ازدواج ۲۷هزار دختربچه زير۱۵ سال در سال ۱۴۰۱
بر اساس گزارش تازه مركز آمار ايران همچنان شاهد ازدواج، مادر شدن و همچنين طلاق كودكان زير ۱۸ سال هستيم
در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ هزار دختربچه زير ۱۵ سال ازدواج كردند
در سال ۱۴۰۱ بيش از ۱۳۹۰ زن زير ۱۵ سال مادر شدند
گزارش تازه مركز آمار ايران با عنوان «گزارش وضعيت فرهنگي و اجتماعي ايران بهار ۱۴۰۲» مي‌گويد: در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ هزار زن زير ۱۵ سال ازدواج كردند؛ دقيق‌تر آن ۲۶ هزار و ۹۷۴ دختربچه است. درباره تولد كودك از مادران زير ۱۵ سال هم اين گزارش آمار تازه‌اي دارد و مي‌گويد در اين سال بيش از ۱۳۹۰ دختربچه زير ۱۵ سال مادر شدند و اين در حالي است كه همين عدد در سال قبل از آن ۱۳۴۹ نفر بوده است. اين دو گزاره بخشي از اعداد و ارقام اين گزارش تازه است كه به نسبت گزارش‌هاي پيشين اطلاعات كمتري دارد؛ به عنوان مثال پيش‌تر سالنامه آماري ثبت احوال ايران اطلاعات و جزييات بيشتري از ازدواج، تولد و همچنين طلاق كودكان به ما مي‌داد و در گزارش خود تفكيكي از زير ۱۰ سال، زير ۱۴ سال، زير ۱۸ سال و آمار و اطلاعات مرتبط به چنين تفكيك سن، استان، شهر يا روستا و مواردي از اين دست مي‌داد، اما در گزارش تازه خبري از اين جزييات نيست و در پايگاه تحول‌يافته سازمان ثبت‌احوال ايران هم ديگر خبري از سالنامه آماري نيست. البته در ماه‌هاي گذشته خبري رسمي اعلام و تاييد شد و آن هم دستبرد امنيتي به اين پايگاه اطلاع‌رساني و سرقت بخش‌هاي مهمي از اين اطلاعات بود و شايد اين تغييرات هم به همين موضوع برگردد هر چند كه تاكنون اين سازمان اطلاعات و اظهارنظري در اين باره نداشته است. فارغ از اين جزييات اما بياييد به بررسي داده‌هاي اين گزارش بپردازيم و ببينيم درباره موارد مهم ازدواج، طلاق و تولد چه مي‌گويد و شرايط جامعه ايران در اين زمينه چگونه است؟ پيش از ورود به اين بحث اما خوب است اشاره شود كه پيش‌تر و در سه‌شنبه هفته پيش، روزنامه «اعتماد» در گزارشي به بررسي وضعيت كودكان بازمانده از تحصيل براساس همين پژوهش تازه مركز آمار ايران پرداخته بود كه حاوي اطلاعات تازه‌اي در اين باره بود و به‌طور خلاصه درباره شرايط محروميت از تحصيل بخش وسيعي از كودكان ايران هشدار مي‌داد.
جمعيت ايران به ۸۴ميليون و ۷۰۰ هزار نفر رسيد
پيش از پرداختن به جزييات اين گزارش اما گزيده اطلاعات را به نقل از همين گزارش مركز آمار ايران بررسي كنيم؛ گزارش مي‌گويد بر اساس نتايج سرشماري نفوس و مسكن سال ۱۳۹۵ و پيش‌بيني‌هاي جمعيتي متكي بر آن جمعيت كشور از ۸۱۰۵۳ هزار نفر در سال ۱۳۹۶ به ۸۴۷۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزايش يافته است؛ به عبارت ساده‌تر اين گزارش مي‌گويد جمعيت ايران در سال ۱۴۰۱ به ۸۴ ميليون و ۷۰۰هزار نفر رسيده است. علاوه بر اين اطلاعات اين گزارش مي‌گويد طي دوره مورد بررسي نسبت جنسي در بدو تولد از ۱۰۶/۱ در سال ۱۳۹۶ به ۱۰۷/۰ در سال ۱۴۰۱ افزايش يافته است. نسبت جنسي در بدو تولد در بهار ۱۴۰۲ رقم ۱۰۸/۰ بوده كه نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتيب ۱۰/۹ و ۱/۷ واحد افزايش داشته است. اما نسبت جنسي دقيقا چه تعريفي دارد؟ در بخش‌هاي نخست اين گزارش در اين باره آمده است: «نسبت جنسي عبارت است از حاصل تقسيم تعداد تولدهاي زنده ثبت شده نوزادان پسر در يك‌سال بر تعداد تولدهاي زنده ثبت شده نوزادان دختر در همان سال كه در عدد ١٠٠ ضرب مي‌شود.»
كاهش تولد در ايران با وجود برنامه‌ريزي
و صرف بودجه‌هاي فراوان
موضوع ديگر اما زاد و ولد است كه حالا به يكي از دغدغه‌هاي مسوولان و برنامه‌هاي جدي كشور تبديل شده و هزينه‌هاي تشويقي فراواني هم براي ترغيب جامعه به افزايش زاد و ولد لحاظ شده است. گزارش در اين باره مي‌گويد: «تعداد ولادت‌هاي ثبت شده از ۱۴۸۷۹۲۳ نفر در سال ۱۳۹۶ به ۱۰۷۵۲۳۱ نفر در سال ۱۴۰۱ رسيده است كه نشان‌دهنده روندي نزولي است. الگوي كاهشي فرزندآوري در هر دو مناطق شهري و روستايي تكرار شده است. در فصل بهار ۱۴۰۲ تعداد ولادت‌هاي ثبت شده به ۲۵۲۶۵۱ نفر رسيده كه در مقايسه با فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتيب تعداد ۱۱۷۱۲ و ۴۹۹۸ نفر كاهش يافته است.» گزارش همچنين درباره تعداد فوت‌هاي ثبت شده بر اساس داده‌هاي ثبت احوال كشور از ۳۷۶۷۳۱ نفر در سال ۱۳۹۶ به ۴۱۸۷۷۰ نفر در سال ۱۴۰۱ افزايش يافته است. در دوره مذكور اين رقم در مردان از ۲۱۰۶۹۱ به ۲۳۷۱۱۹ نفر و در زنان از ۱۶۵۹۸۷ نفر به ۱۸۱۶۵۱ نفر رسيده است. در بهار ۱۴۰۲ تعداد فوت‌شدگان ثبت شده برابر ۱۰۶۵۴۹ نفر بوده است كه از اين تعداد ۶۰۲۷۴ نفر آنها را مردان و ۴۶۲۷۵ نفر را زنان تشكيل مي‌دهند. تعداد فوت‌شدگان ثبت شده نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتيب ۱۶۰۵ و ۵۱۷۰ نفر افزايش داشته كه در مردان و زنان به ترتيب نسبت به فصل قبل ۱۵۸۶ و ۲۷۰۲ نفر و نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱۹ و ۲۴۶۸ نفر افزايش داشته است. ميانگين سني فوت‌شدگان از ۶۳/۸ در سال ۱۳۹۶ به 65.0 در سال ۱۴۰۱ رسيده است. ميانگين سن مردان و زنان فوت شده در سال ۱۳۹۶ به ترتيب ۶۲/۵ و ۶۵/۴ بوده كه اين اعداد به ترتيب به ۶۳/۰ و 67.5 در سال ۱۴۰۱ رسيده است. در بهار ۱۴۰۲ ميانگين سني فوت‌شدگان برابر 64.9 سال بوده است. تعداد رويداد ازدواج و طلاق در بهار ۱۴۰۲ به ترتيب برابر ۱۳۰۳۰۵ و ۳۸۰۱۳ مورد بوده است. بر اساس اين اطلاع رويداد ازدواج نسبت به فصل قبل ۰/۳۶ درصد افزايش و نسبت به فصل مشابه سال قبل 9.3 درصد كاهش و رويداد طلاق نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتيب 27.6 و 17.5 درصد كاهش داشته است. به‌طور كلي، ميانگين سن در اولين ازدواج در مناطق شهري همواره بالاتر از مناطق روستايي بوده است. در بهار ۱۴۰۲، ميانگين سن در اولين ازدواج در مردان ۲۸/۱ و زنان ۲۳/۹ سال بوده است. همچنين ميانگين سن در زمان ازدواج براي بهار ۱۴۰۲ در مردان 30.7 سال و در زنان 26.5 سال بوده است. خلاصه اين بخش از گزارش را مي‌توان به اين صورت جمع‌بندي كرد كه با وجود تلاش‌هاي فراوان براي افزايش ازدواج و همچنين افزايش فرزندآوري، همچنان آمارها در اين زمينه با اهداف فاصله فراواني دارد و در موارد متعددي، روند حركت دقيقا برعكس آن چيزي است كه مسوولان براي آن برنامه‌ريزي و صرف هزينه‌هاي فراوان داشتند .
آمار تازه كودك‌همسري، كودك‌مادري
و كودكان مطلقه
بخش‌هاي حساس‌تر و چالش‌برانگيز اين گزارش، اما آمار ازدواج كودكان، تولد فرزند از مادران كودك و همچنين كودكان مطلقه يا بيوه است؛ اين موضوع از اين جهت چالش‌برانگيز است كه در ايران قوانين و قواعد متعددي درباره آن وجود دارد و در برخي موارد اين موضوعات حالت سياسي پيدا كرده يا به عامل اختلاف بين گروه‌هاي سياسي و اجتماعي تبديل شده است. يك بحث تعريف «كودك» در ايران است كه اگرچه كنوانسيون جهاني حقوق كودك هر فرد زير ۱۸ سال را كودك مي‌نامد و ايران هم با يك تبصره به اين كنوانسيون پيوسته، اما مسوولان اين تعريف از كودك را نمي‌پذيرند. در كنار آن اما قانون تازه ثبت شده در ايران يعني قانون حمايت از اطفال و نوجوانان به شكلي اين تعريف را پذيرفته و مشمولان چنين قانوني را به افراد زير ۱۸ كشانده است؛ به عبارت ساده‌تر اگرچه ايران تاكنون اين تعريف كه هر فرد زير ۱۸سال كودك تعريف مي‌شود را نپذيرفته، اما در قانون سه سال پيش كه مرتبط به حقوق كودك است به كمك گرفتن از دو عبارت «اطفال» و «نوجوانان» به نوعي دامنه قانون را به افراد زير ۱۸ سال كشانده است. موضوع ديگر اما قانون افزايش سن ازدواج در ايران است كه در دو دهه گذشته بيش از پيش محل بحث و بررسي قرار گرفته، اما نتيجه آن به اين صورت است كه در حال حاضر دختران بالاي ۱۳ سال و پسران بالاي ۱۵ سال براساس قانون به راحتي مي‌توانند ازدواج كنند، اما براي زير اين سن شرايط كمكي متفاوت است؛ جمع‌بندي سن ازدواج در شرايط كنوني ايران را مي‌توان به اين صورت خلاصه كرد كه سن قانوني ازدواج ۱۳ سال براي دختران و ۱۵ سال براي پسران است منتها ازدواج دختر كمتر از ۱۳ سال و پسر كمتر از ۱۵ سال «منوط به اذن ولي به شرط مصلحت با تشخيص دادگاه صالح» است. علاوه بر اين ازدواج قبل از بلوغ (۹ سال قمري در دختران و ۱۵ سال قمري در پسران) توسط ولي كودك (پدر و جد پدري) انجام مي‌شود. موضوع ديگر اما تشخيص دادگاه است كه بررسي نگاه مسوولان و همچنان روند طي شده نشان مي‌دهد كه در اين زمينه هم تصميم و راي دادگاه از عرف منطقه تاثير مي‌گيرد. قابل ذكر است كه لزوم اخذ مجوز دادگاه براي ازدواج كودكان زير سني خاص هم از سال ۱۳۸۱ وارد قوانين ايران شد و تا پيش از آن تشخيص مصلحت فقط به عهده ولي كودك بود. با اين توضيحات اما سراغ آمار تازه ازدواج و طلاق كودكان برويم و تولد كودك از مادر زير سنين مختلف را بررسي كنيم. به‌طور كلي در زمستان ۱۴۰۱ به ترتيب تعداد2 پسر و ۶۲۲۷ مورد ازدواج دختر كمتر از ۱۵ سال سن ثبت شده است.
آمار تولد كودك از مادر زير ۱۵ سال
به تفكيك فصل
گزارش تازه مركز آمار ايران اگرچه مادران زير ۱۰ سال و زير ۱۳ را ندارد و در اين باره اطلاعاتي به مخاطب نمي‌دهد، اما درباره آمار مادران زير ۱۵ سال آماري به تفكيك فصل دارد. بر اساس اين گزارش در زمستان ۱۴۰۱، ۳۰۶ دختربچه زير ۱۵ سال تولد فرزند داشتند. اين آمار براي فصل پاييز، ۳۵۵ مورد، براي تابستان ۱۴۰۱ هم ۳۵۵ مورد و براي بهار اين سال هم ۳۷۶ مورد بوده است. بررسي سالانه اين آمار هم به ما مي‌گويد كه در سال ۱۴۰۱، ۱۳۹۲ دختربچه زير ۱۵ سال تجربه مادري و تولد فرزند داشتند و سال پيش از آن يعني ۱۴۰۰، اين عدد ۱۳۴۹ مورد بوده است. نكته كمي متفاوت‌تر اما سن پدران است؛ در سال ۱۴۰۱، ۶ كودك زير ۱۵ سال پدر شدند و سال پيش از آن هم اين عدد سه نفر بوده است. بخش مهم ديگر اما ازدواج كودكان است؛ در سال ۱۴۰۱ و براساس همين گزارش تازه مركز آمار ايران، ۲۶ هزار و ۹۷۴ دختربچه زير ۱۵ سال ازدواج كردند. اين عدد در سال پيش از آن هم ۳۲ هزار و ۶۹۶ نفر بوده است. درباره پسران هم اين آمار مي‌گويد كه در سال ۱۴۰۱، ۱۵ پسربچه زير ۱۵ سال ازدواج كردند كه در سال پيش از آن هم اين عدد ۲۹ نفر بوده است. بخش پاياني اما طلاق است؛ در سال ۱۴۰۱، ۷۷۹ دختربچه زير ۱۵ سال از همسران خود طلاق گرفتند كه همين عدد در سال پيش از آن يعني ۱۴۰۰، ۸۵۳ دختربچه بوده است. درباره طلاق زنان بين ۱۵ تا ۱۹ ساله اما در سال ۱۴۰۱، به‌طور دقيق ۱۵ هزار ۷۱ زن طلاق گرفتند و اين عدد در سال پيش از آن هم ۱۵ هزار و ۱۱۲ نفر بوده است.
اعتماد ۲۹ مهر
