فرخنده؛ قربانی شتابزدگی و خشونت
گروهی از مردان خشمگین، فرخنده را به اتهام آتش‌زدن قرآن کریم در کابل کشتند و سپس جسدش را آتش زدند. میزان
خشونت در این حادثه، در افغانستان بی سابقه بوده است. این در حالی است که دولت افغانستان گفته است هیچ سند مبنی بر آتش زدن قرآن توسط فرخنده وجود ندارد.
در این میان موضع‌گیری برخی از امامان مساجد توجه بیشتری را جلب کرده است. برخی از این امام‌ها از عملکرد مردان خشمگین تقدیر کرده‌اند. اما برخی امام های مساجد، دولت را تهدید کرده اند که اگر دست به بازداشت افراد مظنون در این کشتار بزند، “مردم قیام خواهند کرد”.
محمد ایاز نیازی که امام مسجد وزیر محمداکبرخان کابل است و در یکی برنامه‌های دینی تلویزیون دولتی افغانستان حضور دارد، روز جمعه به نمازگزاران گفت:”خواهش من از ارگانهای (نهادهای) عدلی و قضایی این است که با دقت حرکت کنند… وقتی که به مقدس‌ترین معتقد مردم [قرآن] اهانت صورت بگیرد، مردم مکلف نیستند که بپرسند این [متهم] اعصابش جور است یا ناجور است. فکرتان باشد که این اشتباه بزرگ است و اگر دست می زنید به دستگیری مردم، شاید این مردم قیام کنند. جمع کردن این مردم بسیار مشکل است.”
این اظهارات، پرسش‌های فراوان را در مورد بنیاد و مبنای استدلال آقای نیازی مطرح می کند. نخست باید پرسید که حکم قتل و به آتش کشیدن یک انسان، به ظن اهانت به مقدسات، از چه مبنای شرعی و قانونی برخوردار است؟
قوانین جزایی افغانستان، بر اساس شریعت اسلامی و فقه حنفی که اکثریت مسلمانان افغانستان پیرو این مکتب فقهی اند، نوشته شده است. ماده اول قانون جزای افغانستان که از سال ۱۳۵۵ تا حال نافذ است، چنین صراحت دارد:”این قانون جرایم و جزاهای تعزیری را تنظیم می کند. مرتکب جرایم حدود، قصاص و دیه مطابق احکام فقه حنفی شریعت اسلام مجازات می گردد.”
پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا برخوردی که با فرخنده صورت گرفت، مطابق احکام فقه حنفی بوده است؟
کتب مشهور فقه حنفی مانند الهدایه، در مورد برخورد با زنی که از دین اسلام خارج شده یا «مرتد» شده، می گویند که نخست باید قاضی از او در مورد خروجش از دین اسلام بپرسد و اگر آن زن توبه کند و دوباره به اسلام برگردد، توبه‌اش در نزد قاضی پذیرفته است و اگر توبه نکند، به زندان انداخته می شود، تا زمانی که توبه کند یا بمیرد.
مرغینانی نویسنده کتاب الهدایه می گوید که فقه حنفی، به هر صورت مخالف کشتن زن مرتد است، چون استادان این مکتب به این باورند که پیامبر خدا، کشتن زن ها را نهی کرده است.
از سوی دیگر قانون جزای افغانستان، مجازات اهانت آمیز به کرامت انسانی را منع کرده است. بند دوم ماده چهارم قانون جزای افغانستان می‌گوید تعیین جزائی که مخالف کرامت انسانی باشد جواز ندارد.
نوار دیگری نیز در فیسبوک نشر شده که یکی از امامان مساجد شهر مزار شریف را در هنگام سخنرانی نماز جمعه نشان می‌دهد که از قتل و آتش زدن فرخنده خشمگین است.
این امام، برخلاف آقای نیازی، عملکرد مردم را نکوهش می‌کند. او می‌گوید:”اگر کسی قرآن را بسوزاند یا مرتد شود، اگر مرد باشد، سه روز بندی (زندانی) می شود، اگر توبه کرد، خوب، وگرنه اعدام می شود. البته محاکم اعدام می کنند، نه هرکس. در اینجا هم پلیس، هم سارنوال (دادستان) و هم محکمه خودشان هستند. از ۷۲ بد (گناه)، بدترینش همین است… به باور امام بزرگ (ابو حنیفه) زنی که مرتد شود، قابل اعدام نیست. زن حبس ابد می شود، اگر توبه کرد که هیچ، و اگر نکرد، در زندان باید بمیرد… حتی قاضی هم حق ندارد حکم به آتش زدن دهد. ”
هرچند آقای نیازی پس از این‌که مردم به او اجازه حضور در مراسم خاکسپاری فرخنده را ندادند، در یک نوار دیگر گفت که سخنانش از سوی رسانه‌ها تحریف شده است. او همچنین گفت که گزارش رسانه‌ها در ابتدا چنین بود که گویا فرخنده، قرآن را آتش زده است و او تحت تاثیر آن گزارش‌ها، سخن گفته است. اما حتی اگر فرخنده قرآن را آتش زده باشد، دیده می شود که فقه حنفی و قانون جزای اسلام، اجازه قتل متهم و آتش زدن به جسد او را نمی دهد. پس مبنای فقهی استدلال نخست آقای نیازی در حمایت از کسانی که دست به کشتن فرخنده زدند، چه بوده است؟
مورد دوم، این است که آقای نیازی تعجیل در مجازات فرد مظنون را تشویق کرده است. آقای نیازی به تأکید می گوید زمانی که مردم می بینند کسی به مقدساتشان اهانت کرده است، فرصت برای تحقیق ندارند که آیا فرد متهم از سلامت عقل برخوردار است یا خیر. او می افزاید: “دولت حق ندارد بیاید مردم را در زندان بیندازد که چرا این کار را کردی [این زن را کشتی]، این فرصت برایش نیست [برای کسانی که در قتل دست داشتند]. احساسات دینی [مردم تا به حدی است که] هزار برادر را فدای قرآن می کنند.”
آقای نیازی برای توجیه استدلالش می گوید که اگر برادر کسی را یک دیوانه بکشد، این فرد مسولیت ندارد تا بداند که آیا قاتل دیوانه بوده است یا هوشیار، و حق دارد بدون درنگ قاتل را بکشد. به باور آقای نیازی نهادهای امنیتی حق ندارند برادر مقتول را به اتهام قتل بازداشت کنند.
این حرف آقای ایاز نیازی، یکی از عناصر اصلی پدیده جرم که در ادبیات حقوقی افغانستان، «عنصر معنوی جرم» دانسته می شود را نادیده گرفته است. عنصر معنوی جرم، به معنای عاقل بودن، بالغ بودن و تحت فشار دیگران نبودن فاعل جرم، در هنگام ارتکاب جرم است. استدلال آقای نیازی برای عجله در انتقام از مظنون، در مخالفت آشکار با احکام قانون جزای افغانستان است. بند اول ماده چهارم این قانون می گوید:” برائت الذمه حالت اصلی است. متهم تا وقتی که به حکم قطعی محکمه با صلاحیت محکوم علیه قرار نگرفته باشد، بی گناه شناخته می شود.”
دادگاه‌ها و نظام قضائی افغانستان، سه مرحله ای اند و جرائم که شامل حدود، قصاص و جنایت می شوند، به صورت حتمی، باید هر سه مرحله دادگاه را بگذرانند. منطق طولانی شدن و چند مرحله ای بودن روند رسیدگی به جرم، که شامل شنود شاهدان، بررسی اسناد و مدارک، طرح دعوا از سوی دادستان و فرصت دفاع به متهم است، کاهش میزان خطا در قضاوت و افزایش دقت در حکم است، تا عدالت تأمین شود.
شباهت عجیب در استدلال آقای نیازی برای عجله در مجازات و روش افراد خشمگین در کشتار فرخنده وجود دارد. آقای نیازی از احساسات سخن می گوید؛ از این‌که مردم فرصت بررسی و دقت را ندارند. این به معنای نادیده گرفتن تمام مراحل دادرسی است. روشی که در کشتار فرخنده عملی شده است.
نوارهایی که در دو روز گذشته در شبکه‌ها اجتماعی نشر شده است، نشان می دهد که فرخنده می گوید قرآن را نسوزانده است.
آقای نیازی گفته است مردم «مکلف» به دقت کردن نیستند. اما اگر عاملین کشتار دقت می کردند، می دیدند که محض انکار از ارتداد توسط مظنون، حکم مرتد بودن را ساقط می کند و احتمالاً فرخنده کشته نمی شد.
حدیث از پیامبر اسلام در کتاب سیره پیامبر، نوشته طبرسی آمده است که یکی از یارانش به نام عامر اشجعی، کسی به نام ملحم را هنگام جنگ با وجودی که شهادتین می گفت، کشته بود. عامر از پیامبر طلب استفغار کرد، اما پاسخ پیامبر با ناراحتی این بود که “لاغفر الله لک” خدا ترا نیامرزد “و حاضر نشدند برایش طلب بخشش کنند.”
پس دلیل عجله مردم در ریختن خون و سوزاندن فرخنده و توجیه آقای نیازی برای عجله، ناشی از چیست؟ انتظار نمی رود که مردم عادی، از جزئیات احکام شریعت و قانون آگاهی داشته باشند. در این حالت نقش امامان مساجد، به ویژه آنهایی که مشهورتر از دیگران اند و هزاران نفر به امامت آنها نماز برپا می کنند، در میزان فهم مردم از احکام دین، نقش حیاتی دارد.
آقای نیازی، تلاش کرد در مراسم خاکسپاری فرخنده شرکت کند و نمازگزاران به او اجازه اشتراک ندادند. آقای نیازی با نشر نوار دیگری گفت که در ابتدا گزارش‌های نادرست را شنیده بوده است، اما این سوال در نزد منتقدین آقای نیازی باقی مانده است که خطیب مشهور مانند او چرا در صدور فتوای اول تحقیق لازم را انجام نداده است؟
روزنامه نگار
* * *
فرخنده پس از مجادله درباره خرافات با یک روحانی متهم به قرآن سوزی شد
شاهدان عینی می گویند که فرخنده، زن افغانی که در حمله مردان خشمگین کشته و جسد او در روز روشن سوزانده شد، پس
ازبه چالش گرفتن خرافات مذهبی به غلط متهم به سوزاندن قرآن شده بود.
به گفته شاهدان فرخنده که هفته پیش در کابل به قتل رسید، پیش از حادثه درحال مجادله با یک روحانی درباره فروش تعویذ (بلاگردان) – از طرف این روحانی – به زنان در مسجد و زیارتگاه شاه دوشمشیره بود.
او در حین این مجادله متهم به سوزاندن قرآن شد و جمعیتی این اتهام را شنید و به او حمله ور شد.
صدها نفر روز دوشنبه علیه این قتل در کابل راهپیمایی کردند.
فرخنده که ۲۸ سال داشت با چوب و چماق مضروب شد، لگد خورد، با اتومبیل زیر گرفته شد و بعد جسد او در خیابان با اتومبیل کشانده شد و بعد به آتش کشیده شد.
یک مامور پلیس که شاهد این قتل در روز پنجشنبه بود به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که فرخنده درحال بحث با یک روحانی محلی بود.
پدر فرخنده گفت که او شکایت داشت که چرا زنان از سوی این روحانی تشویق به اتلاف پولشان برای خرید بلاگردان می شوند.
محمد نادر به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: “برپایه این دروغ ها، مردم نتیجه گرفتند فرخنده مسلمان نیست و او را به قصد کشت زدند.”
سید حامد شاه ماموری که شاهد این واقعه بود گفت فرخنده انکار می کرد که قرآن را آتش زده است.
او گفت: “فرخنده گفت که من مسلمانم و مسلمان قرآن آتش نمی زند. با جمع شدن یک گروه بزرگتر، پلیس سعی داشت آنها را عقب بزند، اما از کنترل خارج شد.”
این قتل باعث خشم بی سابقه در میان افکار عمومی شده است.
تظاهرکنندگان خواستار محاکمه همه مسببان مرگ فرخنده شده اند. یک مقام که در این باره تحقیق می کند گفته است که هیچ شاهدی از قرآن سوزی توسط فرخنده وجود ندارد.
ژنرال محمد ظاهر روز یکشنبه در مراسم خاکسپاری فرخنده به خبرنگاران گفت: “شب گذشته همه اسناد و شواهد را مرور کردم اما هیچ شاهدی نیافتم که بگوید فرخنده قرآن را آتش زده است. فرخنده کاملا بی گناه بود.”
پلیس می گوید که ۱۸ نفر در ارتباط با این حادثه دستگیر شده اند، و انتظار دستگیری های بیشتری می رود. به علاوه ۱۳ مامور پلیس به خاطر ناکامی در جلوگیری از این قتل در ملاء عام معلق شده اند.
شکریه که روز دوشنبه از مسجد و زیارتگاه شاه دوشمشیره، محل قتل، بازدید می کرد به بی بی سی گفت که این حمله ای “نه فقط به فرخنده، بلکه به همه زنان افغان بود. آنها همه ما را کشته اند.”
تظاهرکنندگان خواستار عدالت شدند و یک درخت یادبود کاشتند.
اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان دستور تحقیق درباره قتل را صادر کرده است.
تصور می شود که این حمله اولین مورد از این نوع در افغانستان بوده باشد.
در بدعتی تازه، تابوت حامل پیکر فرخنده را زنان حمل کردند.
خانواده فرخنده ابتدا گفته بود که او بیماری روانی داشته اما پدر فرخنده بعدا با پس گرفتن این حرف گفت که پلیس توصیه کرده بود چنین بگوید تا خطر حملات تلافی جویانه علیه آنها کم شود.
