شهلا لاهیجی، نویسنده و ناشر درگذشت
شهلا لاهیجی، نویسنده، مترجم و موسس انتشارات روشنگران و مطالعات زنان درگذشت.
خانم لاهیجی برنده جایزه آزادی نوشتن «انجمن جهانی قلم» در سال ٢۰۰١ و از ناشران مهم کتابهای حوزه زنان و از نخستین زنان ناشر بود.
شهلا لاهیجی در اردیبهشت سال ۱۳۲۱ در خانواده‌ای آزاداندیش در تهران زاده شد که در نوجوانی وی به شیراز رفتند. او از نوجوانی به مقاله‌نویسی در نشریات پرداخت و در ۱۵ سالگی در رادیو شیراز برنامه تهیه می‌کرد.
مدتی بعد با انجمن جهانی زنان نویسنده و روزنامه‌نگار مکاتبه کرد و به عضویت آن درآمد. لاهیجی مدتی نیز در روابط عمومی سازمان زنان ایران کار کرد. در همین زمان به روش آموزش مکاتبه‌ای با دانشگاه آزاد لندن دوره فشرده‌ای در رشته جامعه‌شناسی گذراند.
لاهیجی از ۱۶ سالگی عضو انجمن نویسندگان و روزنامه‌نگاران زن ایران است. او بعدها مؤسسه پژوهشی مرکز تحقیقات زنان را بنیان نهاد.
او، به گفته انجمن قلم، با پایه‌گذاری انتشارات روشنگران و مطالعات زنان در سال ۱۳۶۲، نخستین ناشر زن ایرانی به‌شمار می‌رود. ولی به گفته نیلوفر بیضایی، سیما کوبان با تأسیس انتشارات دماوند در سال ۱۳۶۰ اولین ناشر زن ایران محسوب می‌شود.
شهلا لاهیجی بارها شرایط نشر کتاب و دیگر عرصه‌های فرهنگی در ایران را بحرانی توصیف کرده بود. او که معتقد بود «از جامعه کتاب‌خوان نباید ترسید، از جامعه‌ای که کتاب نمی‌خواند باید ترسید»، یک بار در سال ۱۳۹۱ گفته بود: «ما دوران میرسلیم را هم دیدیم که با وجود تمام سخت‌گیری‌ها، از لحاظ فرهنگی زنده ماندیم، اما الان دیگر امیدی نداریم که بتوانیم ادامه حیات فرهنگی بدهیم.»
در سال ۱۳۹۳ شهلا لاهیجی اعلام کرد که برای سومین سال متوالی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شرکت نمی‌کند. او دلیل این تصمیم را محدودیت نشر کتاب در ایران و بی‌انگیزگی ناشران عنوان کرده بود.
لاهیجی به‌عنوان یک کنشگر فرهنگی زن یک بار نیز در مصاحبه‌ای گفته بود: «ما جامعه‌ای را می‌خواهيم که انسان بر سرنوشت انسان حاکم باشد. انسان‌هایی از هر دو جنس و نه حاکم باشد، شريک باشد و بسازد.»
در آغاز سال ۱۳۹۹ لاهیجی در پیامی اظهار امیدواری کرده بود که «سال پیشِ رو، دروغ و دزدی از مردم و بیماری حاکمیت نادانی از این کشور دور بماند».
آثار شهلا لاهیجی:
– تصویر زن در آثار بهرام بیضایی، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۶۸
– پژوهشی در هویت تاریخی زنان ایران، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، تألیف مشترک با مهرانگیز کار ۱۳۷۱
– زن در جستجوی رهایی.
– شناخت هویت زن ایرانی در گستره پیش‌تاریخ و تاریخ. تألیف مشترک با مهرانگیز کار
– شناخت هویت زن ایرانی ۲ (در گستره مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان)، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۹۶
(رسانه‌های ایران، رادیو زمانه، ویکی‌پدیا)
اطلاعیه
شهلا لاهیجی (۱۳۲۱-۱۴۰۲) نویسنده، مترجم، ناشر و عضو کانون نویسندگان ایران در پی یک دوره بیماری روز دو‌شنبه ۱۸ دی‌ماه در تهران درگذشت.
او در دهه‌های شصت و هفتاد در حوزه‌ی برابری و حقوق زنان بسیار فعال بود. در سال ۱۳۶۲ با پایه‌گذاری «انتشارات روشنگران و مطالعات زنان» دومین زن ناشر ایران شد. سال ۶۷ «زن در جست‌وجوی رهایی» را ترجمه و منتشر کرد. سال ۶۸ «سیمای زن در آثار بهرام بیضایی» را نوشت و در سال ۷۱ (همراه با مهرانگیز کار) اثری پژوهشی در زمینه‌ی «هویت تاریخی زنان ایران» به چاپ رساند، که در دهه‌های بعد با «شناخت هویت زن ایرانی در گستره‌ی پیش‌تاریخ و تاریخ» دنبال شد.
لاهیجی در سال ۱۳۷۳ یکی از ۱۳۴ نویسنده‌ای بود که با امضای متن «ما نویسنده‌ایم» خواهان آزادی بیان و مبارزه با سانسور بودند و توقف آزار و اذیت اهل قلم؛ سال ۱۳۷۶ نقشی مؤثر در شکل‌گیری جمع زنان ناشر ایران بازی کرد؛ و سال ۱۳۷۷، در گیرودار قتل‌های سیاسی زنجیره‌ای که جان دو عضو کانون نویسندگان ایران را نیز گرفته بود، به عضویت هیئت دبیران موقت کانون نویسندگان ایران برگزیده شد.
انجمن جهانی قلم (پِن) در سال ۲۰۰۱ لاهیجی را شایسته‌ی دریافت «جایزه آزادی نوشتن» دانست، و در سال ۲۰۰۶ نیز نخستین دریافت‌کننده‌ی جایزه‌ی آزادی بیان از اتحادیه‌ی جهانی ناشران بود.
کانون نویسندگان ایران درگذشت شهلا لاهیجی را به خانواده، دوستان و جامعه‌ی فرهنگی مستقل کشور تسلیت می‌گوید.
کانون نویسندگان ایران
۲۰ دی ۱۴۰۲
شهلا لاهیجی زنی برای تمام فصول
منصوره شجاعی
شهلا لاهیجی، ناشر بود وقتی در سال هزار و سیصد و هفتاد و پنج، یکسال پیش از دوران اصلاحات به تاسيس «انجمن زنان ناشر» همت گماشت و بخش انتشارات تشکل‌های زنان ما را به حلقه زنان ناشران پیوند داد.
فمینیست بود وقتی در هشتم مارچ سال هزار و سیصد و هفتاد و هشت، برای گرفتن مجوز برگزاری روز جهانی زن در شهر كتاب، کنار ما گروهی از زنان سکولار ایستاد و مجوز برگزاری آن مراسم به یادماندنی را گرفت.
اکتیویست بود وقتی از سال هزار و سیصد و هشتاد و سه با ائتلاف هم‌اندیشی زنان همراه شد.
اهل ادب و فرهنگ بود وقتی از سال هزار و سیصد و هشتاد و پنج عضو هيئت داوران كتاب برگزیده کتابخانه صديقه دولت‌آبادی شد.
حامی بود وقتی از سال هزار و سیصد و هشتاد و هفت بر لوح برنزی کتابخانه صديقه دولت‌آبادی نام انتشارات روشنگران را اضافه کرد تا چتر حمایتی برای کتابخانه باشد.
“درِ خانه باز” بود، وقتی از سال هزار و سیصد و هشتاد و هشت که تمام درها برای برگزاری جلسات کوچک جنبش زنان و همگرایی‌های بزرگ زنان بسته بود، دفتر روشنگران را میزبان برگزاری جلسات ما کرد.
سربلند بود وقتی به سالهای سیاه سانسور آثار ارزشمندی اززنان نویسنده و نیز آثار ارزشمندترین مرد ادبيات نمایشی ایران “بهرام بیضایی” را از راهروهای سیاه سانسور وزارت ارشاد به سپیدی کاغذ نشاند.
ققنوس بود وقتی از میان خاکستر کتابهای آتش گرفته در شعله‌های خشونت دوباره سر برآورد.
و امروز هیجدهم دی ماه هزار و جهارصد و دو برای همیشه سربرخاک نهاد. جنت مكان باد شهلا لاهیجی که جنت مکانیِ فرهنگ و ادبيات و هنر آرزویش بود.
***
مردن عاشق نمی‌میراندش
مینو مرتاضی‌لنگرودی
(تلگرام ایران فردا)
▪️شهلا لاهیجی همراه و کنشگر بسیار خوشنام و دیرپای جنبش برابری خواه زنان ایران هم به سرای دوست شتافت و کارنامه درخشانی از تلاشگری در راه حق و عدالت از خود باقی گذاشت.
شهلا زنی شجاع و پایبند به آرمان آزادی و برابری بود . آغوشی گشاده برای پذیرش مردمانی داشت که با قلم و قدم در راه تحقق عدالت و آزادی زنان فعالیت می کردند. دیدن قامت بلند و شنیدن صدای محکم و رسای او در محافل هم اندیشی و همگرایی برای اتخاذ تصمیماتی در راستای حق و تظلم خواهی زنان برای همه فعالان جنبش زنان از هر نحله و تفکر دلگرم کننده بود.
شهلا لاهیجی منتقد روابط قدرت نهفته در گفتمان جنسیتی سنتی و مدرن بود. او می دید در گفتمان نو برغم ظاهر متعارض اش با سنت، همچنان سلسله مراتب قدرت را به نفع مردان حفظ شده است.درنظم جنسیتی مدرن هر چند زنانگی های متفاوت از قدیم بازنمایی می شوند، اما سلسله مراتب قدرت به نفع مردان به نحو پیچیده تری با برقراری سقف های شیشه ایی همچنان پابرجامانده است. در واقع مقاومت در برابر سقف های شیشه ایی درحیات اجتماعی نوین زنان ؛ مقاومت در برابرتحکیم عامدانه موقعیت فرودستانه زنان در دوران مدرن محسوب می شود .
شهلا لاهیجی راه برون رفت زنان از فرودستی و وابستگی عامدانه به مرد در فرهنگ پدر سالارو همچنین فرهنگ مرد سالار نوین را دستیابی زنان به استقلال مادی و اشتغال می دانست. او معتقد بود زنان به شرطی خواهند توانست عاملیت زندگی خویش را بر عهده بگیرند که از استقلال اقتصادی و برابری حق اشتغال برخوردار باشند.این واقعیت که زنان از تقسیم منابع همواره سهم کمتری به دست آورده اند بیانگر این است که هر دو فرهنگ پدر سالاردر سنت و فرهنگ مرد سالار در دوران نوین بر بدن زن متکی اند. هر چند در شرایط گوناگون تاریخی ؛متفاوت عمل می کنند. اما همواره با کنترل بدن زنان به لحاظ فرهنگی مرز بین زنانه و مردانه را به خودشان و زنان گوشزد می کنند.
شهلا لاهیجی در تاریخ به جستجوی هویت زنان مستقل و پر قدرت می گشت تا به عنوان نمونه و مدل انان را به زنان هموطن خود معرفی کند . نام انتشاراتش را روشنگران گذاشت زیرا معتقد بود: روشنگری بستر تجدد خواهی است. او زنان ایرانی را در فضاهای متعارض( یک پا در فضای مدرن و دیگر پا در سنت) معلق می دید و سعی داشت تجارب متفاوت و جهان بینی های مختلفی آنها را برشته تحریر بکشد. تا زنان بواسطه طرح تجارب زیسته شان بتوانند به همکاری و نزدیکی و وحدت در آرمان برابری خواهی حقوق زنان دست یابند.
حضور زنانی همچون شهلا لاهیجی با اعتماد بنفس ستودنی و صراحت و صداقت در منش و روش و گفتاربرای جنبش برابری خواه زنان ایران غنیمت بود. شهلا در موقعیت های پروبلماتیک زنان در فضای سنت ومدرنیسم که در پس از انقلاب تشدید شده بود سعی داشت حس فردیت و اعتماد به نفس زنان را تقویت کند. در عین حال در هرموقعیتی که بدست می اورد در ملاقات و مذاکره با دولتمردان و دولت زنان تلاش می کرد به سیاست‌گذاران یاد اور شود که مناسبات میان دو جنس زمانی سیاسی می شود که سیاست‌گذاران اصرار داشته باشند که زنان را همچنان فرودست و متعلق به حوزه خصوصی بدانند. این بنیادی ترین تبعیضی است که علیه زنان اعمال می شود. زیرا بدن زنان را به عرصه تقابل حوزه خصوصی و حوزه اجتماعی تبدیل می کند.
شهلا راه برون رفت از این بنیادی ترین تبعیض را روشنگری و اموزش وبدست آوردن قدرت استقلال مالی زن می دانست و بر ان پا فشاری می کرد.او دایما با تمرکز به تجارب زیسته زنان که در انتشاراتش انها را چاپ و منتشر می کرد می گفت زنان می توانند قاعده های نابرابر را به سمت و سوی برابری سوق دهند. زیرا تجارب زیسته زنان در عین بازنمایی روابط جنسیتی می تواند به نقادی روابط عادی روزمره زنان در مقام فرودستان جنسیتی بپردازد. بدین ترتیب با آشنا زدایی از امر آشنا به شکل گیری قدرت مقاومت در زنان یاری رساند.
شهلا لاهیجی زنی آزاده و عاشق عدالت بود. شهلا در کنار دیگر آزادیخواهان و عدالت طلبان سرزمین اش بقدر همت و وسعت خود شجاعانه و پیگیر در راه آزادسازی زنان از فرودستی و تحقق برابری جنسیتی وعدالت کوشید. او نامش را دریاد مردم و تاریخ سرزمینش ثبت کرد. و عاقبت در خاک وطن که بسیار دوستش می داشت آرمید.
یادش گرامی و نامش زمزمه‌ی نیمه شب مستان باد!
ایران امروز
