شكل گيري قدرت اجتماعي مدني

حميدرضا جلايي پور در نشست آسيب شناسي، جامعه مدني و اصلاح طلبي تحليل كرد

لوكوموتيو تاريخ سياسي كشورها را تنها چهره هاي دولتي به پيش نمي رانند. در برابر اين نگاه كه تنها اهرم قدرت سياسي دولتي و حاكميتي است: قدرت سياسي به مثابه مكانيزم اجتماعي قد علم مي كند. در تعبير و تعريف اين مكانيزم اجتماعي كه تغييرات عيني در حيات تاريخي كشورها به وجود مي آورد، ديدگاه هاي مختلفي وجود دارد. حميدرضا جلايي پور، جامعه شناس و فعال سياسي اصلاح طلب در نشست «آسيب شناسي، جامعه مدني و اصلاح طلبي» كه روز سه شنبه در محل سنديكاي شركت هاي ساختماني ايران برگزار شد، با بيان تعبير خودش از اين اهرم اجتماعي قدرت، به شرايط ايران بعد از اعتراضات دي ماه مي پردازد. او معتقد است كه جامعه مدني در ايران از ٢٠ سال گذشته تاكنون به شدت تقويت شده است. در تعبيري كه جلايي پور به كار مي برد، نفس جامعه مدني به حاكميت قانون گره خورده است و البته وابسته و همبسته به بورژوازي (طبقه صاحب سرمايه) است اما در عين حال غيردولتي است. اين فعال سياسي اصلاح طلب معتقد است كه اين ادبيات همراه با تولد جريان اصلاحات به ادبيات جامعه تبديل شد. البته در نگاه اين استاد دانشگاه تهران همه جنبش هاي اجتماعي، مدني نيستند. او بيان مي كند در تمام دنيا تنها چند درصد از جامعه هستند كه عضو تشكل هاي اجتماعي مي شوند. او معتقد است كه اين معدود افراد به ارزش هاي مدني تعهد دارند .

گفتمان جديد، مختصات جديد سازماني و راهبرد موثر
اين روزها انواع بيانيه ها و راهكارهايي كه از جريان اصلاحات بر مي خيزد: اذعان دارد كه جامعه وارد فاز جديدي از حيات خودش شده است. اين داده هاي اجتماعي آنقدر قدرت اثرگذاري دارد كه كمتر تحليلگري با اطلاعات پيش از دي ماه در مورد جامعه ايران نظر مي دهد. حميدرضا جلايي پور نيز معتقد است كه «اعتراضات دي ماه و حدود ٢ هزار اعتراض در دو سال گذشته در شهرهاي مختلف ايران نشانه شكل گيري يك جامعه اعتراضي است.»
به گفته جلايي پور راهكارهاي اصلاح طلبان را در سه حوزه مي توان تقسيم بندي كرد. وي افزود: «اول اينكه مختصات جديد گفتماني با توجه به شرايط جديدي كه بعد از اعتراضات حاصل شده، تبيين شود. راهكار دوم تبيين مختصات جديد سازماني براي جريان اصلاحات است. يكي از انتقادات وارد بر جريان اصلاحات اين است كه سازماندهي دربرگيرنده ندارند و راهكار سوم اين است كه راهبردها و تاكتيك هاي جديد تبيين شود.»
وي با اشاره به اينكه حاكميت نيز در پي پاسخ به جنبش اعتراضاتي است، اظهار كرد: «در شرايط كنوني در سطح حاكميت تحركاتي ديده مي شود اما كافي نيست. اگر دقت كرده باشيد ايران در دوران جديد در سوريه متفاوت عمل مي كند. با اينكه به نيروهاي ما ضربه زدند وارد جنگ با اسراييل نشديم: بالاخره اين يك سياست جديد است كه اعلام نمي شود. ما شاهد نوعي بازگشت به سياست خارجي نرمال دربرابر سياست خارجي تقابلي رسالتي هستيم.»
اين عضو شوراي مركزي حزب اتحاد ملت ايران اظهار كرد: «بالاخره نظام جمهوري اسلامي بيان كرد كه در برجام مي مانيم و اين يك نگاه عقلاني است: در حال حاضر سران سه قوه منسجم تر عمل مي كنند: صداوسيما يك ماه است كه دولت را تخريب نمي كند و نامه اي كه قوه قضاييه نوشت اگرچه به لحاظ قانوني اشكال دارد اما يك اقدام است كه نشان مي دهد اراده براي مبارزه با رانت خواران به وجود آمده است.»
جلايي پور افزود:« نبايد فراموش كرد كه مهم ترين برخوردي كه با جامعه اعتراضاتي بايد داشت، توسط حاكميت بايد پيگيري شود چون منابع، قدرت و اختيارات آنجا است.»

جامعه مدني: نهاد مستقل از دولت
حميدرضا جلايي پور در بخش ديگري از سخنانش به ٤ تعبير موجود از جامعه پرداخته و اظهار كرد: «يك تعبير كلاسيك از جامعه مدني وجود دارد كه هم معني با جامعه مدرن است و در برابر جامعه قديم قرار مي گيرد. من جامعه قديم را ايران نيمه اول قرن نوزدهم در نظر مي گيرم. جامعه اي كه بر سه پايه ايلات، روستا و شهرهاي كوچك استوار است. ايران به اين معنا جامعه مدرني است. البته بدقوارگي هايي دارد اما ١٥٠ سال است كه مدرن تر مي شود.»
اين فعال سياسي اصلاح طلب خاطرنشان كرد: «تعبير دوم از جامعه مدني سياسي تر است. در اين تعبير جامعه مدني جامعه اي است كه در آن حاكميت قانون وجود دارد. شهروندانش در برابر قانون برابر هستند. دولت مسوول همه ملت است: نه عده اي خاص. وقتي آقاي خاتمي از جامعه مدني صحبت مي كرد به همين دليل با او مخالفت مي شد. آسمان دهان باز نمي كند كه جامعه اي مبتني بر حاكميت قانون شكل بگيرد. ما همچنان براي رسيدن به حاكميت قانون مشكل داريم.»
جلايي پور با بيان اينكه تعبير سوم از جامعه مدني در دهه ٧٠ به ايران وارد شد، گفت: « در تعبير سوم حوزه فعاليت هاي داوطلبانه حوزه عمومي مدنظر است: نه خانوادگي و براي منفعت مالي. پرسش اينجا است كه بخش ميانه جامعه چقدر فعال است؟ اينكه بين مردم و حاكميت فعاليت هاي عمومي در چه وضعيتي است؟زماني كه اين بحث مطرح شد از نهادهاي مستقل از دولت سخن گفته شد.»
اين عضو شوراي مركزي حزب تحاد ملت ايران تصريح كرد: «تعبير چهارم از جامعه مدني اين است كه ويژگي غير دولتي بودن كافي نيست.اينكه ممكن است بخشي از آنها مدني باشد ولي بخشي ديگر از اين جنبش ها را بايد كنار زد. برخي جنبش هاي اعتراضاتي ديني در خاورميانه و كشورهاي اروپايي، غير دولتي هستند اما مدني نيستند. در پس اين نوع جنبش ها مي تواند سلفي گري بخوابد. لذا در اين تعريف تاكيد بر جنبش هايي است كه ارزش هاي اساسي انساني را تخطئه نمي كنند. مثل آزادي، برابري و نوع دوستي مستقل از جنسيت و قوميت مدنظر است.»
وي با بيان اينكه من با تعبير تركيبي از جامعه مدني موافق هستم، اظهار كرد: «جامعه مدني از نظر من واقعيتي در جامعه مدرن است كه با حاكميت قانون و نهادهاي مستقل ارتباط دارد. تا بخش توليدي اقتصادي غير دولتي يعني بورژوازي نباشد، جامعه مدني نفس نمي تواند بكشد. بالاخره جامعه مدني خرج دارد. كساني بايد باشند كه خرج آن را بدهند. جامعه با تعهد به ارزش هاي مدني شكل مي گيرد: لذا وقتي صحبت از جامعه مدني مي كنيم از فضاهايي حرف مي زنيم كه از قدرت سياسي جدا است كه البته تعامل ممكن است انجام دهند.»

قدرت محافل اجتماعي
جلايي پور با بيان اينكه آنچه امروز در ايران اتفاق افتاده است، شكل گيري يك قدرت اجتماعي مدني است، تصريح كرد: «با اين قدرت دولت نفسش بريده مي شود و هر سازي نمي تواند بزند. در ٢٠ سال گذشته جامعه مدني در ايران شكل گرفته و قدرتي دارد كه اجازه هر كاري را نمي دهد.»
وي در بخش ديگري از سخنراني اش به مولفه هاي جامعه مدني اشاره كرده و گفت: «تعداد نهادهاي مستقل از دولت يكي از اين مولفه ها است. در همه جاي دنيا هم تعداد آن كم است. به عبارتي زير ٤درصد مردم در تشكل ها عضو هستند.» اين فعال سياسي اصلاح طلب اضافه كرد: «مولفه ديگر جامعه مدني قدرتي است كه نيروهاي امنيتي نمي دانند با آن، چه كار كنند. بازداشت كردن تاثيري در كاهش قدرت آن ندارد. من نام آنها را «افراد نهادينه شده» مي گذارم. نمي توان گفت كه دقيقا چند نفر هستند اما حدس من اين است كه ٢ و نيم ميليون نفر در ايران هستند كه مثل يك سازمان عمل مي كنند. اين افراد هستند كه نتايج انتخابات را به وجود مي آورند. ايران از نظر محافل اجتماعي نيز قوي است. محافل هم شاگردي ها، بچه محل ها، كارمندان و …. ثبت نشده اند اما قدرت دارند. همچنين پويش هاي اجتماعي و صنفي و مطبوعات مستقل در ايران قوي است. شبكه هاي آنلاين و گروه هاي تلگرامي، جامعه مدني را تقويت كرده است.»

 روزنامه اعتماد، شماره 4162