سه تاريخ سرنوشت ساز در توافق نهايي

iran_atom_wien2015سند نهايي داراي سه زمان خواهد بود روزتوافق، روز عمليات و روز اجرا يا شكست يا پيروزي؟ اين عبارت ديگر در مذاكرات هسته اي ايران با ١+٥ نمي تواند معناي دقيقي داشته باشد. تنها ٢٤ ساعت تا پايان ضرب الاجل زماني ٣٠ ژوئن برابر با ١٠ تير زمان باقي است اما در مقابل هتل پله كوبرگ نشانه اي از نااميدي چنداني به چشم نمي خورد. اين پرونده در اين ١٣ سال هم بن بست هاي فراوان را تجربه كرده است و هم در دو سال گذشته چند ضرب الاجل را. دوئل ديپلماسي هسته اي ايران با جنگ تحريم ١+٥ حتي با به صدا درآمدن زنگ هاي ٣٠ ژوئن هم به پايان نخواهد رسيد. اين ديپلماسي به قول معروف به بازي بيسبالي مي ماند كه حتي در ثانيه هاي پاياني هم نمي توان آن را تمام شده خواند. جمع وزرا در وين جمع شده است. محمد جواد ظريف از ايران، جان كري از امريكا، لوران فابيوس از فرانسه، فيليپ هاموند از انگلستان، اشتاين ماير از آلمان و البته خانم فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا. از جانب چيني ها معاون وزير امور خارجه خود را به وين رسانده است و خبرهاي ضد و نقيضي هم در خصوص حضور سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه به وين ظرف دوشنبه تا سه شنبه مي رسد. همه آمده اند تا مقدمات رسيدن به توافق جامع هسته اي را مهيا كنند: مقدماتي كه گويا هنوز هم با وجود گذشت ٢٠ ماه تمام ابعاد آن در كنار هم قرار نگرفته است. امروز ديگر شكي وجود ندارد كه هم ايران و هم شش كشور مقابل آن در مذاكرات توافق مي خواهند اما توافقي كه مختصات آن براي هركدام از آنها متفاوت است و در كنار هم قرار دادن اين مختصات و رساندن آن به برآيندي مشترك سخت است. با ورود خبرنگاران و اهالي رسانه به مذاكرات اكنون كار براي وزراي امور خارجه و تيم هاي مذاكره كننده هم سخت تر شده است. هر رسانه اي از ظن خود يار يا بار مذاكرات مي شود و بخشي از وقت مذاكره كنندگان هم بايد صرف مديريت اين جريان سازي هاي رسانه اي شود.

مذاكره كنندگان زمان را متوقف خواهند كرد
هشتمين دور از مذاكرات هسته اي ميان ايران و ١+٥ در پله كوبرگ در جريان است. اين دور مي تواند آخرين دور از اين مرحله مذاكراتي ميان دو طرف باشد. چه توافقي صورت بگيرد و چه دو طرف نتوانند مقابل دوربين ها از تفاهم نهايي سخن بگويند، بايد اين دور را پايان اين فاز مذاكراتي دانست. در حال حاضر تمام تمركز طرفين بر رسيدن به توافق جامع هسته اي در روزهاي نخست ماه جولاي و در كمترين فاصله پس از ٣٠ ژوئن است. تمديد چندماه ديگر به فعل ممنوعي بدل شده است كه دو طرف از ابراز آن هم وحشت دارند. اگر ايران و شش كشور مقابل آن نتوانند در اين بازه زماني به جايي برسند در حقيقت در شرايط خاصي قرار خواهند گرفت كه مختصات سياسي، حقوقي و فني آن در آن فضا قابل بحث خواهد بود. شايد تمديد مذاكراتي تا اين اندازه جدي و پيچيده اگر حاشيه ها دست به كار تخريب نشده بودند كار آسان تري بود. اصلي ترين نگراني اي كه وجود دارد بحث كنگره امريكا است: نهادي كه بر اساس موافقت اجباري باراك اوباما با طرح آن مي تواند پس از انجام مذاكرات و رسيدن طرفين به متن تميز شده توافق جامع هسته اي آن را به راي گذاشته و به آن راي منفي بدهد. در شرايطي كه ايران و ١+٥ نتوانند تا نهمين روز از ماه جولاي به توافق هسته اي دست پيدا كنند مدت زمان در اختيار كنگره براي بررسي آن از ٣٠ به ٦٠ روز افزايش پيدا خواهد كرد. بازه زماني كه مي تواند براي فضاسازي هاي سياسي و تخريب كل روند بسيار مضر باشد. تيم هاي كارشناسي و مديران سياسي ايران و ١+٥ تلاش مي كنند متن نهايي توافق را كه شامل ٢٠ صفحه متن اصلي و قريب به چهار تا پنج ضميمه است تا حد امكان تميز كرده، از كروشه هاي آن كاسته و در نهايت باقيمانده غربال شده اي را كه اختلاف هاي آن قابل حل در اين سطح نبوده به دست وزرا بسپارند. در چنين شرايطي نگارش ٥٠ صفحه ضمايم به تنهايي كاري بس نفس گير است و اين مرحله زماني سخت تر مي شود كه شش كشور مقابل ايران هركدام از اين مذاكرات به دنبال منافع خاص سياسي براي خويش هستند كه الزاما اين منافع با يكديگر همخواني و همراهي هم ندارد. بنابراين با توجه به اينكه دو طرف به احتمال قريب به يقين نخواهند توانست در بازه زماني مدنظر به توافق دست پيدا كنند چاره اي وجود نخواهد داشت جز اينكه ساعت ها در ٣٠ ژوئن متوقف شود اما روند گفت وگوها و رايزني هاي فشرده ادامه پيدا كند.

مذاكره كنندگان ايران و ١+٥ در دوسال گذشته مسير طولاني را آمده اند كه ديگر بازگشت از آن و نيمه رها كردن آن براي هيچ كدام از طرفين نه تنها ممكن نيست كه هزينه بر هم خواهد بود. زمان، مذاكره كنندگان را متوقف نخواهد كرد، اما نمايندگان شش كشور زمان را به نفع ديپلماسي متوقف خواهند كرد.

مذاكرات وين، قرباني تفاهم هاي رها شده در لوزان
٢٤ ساعت مانده به سي ام ژوئن نمي توان گفت كه چه اندازه از حجم كار انجام شده است. برخي منابع از تكميل ٩٠ درصدي سخن مي گفتند كه به نظر مي رسد به واقعيت جاري در مذاكرات نزديك نيست. بحث اتمام متن پيش نويس توافق جامع يك بحث است و به موازات آن هم بحث ديگري در خصوص تهيه كردن مقدمات اقدام هاي حقوقي و سياسي هركدام از طرفين و همچنين اقدام هاي مشترك براي فازهاي مختلف پس از حصول توافق مطرح است. يكي از اين اقدام هاي مشترك، تهيه پيش نويس متن قطعنامه شوراي امنيت است. قطعنامه اي ذيل فصل هفتم كه صدور آن مي تواند برخي مفاد شش قطعنامه پيشين را كان لم يكن كند. در حال حاضر متن اين قطعنامه ها ميان ايران و ١+٥ در دست بررسي است. ايران و ١+٥ از پس از مذاكرات لوزان تا به امروز بر راه حل هاي به دست آمده در لوزان كار مي كنند، اما مساله اينجاست كه در لوزان دو طرف بر سر تمام مسائل به پارامترهاي توافق دست پيدا نكردند و دو طرف براي از دست ندادن فرصت اول در دوره هفت ماهه تعيين شده ترجيح دادند يك تا دو مساله حل نشده را به حاشيه برانند.
بر اين اساس كه راه حل ها در برخي مسائل در لوزان به دست نيامد امكان تغيير موضع از سوي دو طرف ماجرا وجود داشته است كه به نظر مي رسد امريكايي ها در اين خصوص گوي سبقت را ربوده اند و در بسياري از موارد تغيير مواضع فاحشي داده اند. نخستين ديدارها ميان ظريف و كري در وين در اين دور هم به گلايه تند ايران از امريكا به دليل تغيير مداوم مواضع اختصاص يافت. مساله نگران كننده اي كه در اين دور از گفت وگوها بيش از ساير دورهاي مذاكراتي پيشين در جريان است، اين حقيقت است كه ايران و ١+٥ ظاهرا به مرز خطوط قرمز خود رسيده اند و حتي اگر مجاز به برداشتن يك گام ديگر هم باشند، هيچ كدام نمي خواهند و شايد هم نمي توانند اين گام را زودتر از ديگري برداشته و تمام كارت ها را خرج كنند. بسياري از تحليلگران معتقد هستند كه ايران و ١+٥ تا لحظه اي كه مجبور نباشند اقدام به برداشتن گام نهايي و البته سرنوشت ساز نخواهند كرد.

چرا ظريف رفت و باز آمد؟
انتشار خبر بازگشت محمد جواد ظريف به ايران در حالي كه تنها دو روز از حضور وي در وين گذشته بود به ابزاري براي اما و اگرهاي بيشتر تبديل شده است. برخي اين سفر را براي رايزني هاي نهايي ميان وزير امور خارجه كشورمان با مقام هاي عاليرتبه داخلي لازم مي دانند.
در اين قالب آقاي وزير احتمالابا حرفي جديد يا موضع گيري تازه مطرح شده از سوي طرف مقابل به تهران مي رود تا نتيجه رايزني هاي داخلي در خصوص آن را ٢٤ ساعت بعد به تهران بازگرداند. در سناريوي دوم تحليلگران عنان تفسير را به بدبيني سپرده اند و ادعا مي كنند كه اين بازگشت مي تواند به معناي توقف دستاوردها در سطح وزرا باشد. در مذاكرات هسته اي در واپسين روزهاي ماه مارس و روزهايي ابتدايي آوريل در لوزان، همزماني كه وزراي امور خارجه سه كشور اروپايي لوزان را ترك كردند همگان از اين اقدام به عنوان نشانه اي منفي ياد كردند اما تنها چند روز بعد دو طرف مقابل دوربين ها از دسترسي به تفاهمي بر سر راهكارها خبر دادند. هيچ كس نمي داند كه در واپسين ساعات بحث هاي نفس گير در لوزان چه اتفاقي افتاد؟ آيا يكي يا هر دو طرف موضع خود را تغيير دادند؟ آيا موضع گيري هاي برخي تيم ها در ميان اهالي رسانه به تغيير بازي در دقيقه نود منتهي شد؟ اين قبيل حركت هاي مذاكراتي چه در حقيقتي جاري در مذاكرات ريشه داشته باشد و چه حركتي ژست وار و تبليغاتي باشد، در تمام بزنگاه هاي مذاكراتي در دو سال گذشته اتفاق افتاده و در حال حاضر تنها بايد منتظر نتيجه آن بود. در حال حاضر سفر رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان به تهران در اين مرحله از مذاكرات را مي توان بر اساس يك ضرورت تفسير كرد. ضرورتي براي اتخاذ يك تصميم سياسي.

سه روز تاريخي در تقويم مذاكرات پس از توافق
در شرايطي كه ايران و ١+٥ بتوانند حتي چند روز پس از ضرب الاجل زماني به توافق دست پيدا كنند باز هم تنها از يك فاز مذاكراتي عبور خواهند كرد و به فاز ديگري كه بيشتر اجرايي است وارد خواهند شد. با توافق احتمالي هسته اي، سه روز در تاريخ همكاري هاي ايران و ١+٥ با نظارت شوراي امنيت و آژانس بين المللي انرژِي اتمي ثبت خواهد شد. روز توافق، روز عمليات و روز اجرا شدن. در روز توافق دو طرف تنها پايان اختلاف ها و رسيدن به گام تفاهم را اعلام مي كنند. پيش از اين هم گفته شده بود كه اين متن برجام هيچ سند بين المللي نيست و از امضاي آن به شكل و شمايل يك توافقنامه بين المللي خبري نخواهد بود. بحثي كه در حال حاضر وجود دارد اين است كه احتمالاقطعنامه شوراي امنيت ذيل فصل هفتم فرداي روز توافق صادر خواهد شد كه البته اين مساله هم با مخالفت امريكايي ها روبه رو شده است. پس از اين روز است كه برجام براي بررسي به كنگره امريكا از يك سو و مجلس شوراي اسلامي ايران از سوي ديگر مي رود. البته مجلس در ايران بناي بر راي گيري در اين خصوص را ندارد و تيم مذاكره كننده بايد مفاد و جزييات را براي نمايندگان مردم توضيح دهد. اين بازه زماني بسته به زمان حصول توافق مابين ٣٠ تا ٦٠ روز متغير خواهد بود. در روز عمليات، امريكا و اروپا تحريم هاي خود را لغو مي كنند. در اين روز با توجه به اينكه ايران هنوز گام هاي خود را براساس مفاد برجام برنداشته است طرف مقابل برداشته شدن انواع تحريم هاي مالي و اقتصادي با زيرمجموعه هاي آن را اعلام مي كند و اجرايي شدن آن به پس از اجرايي شدن تعهدهاي ايران موكول خواهد شد. روز سوم در اين تقويم هم روز اجرا است. روزي كه دو طرف عملاگام هاي اجرايي نهايي را برخواهند داشت. پيش بيني مي شود كه ايران براي عملي كردن اقدام هاي خود به دو تا سه ماه زمان نياز داشته باشد. گفته مي شود كه ايران احتمالااجرا شدن پروتكل الحاقي را هم به روز اجرا موكول خواهد كرد. علاوه بر اين هنوز دو طرف بر سر اين مساله اختلافي كه پرونده ايران چه زماني از شوراي امنيت خارج خواهد شد هم به تفاهم نرسيده اند.

وسواس در جزييات در سايه بي اعتمادي تاريخي
محمد جواد ظريف به تهران بازمي گردد و مديران سياسي ايران و ١+٥ ادامه نگارش متن توافق جامع هسته اي را ادامه خواهند داد. تا لحظه تنظيم اين خبر، جان كري و جواد ظريف مجموعا چهار بار با هم ديدار داشته اند كه يك بار آن به مدت يك ساعت و ديداري خصوصي به شكل دونفره بوده است. پس از اين ديدارها، وزراي امور خارجه دو كشور، دستورالعمل هاي لازم در خصوص چگونگي ادامه كار بر روي متن و جزييات آن را به تيم هاي خود دادند. در حال حاضر ايران و ١+٥ نه تنها براي ادامه برنامه هسته اي ايران و روند برداشته شدن تحريم ها برنامه ريزي مي كنند بلكه بايد تكليف مساله ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته اي ايران كه مورد ادعاي غرب است و از سال ٢٠١١ رسما در گزارش هاي آژانس با همين عنوان قيد شده هم مشخص شود. در طرف مقابل، آژانس بين المللي انرژي اتمي براي مختومه اعلام كردن اين پرونده و عدم تاثيرگذاري بيشتر آن بر همكاري هاي اين نهاد با تهران، پيشنهاد چند مورد گفت وگو با دانشمندان هسته اي و همچنين دسترسي به محل هاي نظامي را داده است. پيشنهادي كه از سوي ايران رد شده است و در حال حاضر دو طرف بر روي راهكاري مشترك براي حل آن كار مي كنند. در نتيجه دو سال مذاكرات فشرده ميان ايران و ١+٥، آژانس بين المللي انرژي اتمي براي نخستين بار اراده سياسي كافي براي حل اين مساله را داشته و به دنبال راهكاري ميانه براي حل و فصل آن است. در اين دور از مذاكرات هسته اي در وين، تهران و نمايندگان آژانس سه بار با هم براي يافتن راهكاري در اين خصوص ديدار داشته اند. در حال حاضر علاوه بر بحث در خصوص پروتكل الحاقي و همچنين اضافه شدن ضميمه هايي به آن با عنوان پروتكل الحاقي به اضافه كه برنامه هسته اي ايران در آينده را شامل خواهد شد، دو طرف بايد براي حل مساله پي ام دي هم به توافقي فني دست پيدا كنند. برخي منابع نزديك به مذاكرات در چند روز اخير با توجه به پررنگ شدن بحث پي ام دي در رسانه ها تاكيد كرده اند تا زماني كه پي ام دي حل نشود توافق اجرا نخواهد شد. اجراي آن البته با حصول توافق متفاوت است و به نظر مي رسد كه در اين مرحله ايران و ١+٥ بايد تنها بر سر راهكاري براي حل پي ام دي و به شكل واضح تر مشخص تر شدن ابزار حل پي ام دي به تفاهم دست پيدا كنند. مساله ديگري كه هنوز هم ميان ايران و ١+٥ حل نشده است بحث برداشته شدن تحريم هاي ايران است. چه زماني و چگونه؟ مساله جدول زماني رفع تحريم هاي ايران، هسته اصلي مذاكرات در اين ٢٠ ماه را تشكيل داده است. ايران پيش از اين بارها اعلام كرده است كه در روز امضاي توافق، تحريم هاي اقتصادي و مالي و تمام زيرشاخه هاي آن بايد از ميان برداشته شود. اين در حالي است كه طرف مقابل ايران بر اجراي گام به گام تعهدها تاكيد دارد. يكي از راهكارهاي موجود براي حل اين اختلاف اين است كه زماني كه ايران و ١+٥ به توافق دست پيدا كردند، شوراي امنيت سازمان ملل قطعنامه مدنظر را صادر و اعلام مي كند كه تمام تحريم هاي مالي و اقتصادي ايران برداشته خواهد شد اما اجرايي شدن لغو اين تحريم ها به زماني موكول خواهد شد كه ايران هم به تعهدهاي خود بر اساس متن برنامه جامع اقدام مشترك عمل كند. اين بازه زماني خالي در حقيقت يكي از اصلي ترين گره هاي باقي مانده در مذاكرات است. در اين مرحله است كه بي اعتمادي كهنه اي كه ميان ايران و ١+٥ و به خصوص ايران و امريكا وجود دارد كار در جزييات را سخت كرده است. واژه هاي انگليسي كه در متن برنامه جامع اقدام مشترك در اين خصوص قيد خواهد شد بايد به گونه اي انتخاب شود كه ترجمه آن به هر زباني دست را براي تعبير و تفسيرهاي ناصواب از نيت مذاكره كنندگان باز نگذارد.

ديدارهاي زنجيره اي در كوبرگ
با بازگشت محمد جواد ظريف به ايران، همتاهاي وي كه خود را به وين رسانده اند هم به پايتخت هاي خود بازمي گردند و گفته مي شود كه پس از بازگشت رييس دستگاه ديپلماسي احتمالادوباره مذاكرات در سطح وزرا از سر گرفته خواهد شد. اشتاين ماير، هاموند و فابيوس كه تروييكاي اروپايي را شامل مي شوند وين را ترك خواهند كرد و گفته مي شود كه لاوروف هم روز سه شنبه احتمالاخود را به وين خواهد رساند. جان كري، وزير امور خارجه امريكا به دليل آنكه هنوز دوران نقاهت پس از آسيب ديدگي پا را مي گذراند احتمالادر وين مي ماند و پس از بازگشت ظريف با او تجديد ديدار خواهد كرد. ظريف صبح روز يكشنبه خود را ابتدا با ديدارها و رايزني هاي داخلي گذراند و سپس با جان كري ديدار كرد. ديدار با وزير امور خارجه انگليس، معاون وزير امور خارجه چين و سپس وزير خارجه آلمان هم در برنامه كاري روز گذشته وزير امور خارجه ايران بود. در حالي كه بازگشت ظريف به ايران در ميان خبرنگاران هياهو به راه انداخته است اما يك منبع نزديك به تيم مذاكره كننده امريكا اعلام كرده كه اين رفت و آمد ظريف جاي نگراني ندارد و همواره در جريان مذاكرات ممكن است كه وزرا در حال رفت و آمد ميان محل مذاكره و پايتخت هاي خود باشند. روز گذشته يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي براي دومين بار در دو روز گذشته براي ديدار با مذاكره كنندگان هسته اي به كوبرگ آمد.

ظريف پيش از ترك وين: همه خواهان يك توافق عزتمند هستند
وزير خارجه كشورمان گفت: ما هفته گذشته كه لوگزامبورگ بوديم و با وزراي خارجه سه كشور اروپايي صحبت كرديم، قرارمان اين شد كه شنبه و يكشنبه وزرا در وين ديدار داشته باشند. محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان پيش از ترك وين در گفت وگو با خبرنگاران ايراني گفت: بعضي از وزرا قبل از ظهر يا بعدازظهر ديروز رفتند، بعضي ها شب رفتند و بعضي ها امروز صبح مي روند و دوباره از روز سه شنبه بنده به اينجا بر مي گردم. برخي وزرا ديرتر برمي گردند. اين قراري بود كه ما از اول گذاشته بوديم و آقاي جان كري به خاطر وضعيت جسمي اش احتمالادر وين خواهند ماند. ظريف گفت : آنچه مهم بود، آن بود كه يكي، دو روز اينجا يك گفت وگوي سياسي داشته باشيم، دستورالعمل هاي لازم را به هيات مذاكره كننده از طرف وزرا و هيات مذاكره كننده و همكاران مان داده شود تا روي متن ها كار بكند. وي افزود: اين كاري است كه ما قرارمان از ابتدا اين بود كه توسط همكاران انجام شود و وزرا برگردند براي اينكه برسند به موضوعات سياسي: دليلي كه بنده هم در اين روز اگر در وين بمانم كار زيادي نخواهم داشت و بايد منتظر همكاران بمانم. وزير خارجه كشورمان گفت: قرار بود از هفته گذشته كه اين يك روز را در وين باشم و الان به تهران ميروم و كارهاي تهران را انجام مي دهم و برمي گردم. ظريف در پاسخ به اين سوال كه چقدر اميدوار براي رسيدن به توافق جامع هستيد، گفت: ما هميشه گفته ايم اگر طرف مقابل اراده سياسي داشته باشد رسيدن به توافق جامع كاملاميسر است .وي افزود: علت اينكه مي گوييم طرف مقابل چون راجع به اراده سياسي طرف خودمان اطمينان داريم و مي دانيم كه جمهوري اسلامي، رهبري معظم انقلاب و رياست محترم جمهوري و ساير مقامات كشور همه خواهان يك توافق عزتمند و با دوام هستند.

سارا معصومي

 روزنامه اعتماد، شماره 3280 به تاريخ 8/4/94،

Print Friendly, PDF & Email

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *