انتخابات ترکیه: پیروزی واقعیت های میدانی بر پیش بینی ها

May 17, 2023

پیروزی دموکراسی

عبید احمدی (دکترای روابط بین الملل از ترکیه)

ترکیه در 14 مه برای سیزدهمین دوره ریاست جمهوری و بیست وهشتمین دوره انتخابات پارلمانی پای صندوق های رای رفت. هیچ نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری نتوانست حائز بیش از50 درصد آرا باشد. بنابراین با اعلان نهاد عالی انتخابات YSK، انتخابات رسما به دور دوم رفت.

بر اساس آخرین آمار رجب طیب اردوغان کاندیدای ائتلاف جمهور 49.51 درصد آرا را به دست آورده و کمال قلیچدار اوغلو نامزد ائتلاف ملت نیز که 44.88 درصد آرا را کسب کرده است، مجددا در دور دوم رقابت خواهند کرد. همچنین سینان اوغان، نامزد اتحاد آتا با کسب بیش از 5 درصد آرا در جایگاه سوم قرار گرفت. در دور بعدی جذب آرای اوغان برای هر دو ائتلاف مهم است برای این منظور تماس ها از سوی هر دو ائتلاف با اوغان شروع شده است. انتخابات بعدی روز 28 ماه مه برگزار می شود.

در آغاز سخن برای تحلیل چرایی شکست مخالفان می توان به اختصار گفت رای دهندگان چینش ائتلاف میز شش نفره را معتبر ندانستند، به موفقیت اپوزیسیون اعتقادی نداشتند و عملا از رای دادن به نامزد علوی تبار لاییک اجتناب کردند.

با نگاهی به نظرسنجی ها و نتایج آنها در چند هفته منتهی به انتخابات، همگان در ترکیه و خارج آن انتظار موفقیت بیشتری از اردوگاه مخالفان داشتند. اما این اتفاق نیفتاد. با این حال، در فضایی که باد به نفع مخالفان می وزید، می توان فهمید که مردم در اظهارنظر به نفع حزب حاکم مردد بودند. علاوه بر این فهمیده شد که برانگیختن مردم توسط مخالفان به معنای جمع آوری آرا نیست و رای دهندگان به موفقیت مخالفان اعتقادی نداشتند. ائتلاف میز شش نفره برای رای دهندگان قانع کننده نبود.

همگان پیش بینی می کردند که انتخابات به احتمال زیاد به دور دوم می رود، اما برای همه شگفت انگیز بود که با 49.5 درصد به نفع اردوغان تمام شود که عدد بالایی است.

انتخاب رای دهندگان چه پیامی به سیاستمداران و ائتلاف ها داد؟ آیا ائتلاف میز شش نفره در شعارهای خود شکست خورد؟ در دور دوم چه اتفاقی خواهد افتاد؟ توازن ها در انتخابات بعدی بیشتر به نفع چه کسی است؟

شماری از تحلیلگران دلیل این شکست را در نامزدی کمال قلیچدار اوغلو جست وجو می کنند از نظر آنها اکرم امام اوغلو یا منصور یاواش شهرداران استانبول و آنکارا باید نامزد ائتلاف مخالفان می شدند که توان اقناع توده های محافظه کار و ملی گرا را دارا بودند. تعدادی دیگر نوع چینش ائتلاف را زیر سوال می برند زیرا عملا احزابی که از حزب عدالت و توسعه انشعاب کرده بودند و جزوی از ائتلاف ملت بودند نه تنها هیچ پایگاه رایی برای حزب جمهوری خواه خلق جمع نکردند بلکه باعث شیفت پایگاه سنتی رای دهندگان ملی گرا به یکی از دو حزب اصلی ائتلاف جمهور یعنی عدالت و توسعه و حرکت ملی شدند. استدلال این عده جلوگیری از معرفی کردن نامزد ریاست جمهوری توسط حزب چپ گرای حامی کردها به طور مستقل بود تصمیمی که در نهایت باعث دلخوری رای دهندگان ملی گرا شد از نظر آنها قرار گرفتن حزب جمهوری خواه خلق و حزب خوب در کنار حزب دموکراتیک خلق ها به این امید که چند درصد آرای کردها را به سبد ائتلاف ملت بریزد در عمل به همان اندازه چند درصد رای ملی گراهای حامی این جریان را به سبد مخالفان سوق داد.

مشکل کردها مهم ترین مشکل ترکیه مدرن است. کردها با حمایت از قلیچدار اوغلو و عدم معرفی نامزد مستقل تاکتیک خوبی را دنبال کردند. اما اردوغان در مقابل از تاکتیک «کسانی که از قلیچداراوغلو حمایت می کنند از تروریست ها حمایت می کنند» پیروی کرد. به نظر می رسد این سخنان بر گروهی از رای دهندگان که به طور سنتی رای دهندگان اردوغان نبودند و از پ ک ک و تجزیه ترکیه می ترسیدند تاثیر گذاشته است. مشکلات ساختاری، مشکل پناهندگان و مشکلات اقتصادی و بحران زلزله که مخالفان در جریان انتخابات مطرح کردند همچنان نیز وجود دارد اما اپوزیسیون نتوانست هزینه برقراری رابطه هر چند غیر مستقیم با پ ک ک را محاسبه کند که در تضاد با نهاد دولت- ملت ترکیه است.

اگر به دلایل این شکست عمیق تر نگاه کنیم، اولا بخش قابل توجهی از رای دهندگان از ترس بروز بی ثباتی و نبود چشم انداز روشن در فردای پیروزی مخالفان به دولت فعلی رای دادند زیرا آنها خواهان ثبات و امنیت در ترکیه بودند. شاید این درست نباشد اما اردوغان با این کارت خوب بازی کرد و از رای دهندگان پاسخ مثبت گرفت. یعنی بیش از 49 درصد مردم معتقد بودند که می توانند بر مشکلات اقتصادی، سیاسی و بین المللی با اردوغان فایق آیند. ثانیا کسانی که فکر می کردند حزب عدالت و توسعه در حال ضعیف شدن است اشتباه می کردند. حزب عدالت و توسعه بدون شک نشان داده است که همچنان یک «ماشین انتخاباتی» است و با تمام توان و با استفاده از امکانات دولتی بار دیگر بارگیری و راهی جاده حکمرانی شد.

دلیل سوم 6 میلیون رای اولی نسل جدید است. همه فکر می کردند که جوانان بیشتر به قلیچدار اوغلو و تغییر گرایش دارند اما دیدیم که جوانان در طرف طیف خاصی نبودند و آرا تقسیم شد. باید خاطرنشان کرد برخلاف آنچه محافل روشنفکری در فضای مجازی تحلیل می کردند جوانان فقط دانشجویان یا جوانان ساکن در محله های زیبای استانبول نیستند. در شهرها و روستاهای کوچک آناتولی نیز جوانانی وجود دارند که به اردوغان رای دادند اگرچه نسبتا در اقلیت هستند.

این آرای ملی گرایان بود نه آرای کردها که تعیین کننده انتخابات بود

در ترکیه آرای ملی گرایان تعیین کننده انتخابات بود نه آرای کردها. ترکیه کشوری است که سریع تر از بقیه از جریانات سیاسی دیگر کشورها تاثیر می گیرد و تقریبا در هر دوره ای همین بوده است. در حالی که احزاب راست رادیکال در همسایگی ترکیه در صربستان و مجارستان به قدرت می رسند، یا گفتمان اقتدارگرایی در روسیه، چین، اسراییل و حتی امریکا نیز سکان حکمرانی را به دست می گیرد آیا در کشوری به مانند ترکیه ائتلاف میز شش نفره شانسی برای حکومت کردن می تواند داشته باشد؟ آیا می توان گفت که ترکیه تحت تاثیر جریان ملی گرایی در جهان نیست؟

موفقیت MHP تصادفی نیست

آنچه همیشه از نتایج نظرسنجی ها به بیرون درز می کند بیان کننده این گذاره است که حزب حرکت ملی یا MHP در هر انتخاباتی زیر حد نصاب است. اما این یک توهم است. MHP قوی ترین جنبش جوانان را در ترکیه دارد. در سراسر ترکیه نهادی به نام کانون های ملت Ülkü Ocakları وجود دارد که رسالتی تاریخی بر عهده دارند و همچنان فعالانه به کار خود ادامه می دهند و جوانان و نوجوانان در این نهاد به فعالیت می پردازند. می توان گفت که MHP فقط یک حزب نیست بلکه یک روبنای ایدئولوژیک است و این ساختار توده هایی را سازماندهی می کند که به ملیت ترک اعتقاد دارند. حزبی که دارای سازمان جوانان و کانون باشد هرگز از بین نمی رود. برخلاف انتظارات MHP در این دور از انتخابات پارلمانی با کسب بیش از ده درصد آرا 50 نماینده راهی مجلس کرد حتی بیشتر از انتخابات پیشین.

نتایج خلاف پیش بینی نظرسنجی ها

یکی از جنبه های جالب این دور از انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه نتایج تعجب برانگیز و خلاف پیش بینی نظرسنجی ها بود که تیتروار بر می شماریم.

یکی از تعحب برانگیزترین نتایج این دور از انتخابات آرای وارده به سبد اردوغان و ائتلاف جمهور از مناطق زلزله زده و عمدتا کردنشین بود. تا قبل از 14 مه آنچه از سوی افکار عمومی پیش بینی می شد سقوط آزاد آرای دولت حاکم به دلیل ناکارآمدی در مدیریت مناطق زلزله زده به نسبت دوره های پیشین بود. دولت اردوغان به ناتوانی در مدیریت بحران، عدم کمک رسانی سریع به زلزله زدگان و مهم تر از همه دادن مجوز ساخت وساز به شرکت های بساز بفروش که مقصر اصلی شمار قربانیان زیاد ساختمان های بی کیفیت و سست پایه بودند متهم بود بنابراین آنچه همگان توقع آن را داشتند افزایش رای مخالفان اردوغان در این مناطق بود کارتی که مخالفان روی آن حساب ویژه ای کرده بودند. اما آنچه از صندوق های رای این مناطق خارج شد تقریبا همه را شوکه کرد. اردوغان در8 استان زلزله زده در میان آنها قهرمان مرش مرکز زلزله، هاتای و شانلی اورفا با اختلاف قلیچداراوغلو را شکست داد. در یک استان هردو به یک اندازه 48 درصد آرا را به خود اختصاص دادند و در یک استان نیز از قلیچدار اوغلو شکست خورد.

MHP حزب حرکت ملی تقریبا با اجماع شگفتی ساز این دوره از انتخابات بود حزبی که تا روز 14 مه هیچ کس باور نمی کرد حد نصاب را رد کند و تصور می شد حدود 5 درصد آرا را به دست آورد درنهایت با کسب 08/10آرا 50 نماینده روانه مجلس کرد. مسلط بودن گفتمان ملی گرایی و امنیت گرایی در بین مردم ترکیه در این برهه باعث شد شعارهای حزب حرکت ملی پاسخ مثبتی از رای دهندگان بگیرد.

بازگشت جریان ملی گرایی رادیکال پس از برهه ای طولانی به عرصه سیاست و اجتماع ترکیه به گونه ای که در کنار حزب عدالت و توسعه که بزرگ ترین نماینده جریان ملی مذهبی است احزاب راست رادیکال حرکت ملی و احزاب منشعب از آن یعنی حزب خوب و حزب ظفر سرجمع 20 درصد کل آرا را به دست آوردند. سینان اوغان نامزد ائتلاف آتا، ائتلاف ملی گرایان رادیکال مخالف اردوغان نیز بیش از 5 درصد کل آرای ریاست جمهوری را به خود اختصاص دا به گونه ای که سرنوشت دور آتی انتخابات در 28 مه به رای دهندگان او بستگی دارد.

عدم موفقیت چشمگیر مخالفان به نسبت دور پیش در سال2018 به گونه ای که حزب چپ کردی دموکراتیک خلق ها موسوم به HDP که در این دور با نام حزب چپ سبز یا YSP در انتخابات شرکت کرده بود نتوانست شمار کرسی های پیشین خود را حفظ کند و با از دست دادن 6کرسی به نسبت دوره قبل با هشت درصد آرا تعداد61 کرسی مجلس نمایندگان را به خود اختصاص داد. از طرفی دیگر حزب خوب یا İYİ هم پیمان حزب جمهوری خواه خلق در ائتلاف ملت مانند دوره قبل با نه درصد آرا تنها توانست یک کرسی به شمار کرسی های خود در مجلس نمایندگان اضافه کند و در مجموع حائز44 کرسی شد. حزب جمهوری خواه خلق نیز با سه درصد افزایش به نسبت دوره قبل با کسب 25 درصد آرا تنها توانست 23 کرسی به شمار کرسی های خود در مجلس اضافه کند و در مجموع 169کرسی کسب کند. احزاب آینده به رهبری داود اغلو، دموکراسی و پیشرفت به رهبری باباجان و سعادت به رهبری کارامولااوغلو که همگی نماینده راست مذهبی ترکیه به شمار می روند نه تنها در کارزار مبارزه با اردوغان که روزگاری همرزم او بودند هیچ پایگاه رایی به حزب جمهوری خواه خلق اضافه نکردند و هیچ نماینده ای نیز به مجلس نفرستادند بلکه به دلیل حضور در ائتلاف ملت هرکدام نمایندگانی از لیست جمهوری خواه خلق دریافت خواهند کرد تا در مجلس حضور داشته باشند امری که با گذشت تنها دو روز از انتخابات باعث موجی از اعتراضات در درون بدنه حزب جمهوری خواه خلق شده است مبنی بر اینکه این احزاب بدون هیچ دستاوردی تنها سواری مجانی گرفته اند. شکست تلخ دیگری برای این احزاب آرای غافلگیرکننده حزب «دوباره رفاه» به رهبری فاتح اربکان بود حزبی که از جریان ریشه دار ملی گوروش و مرحوم نجم الدین اربکان می آید که روزگاری اردوغان، علی باباجان، داوداوغلو و کارامولااوغلو نیز همگام و همراه آن بودند و در این دوره از انتخابات با کناره گیری به نفع اردوغان دوباره به جرگه یاران و متحدان او بازگشت و در کمال ناباوری توانست 5 نماینده راهی مجلس کند این رقم در مقایسه با سه حزب راست مذهبی داوداوغلو، باباجان و کارامولا اوغلو که به رغم حجم وسیع تبلیغات و هیاهو هیچ نماینده ای راهی مجلس نکردند پیروزی بزرگی است. به عبارت دیگر می توان گفت به رغم حجم تبلیغات وسیع و گسترده و بسیج همگانی همه احزاب مخالف علیه اردوغان آنچه در صحنه عمل به وقوع پیوست دستاورد ناچیز و اندکی است.

توانایی دوباره حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان در رای گیری از مناطق کردنشین یکی دیگر از نکات مهم این دور از انتخابات بود. اگرچه کردها عموما از اردوغان دل پری دارند و همه توان خود را برای حمایت از رقیب اردوغان کمال قلیچدار اوغلو بسیج کردند اما آنچه مشاهده کردیم این واقعیت بود که هنوز اردوغان و حزب عدالت و توسعه می توانند آرای توده های محافظه کار و مذهبی مناطق کردنشین را به سوی خود جذب کنند، به طوری که در شهرهای شانلی اورفا، بینگول، ملاتیا، ارزروم، الازیغ و آدیامان با اختلاف اردوغان رای اول آورد و در بقیه شهرهای کردنشین نیز که قلیچدار اوغلو رای اول را تصاحب کرد اردوغان در همه آنها دست کم 25 درصد آرا به دست آورده است. برحسب ائتلاف نیز ائتلاف جمهور در مناطق کردنشین با کسب23/45 درصد در مقابل 79/ 34درصد ائتلاف کردها موسوم به ائتلاف کار و آزادی حائز جایگاه اول شد.

شکست محتوم پروژه بازگشت به سیستم پارلمانی توسط مخالفان. با توجه به اینکه ائتلاف جمهور با کسب 322کرسی از مجموع 600 کرسی پارلمان بیشتر از نصف کرسی ها را تصاحب کرده است حتی در صورت پیروزی قلیچدار اوغلو در دور دوم عملا هیچ کاری برای تصویب و بازگرداندن سیستم پارلمانی نمی تواند از پیش ببرد امری که همه امیدها برای تغییر نوع سیستم حکمرانی در بدنه مخالفان را به محاق برده است.

درسی که از این انتخابات می توان گرفت این است که تقریبا تمام شرکت های نظرسنجی عاجز از پیش بینی میزان آرای اردوغان و پیروزی چشم نواز او در این دوره بودند. بیشتر مراکز نظرسنجی در ترکیه وابستگی تشکیلاتی به جریان های سیاسی دارند و به نوعی مشغول کار سیاسی و هدایت افکار عمومی در راستای تقویت پایگاه احزاب مطلوب و تضعیف جایگاه احزاب رقیب هستند. البته ناگفته نماند پایگاه اردوغان بیشتر در بین قشر محافظه کار، مذهبی، سنتی، سالخورده و در حاشیه جامعه است که تمایلی برای ابراز نظرات خود به صورت فعال بر خلاف پایگاه جوان حزب رقیب ندارد. به تبع مراکز نظرسنجی ترکیه رسانه های ایران و غرب نیز دچار اشتباه تحلیل و در نتیجه ناتوان از خوانش صحیح دینامیزم های سوسیوپولتیک جامعه ترکیه شدند. به طوری که آنچه در صحنه عمل به وقوع پیوست با تصور مخدوش آنها از جامعه ترکیه کاملا در تضاد بود به همین دلیل نتایج باعث شگفتی آنها شد.

چرا آرای اردوغان هر دوره در خارج کشور بالاست؟

نه تنها برای این انتخابات، بلکه مدت هاست که اردوغان روی ترک های خارج از کشور در اروپا سرمایه گذاری زیادی کرده است. شبکه وسیع مساجد، سازمان های کمک کننده مردمی و ارتباط نزدیک با دیاسپورای ترک در خارج از کشور از اقدامات مهم اردوغان بوده است. برخلاف او احزاب مخالف در خارج کشور سازماندهی و شبکه سازی چندانی ندارند.

نکته دیگر ترکیب جامعه شناختی ترک های مقیم اروپا است. من در مورد نسل دوم و سوم صحبت نمی کنم، بلکه نسل اولی که مدت هاست در اروپا زندگی می کند و فکر می کنم این عامل بسیار مهم است. می توان گفت این جمعیت عموما از شهرهایی می آیند که محافظه کار هستند، مستقیما از آناتولی می آیند بدون اینکه تجربه زیست در آنکارا، استانبول، ازمیر یا آنتالیا را داشته باشند در نتیجه ارزش های بسیار محافظه کارانه خود را حفظ کرده و هر دوره به اردوغان رای می دهند.

عامل دیگر کردهای اروپا هستند. می دانیم که پ ک ک در اروپا و به خصوص در فرانسه و آلمان بسیار فعال است. فعالیت آزادانه سیاسی پ ک ک در اروپا ترک ها را وادار می کند که بیشتر به اردوغان رای بدهند، در بلژیک و هلند نیز همین وضعیت است. اینها واقعیت های سخت سیاست ترکیه است که باید در تحلیل در نظر گرفته شوند.

عامل سوم وضعیت اقتصادی و تورم بالای ترکیه است. ترک های اروپا در دهه های گذشته در چندین موج برای کار راهی اروپا شدند نسل اول این مردمان عموما با تفاهم دولت ترکیه و کشورهای اروپا برای استخدام کارگری در مراکز صنعتی راهی این کشورها شدند. تورم بالا و کاهش نرخ برابری لیر در برابر یورو باعث شده ترک های اروپا با درآمد کارگری نیز بتوانند در کشور خود بعد از مدت ها در بخش مسکن و اموال غیر منقول سرمایه گذاری کنند و از این راه برای دوره بعد از بازنشستگی سرمایه ای داشته باشند، مضاف بر این نرخ بالای یورو در ترکیه باعث فعال شدن صنعت توریسم آنچه در زبان ترکی تحت عنوان «غربت چی ها» یا ترک های مقیم اروپا نامیده می شود بشود به طوری که سالانه حدود سه میلیون ترک مقیم اروپا برای تعطیلات و سفر تفریحی به ترکیه مسافرت می کنند، طبیعتا از نقطه نظر آنها این از موهبات دولت اردوغان است.

عامل آخر را می توان از منظر جامعه شناسی دیاسپورا بررسی کرد. مهاجران در اروپا به طور عام و مهاجران ترک در اروپا به طور خاص همیشه از جایگاه خود به عنوان شهروندانی که هنوز با عنوان «مو مشکی»ها به معنای جهان سومی از سوی اروپاییان صدا زده می شوند ناراحتند. نوع نگاه اروپاییان به مهاجران خاورمیانه و عموما مسلمانان و عدم ادغام کامل آنها در ساختارهای فرهنگی- اجتماعی جوامع اروپایی همیشه عامل برخورد و تنش بین این مهاجران با شهروندان بومی اروپا بوده است در چنین فضایی گفتمان ملی اسلامی اردوغان که همیشه به عنوان حامی ترک های خارج کشور خود را معرفی کرده است و در صحنه روابط و سیاست بین الملل نیز گاهی در برابر غرب و اروپا موضع گیری های تندی می گیرد بی گمان خریدار خواهد داشت.

در پایان بایدگفت که نباید منتظر هیچ غافلگیری در دور دوم انتخابات باشیم. هیچ مدرکی مبنی بر اینکه آرای سینان اوغان به سبد قلیچدار اوغلو خواهد رفت وجود ندارد زیرا مسلما در هر صورت رای دهندگان رادیکال اوغان به کسی که متحد حزب سیاسی شاخه پ ک ک باشد رای نخواهند داد. شهروندان ترک نشان داده اند گفتمان ثبات، امنیت و ملی گرایی را بر هر چیز دیگری حتی با وجود بحران اقتصادی و تورم ترجیح می دهند. بنابراین می توان گفت ترک ها مایل هستند دولت و مجلس یکدست و بی حاشیه باشد تا اینکه شاهد درگیری و نزاع های سیاسی دو بلوک در مجلس و دولت باشند. می توان پیش بینی کرد آرای اردوغان در دور دوم از دور اول نیز بیشتر خواهد بود.

چرا قلیچداراوغلو طبق انتظارها ظاهر نشد

اولا بخش قابل توجهی از رای دهندگان از ترس بروز بی ثباتی و نبود چشم انداز روشن در فردای پیروزی مخالفان به دولت فعلی رای دادند زیرا آنها خواهان ثبات و امنیت در ترکیه بودند. شاید این درست نباشد اما اردوغان با این کارت خوب بازی کرد و از رای دهندگان پاسخ مثبت گرفت. یعنی بیش از 49 درصد مردم معتقد بودند که می توانند بر مشکلات اقتصادی، سیاسی و بین المللی با اردوغان فایق آیند

ثانیا کسانی که فکر می کردند حزب عدالت و توسعه در حال ضعیف شدن است اشتباه می کردند. حزب عدالت و توسعه بدون شک نشان داده است که همچنان یک «ماشین انتخاباتی» است و با تمام توان و با استفاده از امکانات دولتی بار دیگر بارگیری و راهی جاده حکمرانی شد

روزنامه اعتماد