بهبود نسبی وضع عراق

بهبود نسبی وضع عراق

از زمانیکه آمریکا طرح جدید امنیتی عراق را با افزایش 30 هزار نفری نیروهای نظامی خود به اجرا در آورد. وضع امنیتی بهبود محسوسی پیدا کرده است. میزان قتل تا 80 درصد کاهش یافته است. تعداد کشته شدگان در بغداد که نا امن ترین منطقه عراق بود در دسامبر سال گذشته به کمتر از 150 نفر کاهش یافت تعداد کشتهها در ماه اکتبر 656 نفر و در ماه مه 1070 نفر بود. قبل از اجرای این طرح در سراسر عراق روزانه نزدیک به صد نفر در درگیریهای میان شیعه و سنی، کشته میشدند اما این رقم اکنون به کمتر از 5 نفر در روز رسیده است. میزان عملیات انتحاری از 35 انفجار در روز به روزی یک انفجار رسیده است. با وجود این وضعیت کنونی هنوز بسیار شکننده و نا مطمئن است. و برای تثبیت وضع امنیتی کشور هنوز راه درازی در پیش است.
بهبود وضع امنیتی از زمانی آغاز شد که قبایل سنی که حامی سازمان القاعده در عراق بودند، راه خود را از آنها جدا کردند و در کنار نیروهای آمریکایی قرار گرفتند. پس از سقوط صدام حسین، و انحلال ارتش عراق و بیرون راندن تمامی اعضاء حزب بعث از مشاغل اداری، بخشی از نیروهای سیاسی سنی عراق و به پیروی از آنان قبایل سنی، آمریکا را به عنوان متحد شیعیان دشمن خود میدانستند. سازمان القاعده عراق هم همین را تبلیغ میکرد. احزاب سیاسی سنی که با عنوان جبهه توافق با یکدیگر ائتلاف کردهاند هم آمریکا را به دلیل حمایت از شیعیان مورد انتقاد قرار میدادند و خواستار خروج فوری آنها از عراق بودند. آغاز جنگ مذهبی میان شیعه و سنی، با قدرت برتر شبه نظامیان شیعه که علاوه بر برتری از نظر تعداد افراد مسلح، از حمایت مالی تسلیحاتی و آموزشی دولت ایران هم استفاده میکردند. و نیروهای حرفهای سپاه قدس را هم در کنار خود داشتند. نشان داد که سنیها بدون متحد داخلی و حمایت بینالمللی ماندهاند. از سوی دیگر رفتار افراطی و خشونت آمیز افراد القاعده با سبک زندگی قبایل سنی هم خوانی نداشت. القاعده تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر، حتی به زنان و کودکان سنی هم رحم نمیکرد. در این شرایط کشورهای عرب و بخصوص عربستان سعودی که نگران نفوذ ایران در عراق بودند، مستقیما و بدون توجه به برنامههای دولت آمریکا، با مساعدت مالی و تسلیحاتی به کمک عشایر سنی شتافتند. همین کشورها نقش واسطه را میان سران عشایر سنی و فرماندهان نظامی آمریکایی ایفاء کردند. عشایر سنی که طعم تلخ انفراد و بدون متحد ماندن را چشیده بودند از اتحاد با نیروهای آمریکایی استقبال کردند. ابتدا روسای قبایل در استان انبار که پایگاه نیروهای القاعده بود، با نیروهای آمریکایی متحد شدند. و بطور مشترک توانستند امنیت را به این استان که از ناامنترین مناطق عراق بود، بازگردانند. آنها جوانان را در گروه‪هایی بنام شوراهای بیداری متشکل کردند و ارتش آمریکا این شوراها را مسلح کرد و با پرداخت حقوق ماهانه به آنان، نیرویی مردمی و محلی در مقابل سازمان القاعده و شبه نظامیان افراطی شیعه بوجود آورد. ابتدا فقط جوانان سنی به شوراهای بیداری میپیوستند. اما بتدریج جوانان شیعه هم داوطلب شرکت در این کار شدند. تعداد افرادی که به این ترتیب مسلح شدهاند به 80 هزار نفر رسیده است. که از میان آنها 20 هزار نفر در گروهای شیعه و 10 هزار نفر در گروههای مختلط شیعه و سنی متشکل شدهاند.
در کنار سازمانهای مربوط به حزب بعث عراق که اکنون به چندین شاخه تقسیم شدهاند، و گروه القاعده، سپاه مهدی، شبه نظامیان هوادار مقتدی الصدر تنها گروه شیعه عراقی است که با نیروهای آمریکایی میجنگند. مقتدی الصدر از ابتدا نیروهای آمریکایی را اشغالگر خواند و خواهان خروج فوری آنها بود. گروههای دیگر شیعه روابط خوبی با آمریکا دارند. مجلس اعلای اسلامی عراق. لغت انقلاب را از نامش حذف کرد. و نام سپاه بدر را به سازمان بدر تغییر داد. بسیاری از اعضای سپاه بدر به ارتش و پلیس پیوستهاند. در درگیریهای مذهبی عراق نام این گروه خیلی کمتر از نام سپاه مهدی شنیده میشد. رهبران این سازمان از نظر فکری به اصلاح طلبان ایرانی نزدیک هستند، با آمریکا روابط کاملا عادی دارند. عبدالعزیز حکیم رهبر این سازمان بارها با جرج بوش در آمریکا و عراق ملاقات داشته است. حزب الدعوة، که جعفری نخست وزیر قبلی و مالکی نخست وزیر کنونی عراق از رهبران آن هستند هم روابط بسیار خوبی با آمریکا دارد. این دو بارها از ضرورت باقی ماندن نیروهای آمریکایی در عراق صحبت کردهاند. هفته گذشته وزیر دفاع عراق گفت، ما تا سال 2012 برای حفظ امنیت داخلی و تا سال 2018 برای دفاع در مقابل خطرات خارجی به ارتش آمریکا نیاز داریم. روشن است که این دو حزب با وجود داشتن روابط قدیمی و طولانی با جمهوری اسلامی، در برخورد با آمریکا با ایران هم نظر نیستند، و برخلاف خواست ایران عمل میکنند.
تنها نیروی شیعه که میتوانست در مقابل آمریکا، متحد طبیعی ایران باشد، مقتدی الصدر و سازمان او بود. سپاه مهدی سازماندهی متمرکزی نداشت. گروههای متفاوت به آن میپیوستند و مستقل عمل می‪کردند. صدها ماجراجو که در پی پول و اسلحه بودند وارد آن شدند. اینکه مقتدی الصدر بر سازمان خودش کنترل کامل داشت یا نه روشن نیست.
بعد از اینکه درگیری میان نیروهای سپاه مهدی و نیروهای دولتی در سالروز تولد امام دوازدهم در شهر کربلا، به کشته شدن 52 نفر و زخمی شدن 300 نفر انجامید. مقتدی الصدر فعالیت نظامی گروه خودش را برای شش ماه متوقف کرد. و اکنون با نزدیک شدن پایان مهلت شش ماهه رهبران این گروه از تمدید توقف فعالیت‪های نظامی برای شش ماه دیگر صحبت می‪کنند. با وجود این گروههایی که خود را به سپاه مهدی منسوب میکنند، هنوز به فعالیت به سبک گذشته ادامه میدهد. فرماندهی پلیس کربلا در بیانیهای اعلام کرد، سپاه مهدی در چند سال گذشته تنها در شهر کربلا، مسئول قتل صدها عراقی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر بوده است. در بیانیه آمده که این گروه میخواهد نظام طالبانی در عراق بوجود بیاورد. آنها در این شهر به 37 مورد غارت اموال مردم و ربودن 134 نفر متهم شدهاند.
اخباری که در مورد دخالت مستقیم نیروهای سپاه پاسداران در عراق منتشر میشد، با دستگیری فرماندهان سپاه قدس تائید شد. گزارش ژنرال پترائوس به کنگره آمریکا نقش ایران در جنگهای مذهبی عراق را برجستهتر کرد. نمایندگان دولت عراق بارها با اشاره مستقیم و غیر مستقیم به دخالت ایران در امور عراق آن را محکوم کرده بودند. نوری المالکی نخست وزیر عراق در دیداری با آیت الله خامنهای صریحا به او گفت شما باید میان ما و نیروهای مقتدی الصدر یکی را انتخاب کنید. خامنهای به او قول همکاری برای آرامش عراق میدهد. ظاهرا مالکی هم قول می‪دهد در صورت همکاری ایران اعضای دستگیر شده سپاه قدس هم آزاد شوند.
فرماندههان نیروهای آمریکا در عراق با آزاد کردن تعدادی از زندانیان ایرانی تایید کردند که سپاه قدس فعالیت خود را متوقف کرده و ارسال اسلحه از ایران برای شورشیان عراق کاهش یافته است. دولت ایران مجبور بود دست از حمایت گروه صدر بردارد. آشکار شدن کمک به گروه صدر که علاوه بر به آشوب کشاندن کشور عراق با تشدید جنگ میان شیعه و سنی، با نیروهای دولتی هم می‪جنگید، به تقابل آشکار میان دولت مالکی و جمهوری اسلامی میانجامید. سپاه مهدی با کارهای خود بد نام تراز این شده بود که ایران بتواند علنا از آن حمایت کند. در شهر نجف پس از پاکسازی نیروهای صدر همه جا بر روی عکسهای مقتدی الصدر و پدرش محمد باقر صدر عکسهای آیت‪الله حکیم و سیستانی را چسبانده‪اند. صدها نفر از افراد سپاه مهدی با حمله نیروهای آمریکایی کشته، و تعداد زیادی از فرماندهان آن در بغداد دستگیر شده‪اند. تنها در شهر کربلا بیش از 400 نفر از کادرهای گروه صدر دستگیر شده‪اند. با این دستگیریها در این گروه نوعی خلاء رهبری ایجاد شده است. خود مقتدی الصدر بارها به ایران فرار کرده است. او تحصیلات حوزوی ندارد. به همین دلیل عملا مخالف مراجع است. برخی از پیروانش او را امام زمان میدانند. شایعاتی وجود دارد که ایران برای او کلاسهای فشرده حوزه علمیه ترتیب داده تا بتواند در آینده نزدیک با عنوان فقیه وارد میدان سیاست عراق بشود.
بعد از ایجاد امنیت نسبی در عراق بزرگترین مشکل عراق ناتوانی دولت مالکی در پیش بردن سازندگی در کشور است. بنظر می‪رسد دولت توانایی اداره کشور را ندارد. در تمام وزارتخانه‪ها کارمندان عالی رتبه رژیم صدام بعنوان مستشار به کار گرفته شده‪اند. برنامه ریزی در تمام پروژه‪های کلیدی را مستشاران آمریکایی به عهده دارند. کشور عراق طبق ارزیابی ‪یک سازمان مستقل بین‪المللی در رده بندی فاسدترین کشورهای دنیا، بعد از برمه و سومالی رتبه سوم را دارد. فساد از ادارات دولتی شروع می‪شود و تا مقامات بالای وزارتخانه‪ها می‪رسد. رئیس اداره دولتی مبارزه با فساد اخیرا از ترس ترور به آمریکا پناهنده شده است. تا کنون 31 نفر از کارمندان او به قتل رسیده‪اند. او می‪گوید از سال 2004 هیجده میلیارد دلار از پول دولت گم شده است. رقمهای اختلاس از بودجه دولت به دهها میلیارد دلار می‪رسد. شیخ محمد یعقوبی رهبر روحانی حزب شیعه فضیلت و نماینده پارلمان در بحث مربوط به بودجه سال 2008 گفت دولت باید توضیح بدهد با 41 میلیارد دلار از بودجه سال 2007 چه کرده است. با توجه به اینکه بودجه برای نفت بشگه‪ای 50 دلار تنظیم شده بود، تفاوت درآمد ناشی از افزایش قیمت نفت چه شده است؟ در درگیری میان دولت ترکیه و ایالت کردستان عراق دولت ترکیه تهدید کرد که مسعود بارزانی و خانواده او را تحریم اقتصادی خواهد کرد. چون بارزانی و خانواده‪اش 138 موسسه اقتصادی با دهها میلیارد دلار سرمایه در ترکیه دایر کرده‪اند.
مجلس عراق به ندرت اکثریت لازم برای تصویب قوانین مهم را پیدا می‪کند. نمایندگان آن اغلب در سفرهای خارج هستند. بعضی از نمایندگان در یک سال بیش از چهار بار به سفر حج رفته‪اند. در مراسم حج امسال تمام مجلس تعطیل شده بود. مجلس عراق هنوز نتوانسته قانون مربوط به توزیع درآمد نفت را تصویب کند و مسئله کرکوک حل نشده باقی مانده است.
در ماه گذشته دو حزب بزرگ کردستان با رهبری بارزانی و طالبانی قرارداد ائتلافی با ائتلاف احزاب سنی امضا کردند که مفاد آن منتشر نشد. اما این ائتلاف بر دولت مالکی برای تحرک بیشتر و انجام اصلاحاتی که از او خواسته می‪شود فشار می‪آورد. مجلس اعلی اسلامی عراق مایل است با ائتلاف با احزاب سنی و کرد، دولت مالکی را برکنار کرده و عادل عبدالمهدی را به جای او بگذارد. یکی از همکاران عبدالمهدی می‪گوید ما هم اکنون اکثریت لازم برای اینکار را داریم. اما آمریکا نمی‪خواهد با تغییرات بزرگ، دستاوردهای کنونی در زمینه امنیتی را به خطر بیاندازد. مخالف دیگر آیت‪الله سیستانی است که نمی خواهد ائتلاف شیعیان بهم بخورد. ائتلاف حکومتی کنونی عراق ناشی از تقابل شیعه و سنی است. اگر روزی ائتلافی از کردها، احزاب سنی و شورای عالی اسلامی عراق شکل بگیرد، این کار بمعنی ائتلاف بدور اهداف سیاسی است و نه بستگی‪های مذهبی، و این خود گام بزرگی به جلو خواهد بود.

حبیب پرزین
16 ژاویه 2008