ما وهزاره سوم

تعهدنامه اهداف هزاره سوم از كشورهاى ثروتمند مى خواهد، بدهى هاى كشورهاى فقير را ببخشند، كمك به آنها را افزايش دهند و امكان دسترسى عادلانه آنها به بازارها و فناورى هاى خود را فراهم كنند و كشورهاى در حال توسعه نيز بايد در دستيابى به اصلاحات سياسى گام بردارند و دولت ها موظف هستند انرژى هاى خلاق مردم را آزاد و مسير را براى دموكراسى واقعى هموار كنند.

در سپتامبر ۲۰۰۰ ميلادى، هزار و ۸۹۰ تن از سران دولت ها اعلاميه هزاره (millennium Declaration) را تصويب كردند. اين تعهد جهانى يكى از مهم ترين اسناد سازمان ملل در سال هاى اخير به شمار مى رود. در واقع اين تعهد جهانى، به دنبال يافتن راهكارهايى براى برخى از چالش هاى بزرگى است كه جامعه جهانى با آن روبروست.
اين اعلاميه بر هشت آرمان توسعه هزاره (MDGS) تأكيد مى كند و تلاش مضاعفى براى زدودن غبار فقر (در تمام ابعاد آن) از چهره جوامع بشرى دارد. بالا بردن كيفيت زندگى مردم و تضمين پايدارى محيط زيست از اولويت هاى آن است.
در اين تعهد جهانى هدف ها و شاخص هاى ويژه اى براى هر يك از آرمان ها تعيين شده است كه تا سال ۲۰۱۵ ميلادى بايد به آنها دست يافت. از حدود سه سال پيش، كميته ملى توسعه اهداف هزاره با تصويب سيدمحمد خاتمى، رئيس جمهور پيشين و با حمايت برنامه عمران سازمان ملل فعاليت خود را با برگزارى چند كارگاه بين المللى آغاز كرد.
البته در حال حاضر كميته ملى اهداف هزاره ماههاست به دليل تغيير يك سرى از برنامه هاى دولت جديد تشكيل نشده است، اما پس از تشكيل كميته ملى در دولت سابق تعدادى از تشكل هاى مدنى، اقتصادى و اجتماعى گرد هم آمدند و با اعلام آمادگى سازمان مديريت و برنامه ريزى، براى پذيرفتن اين برنامه و پيشبرد و تهيه اولين گزارش اهداف توسعه هزاره را (كه در بهار سال جارى ارائه شد) برعهده گرفت. براساس برنامه اى كه از سوى سازمان مديريت و برنامه ريزى و UNDP مصوب شد؛ كميته ملى متشكل از دولت، بخش خصوصى و نهادهاى مدنى (NGO) شكل گرفت. در كميته ملى كه نمايندگان بخش هاى فوق حضور دارند، براى اهداف هزاره، ۱۸ زير هدف و ۴۸ شاخص تعيين شده است. آرمان هاى توسعه هزاره سوم مشتمل بر ريشه كن كردن فقر شديد و گرسنگى، دستيابى به آموزش ابتدايى و همگانى، ترويج برابرى جنسيتى و توانمندسازى زنان، كاهش مرگ و مير كودكان و همچنين، بهبود و بهداشت مادران، مبارزه با بيمارى هاى ايدز و مالاريا و تضمين پايدارى محيط زيست است.
در همين راستا تعهدنامه اهداف هزاره سوم از كشورهاى ثروتمند مى خواهد، بدهى هاى كشورهاى فقير را ببخشند، كمك به آنها را افزايش دهند و امكان دسترسى عادلانه آنها به بازارها و فناورى هاى خود را فراهم كنند و كشورهاى در حال توسعه نيز بايد در دستيابى به اصلاحات سياسى گام بردارند و دولت ها موظف هستند انرژى هاى خلاق مردم را آزاد و مسير را براى دموكراسى واقعى هموار كنند.

وضعيت ايران و جهان
ريشه كن كردن فقر شديد و گرسنگى
دو سوم جمعيت جهان يعنى ۴ ميليارد نفر با درآمدى كمتر از ۱۵۰۰ دلار در سال زندگى مى كنند. آمارها نشان مى دهد حدود ۱‎/۲ ميليارد نفر با روزى كمتر از يك دلار در كشورهاى در حال توسعه زندگى مى كنند همچنين ۸۰۰ ميليون نفر از سوء تغذيه رنج مى برند و حدود ۱۵۳ ميليون كودك زير پنج سال كمبود وزن دارند. براساس اولين گزارش كشورى كه درباره اهداف توسعه هزاره از سوى سازمان مديريت و برنامه ريزى با كمك UNDP ارائه شده، بخش هاى قابل توجهى از جمعيت كشور زير خط فقر زندگى مى كنند. شاخص هايى كه در اين گزارش پيش بينى شده است براساس فقر شديد (مطلق) و خط فقر ملى (خط فقر غذايى) است. بررسى اين شاخص ها براساس درآمد ۲ دلار در روز نشان دهنده آن است كه ۷‎/۴ درصد جمعيت ايران دچار فقر شديد هستند. همچنين حدود ۹ درصد از جمعيت ايران نمى توانند حداقل انرژى غذايى (براساس استانداردهاى جهانى) را دريافت كنند.
از سوى ديگر در حال حاضر در جهان يك كودك از پنج كودك از دسترسى به آموزش محروم هستند كه اين ميزان در حدود ۱۱۴ ميليون كودك را دربرمى گيرد. آمارها در كشور ما نشان مى دهد در سال ۱۳۸۱ ، ۸۹ درصد از كودكان در سن آموزش ابتدايى تحت پوشش سوادآموزى قرار داشته و تا سال ۲۰۱۵ ميلادى اين رقم به
۱۰۰ درصد مى رسد. همچنين ۶۳ ميليون دختر در جهان در سن تحصيلات ابتدايى امكان حضور در مدارس را نداشته اند و براساس برآوردها در سال ۸۳ ، ۱۲ درصد زنان كشور ما در بخش هاى غيركشاورزى شاغل حقوق بگير بوده اند و آمارى كه سازمان مديريت و برنامه ريزى ارائه كرده، نشان مى دهد در سال ۸۳ ، ۴ درصد كرسى هاى مجلس شوراى اسلامى در اختيار زنان بوده كه اين نسبت به سال ۸۱ كاهش يافته است.

كاهش مرگ و مير كودكان
بيش از ۱۲۰۰ كودك هر ساعت در جهان جان خود را از دست مى دهند. براساس آمارى كه يونيسف ارائه كرده است، بين سال هاى ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ ميلادى بيش از ۵۰ درصد مرگ و مير كودكان در جنوب آفريقا بر اثر بيمارى ايدز رخ داده است. براساس گزارش توسعه هزاره در ايران در هر يك از ۱۰۰۰ تولد، ۲۹ نوزاد جان خود را در بدو تولد از دست مى دهند و بر مبناى شاخص تعريف شده در سال ۲۰۱۵ ميلادى اين رقم به ۱۷ خواهد رسيد. همچنين در بخش ديگر از اين گزارش و وضعيت بهبود بهداشت مادران اشاره شده است. بر اين اساس به طور متوسط هر ساله در جهان
۵۰۰ هزار زن در هنگام زايمان يا در طول باردارى جان خود را از دست مى دهند. در كشورهاى توسعه يافته از هر ۲ هزار و هشتصد زن تنها يك نفر در خطر مرگ در دوران باردارى و يا هنگام زايمان قرار دارد. در كشور ما نيز در سال ۶۸ ، ۷۰ درصد زايمان ها را پرسنل ماهر انجام داده كه اين ميزان در سال ۷۹ به ۸۹ درصد رسيده است كه از مرگ زنان در هنگام زايمان به ميزان زيادى كاسته شده است.
در اين گزارش به ساير موارد بهداشتى اشاره شده براى مثال وضعيت بيمارى ايدز، چهارمين عامل مرگ و مير در جهان بررسى شده است. براساس آمارهاى رسمى، در حال حاضر بيش از ۱۱۰ هزار نفر از مردم كشور ما مبتلا به اين بيمارى هستند كه بيشترين آمار مربوط به تزريق كنندگان مواد مخدر است و در رده بعدى عوامل ناشناخته موجب انتقال ويروس HIV شده است. همچنين آمارها نشان مى دهد ۱۶‎/۲ درصد از مردم در سال ۱۳۸۲ به بيمارى سل مبتلا بوده اند كه در حال حاضر روبه كاهش است.

تضمين پايدارى محيط زيست
در حال حاضر حدود ۲‎/۴ ميليارد نفر در جهان از بهداشت كافى برخوردار نبوده و جمعيتى بالغ بر ۱‎/۲ ميليارد نفر از آب سالم محروم هستند بنابراين ادغام و گنجايش اصول پايدار در سياست ها و برنامه هاى كشورى و جلوگيرى از نابودى منابع محيط زيست، كاهش نسبت افراد محروم از دسترسى به آب آشاميدنى سالم و دستيابى به هدف چشمگير در زندگى حداقل ۱۰۰ ميليون زاغه نشين تا سال ۲۰۲۰ از مهم ترين اهداف توسعه هزاره به شمار مى رود. كشور ما نيز از اين قاعده مستثنى نيست و درباره مسائل زيست محيطى با چالش جدى روبروست. همچنين آمارها حاكى از آن است كه در سال ۷۵ ، ۹۴ درصد از مردم به آب آشاميدنى سالم دسترسى داشته اند كه براساس شواهد در سال هاى اخير اين رقم روند نزولى داشته است.
هدف هاى توسعه هزاره آزمونى براى اراده سياسى به منظور ايجاد مشاركت هاى وسيع تر و عميق تر است. در اين تعامل كشورهاى صنعتى و در حال توسعه به مشاركتى واحد خواهند رسيد كه در همين راستا بازپرداخت بدهى هاى خارجى كشور ما به عنوان درصدى از صادرات كالا و خدمات با كاهش ۵۹‎/۲ درصدى در سال ۷۶ به ۱۴‎/۳ درصد در سال ۸۱ رسيده است. در اين سال ها درآمدهاى ارزى كشور بهبود يافته است. در حال حاضر در سطح جهانى كاستن از فشار بدهى هاى ۲۶ كشور به شدت بدهكار فقير شروع شده و بسيارى از كشورهاى كم درآمد در حال حاضر از صدور بدون حقوق گمركى كالاهاى خود به بازارهاى كشورهاى توسعه يافته برخوردار شده اند.

همكارى دولت و سازمان ملل
همان گونه كه عنوان شد سازمان مديريت و برنامه ريزى با كمك برنامه عمران سازمان ملل و به همراهى بخش هاى خصوصى و تشكل هاى مدنى براى رسيدن به اهداف توسعه هزاره تلاش مى كنند. با آنكه در سال ۲۰۰۰ برنامه مدون هزاره نوشته شد و كشورها آن را امضا كردند، اما در كشور ما اين برنامه با دو سال تأخير آغاز شد و در نهايت در سال ۲۰۰۴ وضعيت كشور و راه هاى دستيابى به اهداف به صورت آمار ارائه شده است.
از آنجا كه در بيشتر زمينه ها، آمارها دقيق نيست و گاهى اوقات مغشوش است، سازمان مديريت و برنامه ريزى در اين مدت سعى كرده به كمك نرم افزارى كه سازمان ملل در اختيار اين سازمان قرار داده است، براى آناليز كردن داده ها دقيق تر عمل كند. اين سازمان موظف است هر دو سال يك بار آمارها و نتايج به دست آمده را به سازمان ملل گزارش دهد.

در سپتامبر ۲۰۰۰ ميلادى، هزار و ۸۹۰تن از سران دولت ها اعلاميه هزاره سوم را تصويب كردند. روز گذشته در خصوص وظايف ايران در قبال اين اعلاميه به چاپ رسيد. اينك ادامه گزارش مذكور را باهم مى خوانيم.

از آغاز سال ۲۰۰۲ تا پايان سال ۲۰۰۵ ميلادى بيش از ۵۰ كارگاه ترويجى در سراسر كشور تشكيل شده است. در اين كارگاه ها كه نمايندگان تشكل هاى غيردولتى و بخش خصوصى حضور دارند اهداف توسعه هزاره و فعاليت هايى كه اين بخش ها براى دستيابى به استانداردهايى بايد انجام دهند، تشريح مى شود.
به گفته دكتر «على فرزين» مسؤول برنامه اهداف هزاره عمران سازمان ملل، با تلاش دست اندركاران اين پروژه، يك گزارش تحليلى از وضعيت موجود كشور به دست آمده و در اين راستا ۹ گزارش تحليلى بخش هاى مرتبط با اهداف هزاره نيز آماده شده است.
در حال حاضر ۳ كميته فرعى يعنى كميته ملى، كميته MDGS اعتبارات خرد زيرمجموعه هاى اهداف هزاره را پيگيرى مى كنند. براى ترويج اهداف هزاره ساليانه ۵۰ هزار دلار اعتبار توسط برنامه عمران سازمان ملل اختصاص يافته است. دكتر على فرزين كه اين ميزان اعتبار را كافى نمى داند معتقد است: «پول تخصيص يافته ناچيز است، اما سعى كرده ايم براى پيشبرد كارها از همين ميزان اندك سود ببريم. وقتى پروژه اهداف توسعه هزاره در كشور ما كليد خورد، خبر از پيوند و تعامل بخش ها و افراد بسيارى مى داد. چه اين پروژه ملى است و براى تحقق اهداف ملى، حضور اصناف، سازمان ها، نهادهاى دولتى و غيردولتى و مردم اجتناب ناپذير است. از آنجا كه در كشور ما انجام كارها به صورت تيمى و گروهى ناموفق است، در ابتداى اين پروژه نيز اين نگرانى احساس مى شد».
دكتر فرزين كه علاوه بر مسؤول برنامه اهداف هزاره، مديريت طرح هاى توسعه اجتماعى و اقتصادى سازمان ملل در ايران را برعهده دارد، اين موضوع را در ابتداى هر پروژه اى طبيعى مى داند. وى مى گويد: «پروژه هايى كه نيازمند همكارى بخش هاى مختلف است در وهله نخست با برخى ناهماهنگى ها و مشكلاتى روبروست، اما با مرور زمان و تعامل بيشتر همكارى ها پررنگ تر مى شود. در اين پروژه نيز، تعامل بخش ها بيشتر شده و تحمل نظرات مختلف و در بعضى موارد متضاد افزايش يافته است».
دكتر فرزين ادامه مى دهد: «پروژه اهداف هزاره، پروژه اى ملى و جهانى است و همكارى قوى بخش هاى مربوطه را مى طلبد و مشكلات موجود و اختلاف نظرها نبايد ما را از رسيدن به اهدافمان بازدارد.
سال ۲۰۱۰ سال به بار نشستن همه برنامه ها و زحمات بخش هاى مختلف است. در اين راه انسجام بخش ها و افزايش روحيه كار تيمى و ديد به آينده، دستيابى به آرمان هاى هزاره را واقعى مى كند».
مسؤول اين پروژه در كشور ما، عملكرد فرابخشى خروج از تفكرات و برنامه هاى تك بعدى را تنها راه حل موفقيت پروژه توسعه هزاره قلمداد مى كند. وى بزرگ ترين چالش در اجراى برنامه ها را مشكلات فنى مى داند، اما معتقد است در حين انجام پروژه اين مشكل نيز برطرف خواهد شد.

بخش خصوصى، چارچوبى براى عمل
كوفى عنان دبير كل سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰ در پيامى به گردهمايى آرمان هاى توسعه هزاره گفت: «در عصر وابستگى انسان ها به يكديگر، حقوق شهروند جهانى براساس اعتماد و مسؤوليت مشترك، پشتيبان سرنوشت ساز پيشرفت است، اما در دوران محروميت بيش از يك ميليارد انسان از حداقل نيازهاى درخورشان و منزلتشان، ديگر شركت ها، بنگاه هاى اقتصادى، بازرگانان نمى توانند بى تفاوت باقى بمانند يا همچون سدى در برابر اين خيل عظيم انسانى قرار گيرند، بلكه برعكس آنها بايد درصدد همكارى با دولت ها و ساير نقش آفرينان در جامعه برآيند و با بسيج علم، فناورى و دانش جهانى به مقابله با بحران هاى به هم تنيده گرسنگى، بيمارى، تخريب محيط زيست و تضادى كه باعث عقب نگه داشته شدن كشورهاى جهان سوم مى شود، برخيزند».
دستورالعمل هايى كه براى فعاليت بخش خصوصى نوشته شده است، نشان مى دهد چگونه شركت ها و بنگاه هاى اقتصادى در پيوند با دستگاه ها و نظام سازمان ملل متحد، دولت ها و سازمان هاى جامعه مدنى مى توانند در دستيابى به آرمان هاى توسعه هزاره همكارى كنند. البته تأثير و مشاركت اين سازمان ها متفاوت بوده، اما چارچوب هاى عملى يكسان است.
بخش خصوصى با پيروى از قانون، مديريت خطر، به حداقل رساندن تأثيرهاى منفى اجتماعى و محيط زيستى و كسب اعتبار و ارزش براى كشورها بايد گام هاى عملى براى توسعه هزاره بردارد.
بخش خصوصى موظف است؛ محصولات و خدمات سالم و باصرفه توليد كند. اقدام به ايجاد و سرمايه از راه پرداخت مزد محلى، ماليات، سهام و حق امتياز، پرداخت به موقع به فروشنده محلى، بومى و كسب ارز خارجى كند. همچنين ايجاد كار، استخدام نيروى عمومى و فراهم آوردن روابط كارى مثبت ديگر وظيفه بخش خصوصى است. از ديگر وظايف و مسؤوليت هاى اين بخش، مى توان به توسعه منابع انسانى، سرمايه گذارى در امر آموزش و تربيت، سلامتى و ايمنى در محيط كار، ايجاد كسب و كار محلى، گسترش معيارهاى كسب و كار بين المللى، حمايت از توسعه و انتقال فناورى، سرمايه گذارى در بخش تحقيق و توسعه، ايجاد ساختار زيربنايى و عمران اشاره كرد.
وظايف و مسؤوليت هايى كه بر دوش بخش خصوصى گذارده شده است فقط مربوط به نمادها و سازمان هاى خصوصى كشور ما نمى شود. اين دستورالعمل همه بخش هاى خصوصى كشورهاى جهان را دربرمى گيرد. در سال ۲۰۰۴ اولين سمينار مربوط به شناسايى و تشريح وظايف بخش خصوصى با كمك سازمان ملل و خانه صنعت برگزار شد. در آن سمينار بخش هاى خصوصى كشور متعهد شدند با برگزارى كارگاه هاى آموزشى، اعضا و دست اندركاران شركت ها را با اهداف هزاره سوم آشنا كنند. تاكنون ۵ كارگاه آموزشى - توجيهى از سوى بخش خصوصى در كشور تشكيل شده است. همچنين هزينه هاى اين بخش توسط سازمان هاى مربوطه پرداخت مى شود.
دكتر «حجت الله غنيمى فر» كه دبير بخش خصوصى اين پروژه است درباره اعتبارات اختصاص يافته مى گويد: «همان گونه كه در دستورالعمل سازمان ملل آمده است بخشى از بودجه و اعتبارات اين پروژه از سوى بخش هاى خصوصى تأمين مى شود و اعتبار اندكى از سوى برنامه عمران سازمان ملل اختصاص يافته است».
غنيمى فر همكارى بخش خصوصى در يك سال گذشته را بسيار درست و تعاملى قلمداد مى كند و معتقد است كه پيشرفت پروژه اهداف هزاره با همكارى بخش خصوصى و تشكل هاى غيردولتى ميسر است و دولت فقط بايد بسترسازى كند. چه بخش هاى خصوصى متعهد هستند در چارچوب فعاليت هاى خود براى رسيدن به اهداف هزاره تلاش كنند.

فرصت بالندگى براى تشكل هاى مدنى
نهادها و تشكل هاى غيردولتى رأس ديگر مثلث اهداف هزاره سوم را تشكيل مى دهند. به گفته دكتر «محمدباقر شهنى زاده» مدير يكى از تشكل هاى غيردولتى در حوزه بهداشت و درمان كه مى گويد: «نمى توان از پيشرفت اقتصادى، اجتماعى، توسعه تكنيكى، جذب فناورى و سرمايه گذارى بخش خصوصى سخن گفت، اما نيروى پويا و خلاق مردمى، به عنوان تضمين كننده نتايج عمل را فراموش كرد. در اين پروژه ملى نيز تشكل هاى مدنى بازوى قدرتمند دولت بوده و در تحقق اهداف هزاره سوم نقش به سزايى را ايفا مى كنند.
برهمين مبنا NGOها كار خود را از خردادماه سال جارى (۸۴) آغاز كردند و همپاى بخش خصوصى و دولت به ترويج آرمان هاى توسعه هزاره در كشور پرداختند».
دكتر «پريچهر شاهسوند» به عنوان نماينده تشكل هاى غيردولتى در كميته ملى حضور فعال داشته و با برگزارى كارگاه هاى مختلف در سراسر كشور، گام هاى ابتدايى برداشته شده است.
وى مى گويد: «در ابتدا NGOها تحت آموزش هايى درباره آرمان هاى توسعه هزاره قرار گرفتند كه در اين راستا اعضاى تشكل ها مأموريت آگاهى بخشى و اطلاع رسانى را به توده مردم برعهده دارند.
پروژه اهداف هزاره (MDGS) فرصت مناسبى براى فعاليت و محك خوردن NGOهاست. هميشه بحث ناكارآمد بودن يا غيرفعال بودن NGO در كشور مطرح است. در حالى كه با چنين پروژه اى، تشكل هاى غيردولتى مى توانند اين تفكر را تغيير دهند. در حالى كه دكتر شهنى زاده معتقد است، فعاليت NGOها فرصتى براى توسعه كشور است و اين امر مستلزم توانمند بودن تشكل هاى غيردولتى است كه با همسو بودن با دولت و در سايه استقبال مردم از مشاركت مدنى شكل مى گيرد».
سال ۲۰۰۶ آغاز شده است و دست اندركاران پروژه اهداف هزاره سوم (دولت، بخش خصوصى و NGOها) برنامه مدونى نوشته و درصدد رسيدن به اين برنامه ها تا پايان سال ۲۰۰۶ ميلادى هستند. به نظر مى رسد تعامل و همكارى واقعى بين اين بخش ها، عملكرد واقع گرايانه، استفاده از آمارهاى درست و دقيق، رسيدن به نقطه نظر مشترك مى تواند مسير را هموارتر كند.
منبع: روزنامه ایران