى هوا اختصاص مى دهيم. گرچه در اين لحظه ها كه واژه ها براى ساختن مطلب روى كاغذ مى ريزند، هنوز از بهبود شرايط در اين لحظه كه شما مطلب را مى خوانيد، مطمئن نيستيم.

نسل بيمار
بيمارى، نسل آينده را تهديد مى كند. كافى است به جنين هاى به دنيا نيامده فكر كنيد. گرچه تأثير كوتاه مدت آلودگى هوا را همين روزها در بيمارستان ها مى بينيم، اما بايد منتظر ظهور آن نسل بيمار هم باشيم. جنين هايى كه در اين هواى آلوده متولد مى شوند و بى آنكه مفهوم آلودگى را بفهمند، آلوده اند.
دكتر سيما ايوبى، متخصص اطفال مى گويد: «عوارض آلودگى هوا بر كودكان را مى توان به دو بخش كوتاه مدت و بلندمدت تقسيم كرد. عوارض كوتاه مدت، بيشتر شامل آلرژى است. اين روزها كودكانى را مى بينيم كه سرفه و آب ريزش مدام دارند، اما نشانه هاى سرماخوردگى در آنها ديده نمى شود. اين آلرژى بر اثر آلودگى هوا ايجاد مى شود و عفونى نيست. علاوه بر اين، بيمارى هاى عفونى ريوى، آسم، بى اشتهايى، بدخلقى و خستگى هم از اثرات كوتاه مدت آلودگى هوا است. اما عوارض بلندمدت بر اثر مسموميت با سرب ايجاد مى شوند.»
اين همان نكته اى است كه نسل آينده ايران را تهديد مى كند. مطالعات نشان مى دهند حتى سطح پايين آلودگى هوا هم مى تواند بر رشد مغزى كودكان تأثير مخربى گذاشته و باعث كاهش هوش و عقب ماندگى ذهنى آنها شود. اين در شرايطى است كه متخصصان اطفال به مسائل ديگرى هم اشاره مى كنند: «آلودگى هوا علاوه بر تأثير منفى بر هوش كودكان، خطر ابتلا به سرطان در كودكان را هم افزايش مى دهد.»
دست كم بخشى از نسل آينده بيمار است و اين عجيب نيست. روزهايى را در هفته گذشته به خاطر بياوريد كه بچه ها از تعطيلى مدارس خوشحال بودند. اگر هواى آلوده تهران نفسى باقى بگذارد، آينده اين نسل را مى بينيم كه به جاى سفيدى زمين، تعطيلاتش را با سياهى آسمان جشن مى گيرد!

هشدار
ه«در خانه هايتان بمانيد.» اين هشدار را بايد جدى گرفت. براى پذيرفتن هر موضوعى، البته شواهد كافى لازم است. اين هم آمارى از موارد گزارش داده شده به اورژانس تهران.
«در يك هفته اخير، يك هزار و ۱۴۰ مورد حمله قلبى و حملات خاص دستگاه تنفسى ناشى از آلودگى هوا به اورژانس تهران گزارش شد.»
شيدا ملك افضل، كارشناس اورژانس تهران، حرف هاى ديگرى هم دارد: «با افزايش منوكسيدكربن و تركيب شدن آن با هموگلوبين هاى سفيد خون، تركيبى پايدار به نام كربوكسى هموگلوبين توليد مى شود كه باعث ممانعت و كاهش انتقال اكسيژن به بدن مى شود.»
متخصصان قلب و عروق، در روزهاى آلوده تهران، حضور ۵ ساعته شهروندان در خيابان را برابر با مسموميت قطعى مى دانند. اما نكته قابل توجه اينكه آمارهاى ارائه شده توسط اورژانس تهران، تنها ۲۵ درصد از هفته هاى گذشته بيشتر شده اند. يعنى هواى تهران قبل از اين هم فاجعه بود و ما خبر نداشتيم!

آلودگى نداريم!
سردار سرتيپ اسماعيل احمدى مقدم، فرمانده نيروى انتظامى مى گويد: «مرگ خاموش در شهر حاكم است. اگر بحران آلودگى هوا ادامه داشته باشد، تعداد كشته هاى تهران به كشته هاى زلزله بم مى رسد.»
ماجرا وقتى جالب مى شود كه حرف هاى دكتر محمدحسن پيراسته، سخنگوى مركز هماهنگى آلودگى هوا را بخوانيد. بدون توضيح اضافه، فقط بخوانيد:
«هواى تهران برخلاف تصور عمومى و با توجه به تعاريف علمى، در شرايط سالم قرار دارد.»
حالا بپرسيد اگر هواى تهران سالم است، چرا مدارس تعطيل شد؟ دكتر پيراسته براى اين سؤال هم پاسخ مناسبى دارد: «نمى دانم، بايد از استاندار تهران بپرسيد.»

چه كسى مسؤول است؟
آلودگى هواى تهران از زمين آغاز مى شود. نه، بحث ترافيك، كارخانه هاى صنعتى، دود و دم شهر و... نيست. از سؤالاتى حرف مى زنيم كه روى زمين مى چرخند و بى پاسخ مى مانند. مثلاً اين سؤال: دقيقاً مسؤول خروج تهران از بحران آلودگى كدام سازمان يا نهاد است؟
يافتن پاسخ براى اين سؤال ظاهراً دشوار است. چيزى شبيه پروژه جمع آورى خيابان خواب هاى تهران كه عاقبت مشخص نشد متولى آن شهردارى است، سازمان تأمين اجتماعى است،

بنياد يا چه كسى؟
بگذريم. در يكى از روزهاى آلوده تهران، كارشناسى از سر دلسوزى، در يكى از برنامه هاى صدا و سيما، شوراى شهر و شهردارى را در آلودگى هوا مقصر دانست. اين حرف هاى كارشناس سازمان محيط زيست، گرچه انتقادات فراوانى در پى داشت، اما براى ما حداقل اين حسن را داشت كه براى خروج آسمان تهران از بحران نسبت به شوراى شهر و شهردارى تهران چشم انتظارى نداشته باشيم.
اميررضا واعظى آشتيانى، خزانه دار شوراى شهر تهران گفت: «تا كى انگشت اتهام آلودگى هوا و ترافيك بايد به سوى شورا و شهردارى باشد؟ چقدر بد است كه مسؤولان حفاظت محيط زيست وارونگى و آلودگى هوا را با ساخت و سازها در ارتفاعات و گازوئيل سوز بودن اتوبوس هاى شركت واحد مرتبط مى دانند. آلودگى هوا چه ارتباطى به اين حدف ها دارد.
گرچه براساس آمارهاى رسمى ، ثابت شده كه ۷۲ درصد آلودگى هوا ناشى از سوخت هاى فسيلى، به خصوص سيستم حمل و نقل شهرى است اما ظاهراً باز هم پذيرفتن آن دشوار است. براى آنكه از شهردارى تهران هم انتظارى نداشته باشيد، توضيحات تكميلى محمد باقر قاليباف، شهردار تهران را بخوانيد.
شهردارى متولى رسيدگى به وضعيت آلودگى هوا نيست. هواى تهران سال گذشته هم ۴ بار در شرايط بحرانى قرار گرفت. چطور آن روز ها كه بنده شهردار تهران نبودم، كسى شهردارى را زير سؤال نبرد؟ اينكه بخواهيم شهردارى را متولى رسيدگى به آلودگى هوا بدانيم، دور از انصاف است. شهردارى در بحث آلودگى هوا هيچ اختيار و قدرت تصميم گيرى ندارد.» حالا سؤال اول را دوباره بپرسيد؟ متولى مقابله با آلودگى هوا كدام سازمان يا نهاد است؟ بحران آلودگى با نمى دانم ها ى اين سؤال آغاز مى شود.

اقدامات انجام شده
اول بايد مردم در خانه هايشان مى ماندند. براى شروع، بچه ها را خوشحال كردند. نسلى كه با آلودگى بزرگ مى شود، بر خلاف بچگى هاى والدينشان نه با برف و سفيدى زمين كه با آلودگى هوا و سياهى آسمان چند روزى از نشستن پشت نيمكت معاف شدند.
با اين حال خيابانهاى شهر باز هم شلوغ بود. بنابراين ادارات هم دوروز تعطيل شدند.
وقتى اين اقدام هم در مقابله با آلودگى هوا به نتيجه اى نرسيد طرح بعدى از راه رسيد؛ طرح تردد خودروهاى پلاك زوج و فرد در سطح شهر. اين طرح از يكشنبه هفته جارى در تهران اجرا شد.
سردار احمدى مقدم، فرمانده نيروى انتظامى در اين باره مى گويد: «براساس محدوده اضطرار آلودگى هواى تهران از شمال، رسالت، از شرق، خيابان آيت، از غرب، بزرگراه چمران و نواب و از جنوب، بزرگراه بعثت، محدوده هايى هستند كه در آنها خودروهاى پلاك فرد در روزهاى فرد و خودروهاى پلاك زوج در روزهاى زوج حق تردد دارند. تا رسيدن به مرحله بحران فاصله چندانى نداريم. اگر پايدارى هوا ادامه يابد، به سرعت وارد شرايط بحران آلودگى هوا مى شويم.»
طبق آخرين آمار اعلام شده، روزانه درتهران ۱۲ ميليون مسافرت درون شهرى انجام مى شود كه ۶۰ درصد آنها با خودرو شخصى است. در اين شرايط بعيد به نظر مى رسد كه حتى اجراى طرح زوج و فرد هم در كاهش آلودگى هوا مؤثر باشد. اين روز ها اگر روى صندلى تاكسى نشسته باشيد، حتماً اين جمله را شنيده ايد: «نگاه كن چند خودرو تك سرنشين هستند.» به نظر مى رسد طرح بعدى راهنمايى و رانندگى، ممانعت از تردد خودروهاى تك سرنشين در شهر باشد. اين هشدار را حتى فرمانده نيروى انتظامى هم داده است.
«باوجود آلودگى هواى تهران، هنوز هم ۷۰ درصد خودروهاى تهران تك سرنشين هستند. در صورت ادامه وضعيت موجود از تردد اين خودروها در سطح شهر جلوگيرى مى شود.»
حالا همه چيز به آسمان بستگى دارد. اگر به تنها در خودرو نشستن، علاقه داريد، براى بارش برف و باران دعا كنيد.

چه بايد كرد؟
گرچه نيروى انتظامى تلاش مى كند با اجراى محدوديت هاى مختلف هر چه سريعتر وضعيت هواى تهران را به شرايط عادى باز گرداند اما بسيارى از كارشناسان، اين اقدامات را، تأثير گذار به شكل بنيادين، نمى دانند.
مهندس مهرداد تقى زاده، معاون حمل و نقل و ترافيك شهردارى تهران مى گويد: «فكر نمى كنم اجراى طرح هايى مثل طرح زوج و فرد منجر به موفقيت در كاهش آلودگى هوا شود. طرح زوج و فرد در واقع يك مسكن مقطعى است. اجراى مستمر اين طرح بدون شك با شكست مواجه مى شود. طرح زوج و فرد تاكنون در هيچ كشورى موفق نبوده. چنانچه در شهرهاى آتن و مكزيك هم با شكست مواجه شد.»
پس چه بايد كرد؟ در روزهايى كه همه هواى آلوده را نفس مى كشند، بايد به سرعت راهكارى مؤثر براى كاهش آلودگى هوا پيدا كرد. معاون شهردار تهران مى گويد: «ما تافته اى جدا بافته از جهان نيستيم. در تمام دنيا براى كاهش آلودگى هوا از افزايش ظرفيت سطح حمل و نقل عمومى استفاده مى شود. اجراى روش هاى خطا، مانند محدوديت در استفاده از خودروهاى شخصى، بدون امكان استفاده آسان از حمل و نقل عمومى، تنها منجر به ايجاد دردسر براى مردم مى شود. در صورت اختصاص بودجه كافى از محل صندوق ذخيره ارزى يا هر منبع ديگر، سيستم حمل ونقل عمومى را طى مدت ۶ ماه مى توان در وضعيت بهتر قرار داد.»
مهندس تقى زاده يك خبرخوب هم داد: «در حال حاضر دهها طرح ترافيكى در تهران در دست اجراست. مثلاً ايجاد خطوط ويژه اتوبوسرانى در برخى بزرگراه ها و اصلاح ناوگان اتوبوسرانى، افزايش ظرفيت شبكه مترو به ميزان ۱۰۰ هزار نفر در دى ماه سال جارى و ۳۰۰ هزار نفر در بهار سال آينده و بهسازى ناوگان مينى بوسرانى و نوسازى سامانه تاكسيرانى.»
اين تنها خبر خوش اين گزارش بود. اما تا اجراى اين وعده ها همچنان بايد در هواى مسموم نفس بكشيم. نشان به آن نشان كه در پى رواج شايعه افزايش قيمت بنزين، وقتى دوستى گفت من با دوچرخه وارد خيابانهاى شهر مى شوم، پزشك گفت: «هرگز اين كار را نكن. در آلودگى هواى تهران، ورزش در هواى آزاد يعنى مرگ»!
ظاهراً چاره اى نيست، ما در بن بست اين آسمان آلوده گير افتاده ايم؛ تا اطلاع ثانونى!

بن بست
كارشناس هواشناسى اخبار، با خوشحالى از ريزش باران در سه شنبه هفته گذشته خبر مى داد. گرچه دوستان با هواشناسى تماس گرفتند و شنيدند: «تا جمعه خبرى از باران نيست.» به هر حال براى خروج از اين آسمان آلوده، چشم انتظار چند تكه ابر سياهيم. اين گزارش را با چه جمله هايى بايد بست؟ آلبر كامو نويسنده بدبين فرانسوى مى گويد: «تنها راه رسيدن نوع بشر به خوشبختى، خودكشى دسته جمعى است»!! البته اين هرگز پيشنهاد عاقلانه اى نيست اما ظاهراً تنفس در هواى تهران به نوعى يادآور همان حرف كامو شده است . به هرحال بايد اميدوار بود. دست كم طبيعت، مهربانى اش را از كسى دريغ نكرده است؛ البته هنوز!

منبع: ایران