نشر کتاب در ایران: در آستانه ورشکستگی

نشر کتاب در ایران بحران‌زده است و صنعت نشر در آستانه ورشکستگی قرار گرفته. کتابفروشان در سال جاری برای رساندن کتاب‌هایشان به دست خریداران مانند خانه به دوشانی از شهری به شهری دیگر رفتند با این امید که در نمایشگاه‌های استانی، کتاب‌ها را به فروش برسانند. این ترفند هم مؤثر نبود. نشر ایران بدحال است و کتابفروشان بیش از پیش به عنایت وزارت ارشاد اسلامی وابسته‌اند. خانه کتاب آماری منتشر کرده است. با نگاهی به این آمار می‌توان به حال بد نشر کتاب در ایران پی برد:

در سال ۱۳۹۴ در مجموع ۵۹ هزار و ۱۵۸ عنوان کتاب در ایران منتشر شده که از میان این کتاب‌ها ۳۵ هزار عنوان کتاب‌های تجدید چاپی بوده است. میانگین تیراژ این کتاب‌ها هم ۱۹۹۷ نسخه اعلام شده است.

اگر فعالیت ناشران قرآنی و فعالیت سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری به عنوان مهم‌ترین و قدرتمندترین ناشر ایران را در نظر بگیریم، به این نتیجه می‌رسیم که به دلیل کتاب‌سازی و رانت‌خواری تیراژ واقعی کتاب در ایران مشخص نیست.

آثار حوزه هنری معمولاً هر سال به ده‌ها چاپ می‌رسند: در سال ۱۳۹۲، «نورالدین پسر ایران» و «فرمانده من» ۶۱ بار، «پایی که جا ماند» ۴۱ بار و «لشکر خوبان» و «حماسه یاسین» نیز هر یک ۳۳ بار تجدید چاپ شده‌اند.

در ایران حدوداً ۷۰۰ ناشر دینی فعالیت می‌کنند که نیمی از آنان دولتی هستند. از این میان ۱۰۰ ناشر قرآن منتشر می‌کنند.

بنا به آماری که خبرگزاری فارس ارائه داده است به طور میانگین هر سال ۱۰ میلیون قرآن در ایران منتشر می‌شود. اگر این رقم‌ها را لحاظ کنیم، شمارگان ۱۹۹۷ جلد که به عنوان میانگین تیراژ کتاب در ایران اعلام شده، باز هم کاهش بیشتری پیدا می‌کند.

خانه کتاب گزارش داده است که کم‌تیراژترین کتاب در سال ۱۳۹۴ در شمارگان فقط ۲۰ نسخه منتشر شده است.

از ابتدای سال ۱۳۹۴ تا پایان دی سال جاری در زمینه علوم انسانی وضعیت کلی کتاب به زبان اعداد چنین بوده است:

به این ترتیب در زمینه علوم انسانی بر تألیفات افزوده شده، کتاب‌ها لاغرتر و شمارگان آن‌ها هر دم کاهش بیشتری پیدا کرده است.

کتاب‌های علمی، درسی و کمک‌درسی که تا پیش از این بار نشر کشور را به دوش می‌کشیدند، وضع بدتری دارند. به آمار خانه کتاب توجه کنید:

در زمینه کتاب‌های علمی، درسی و کمک‌درسی هم می‌بینیم که تألیف بر ترجمه غلبه دارد، کتاب‌ها لاغرتر و کم‌شمارتر شده‌اند.

بنا بر آمار خانه کتاب، نشر کتاب در ایران در مجموع ۴۴ هزار تن کاغذ مصرف کرده است.

در سال ۱۳۹۴ در ایران ۵۰۰ هزار تن کاغذ مصرف شده. به این ترتیب کمتر از ۱۰ درصد کاغذ مصرف شده به نشر کتاب اختصاص یافته است.

بر اساس آمار وزارت ارشاد اسلامی در ایران ۴۶۷۵ ناشر مجوز نشر دارند. کل کتابفروشی‌های ایران از ۳۳۰۰ کتابفرشی تجاوز نمی‌کنند. به همین دلیل ناشرانی که فعال‌اند، خانه به دوش شده‌اند. آن‌ها برای رساندن کتاب به دست مخاطبان از شهری به شهری دیگر سفر می‌کنند و در نمایشگاه‌های استانی میز کتاب دایر می‌کنند.

در سال جاری سهم هر ناشر به طور میانگین از نمایشگاه کتاب اصفهان و بوشهر و خوزستان کمی بیش از دو میلیون تومان اعلام شد. در تبریز، هر ناشر فقط سه میلیون تومان و در گیلان شش میلیون تومان فروش کرده است. ناشران در نمایشگاه‌های کتاب در استان‌های ارومیه، لرستان، کرمان، گلستان، مازندران و ایلام کمتر از یک میلیون تومان فروش داشته‌اند. به این ترتیب نمایشگاه کتاب گیلان با شش میلیون تومان فروش میانگین برای هر ناشر سودآورترین نمایشگاه کتاب استانی در سال جاری بوده است.

وزارت ارشاد اسلامی از ناشران کشور در سال ۱۳۹۴ در مجموع ۳۴ میلیارد تومان کتاب خریده است. گردش مالی نشر کشور هم در سال جاری ۱۵۰ میلیارد تومان بوده است. به این ترتیب نشر کشور ۲۰ درصد از گردش مالی‌اش را مدیون وزارت ارشاد اسلامی‌ست. خانه کتاب سهم دیگر وزارتخانه‌ها و شهرداری‌ها از این گردش مالی را اعلام نکرده است. با این‌حال می‌توان به استناد آمارهای موجود گفت نشر کتاب بیش از هر زمان دیگری به دولت وابسته شده است.

رادیو زمانه