۵۰ سالگی کانون نویسندگان؛ نهادی که ‘کار سیاسی نمی‌کند اما تفکر سیاسی دارد’
گفته می‌شود که نامه ۱۳۴ نویسنده با عنوان “ما نویسنده‌ایم” برای کانون نویسندگان ایران که این روزها ۵۰ سال شده، نقطه عطفی را رقم زد.
در سال ۷۳، ۱۳۴ نویسنده، شاعر، نمایشنامه و فیلمنامه‌نویس، محقق، منتقد و مترجم عضو کانون نویسندگان ایران، با انتشار متنی از آزادی اندیشه و بیان دفاع و به فضای بسته فرهنگی و سانسور اعتراض کردند. تعدادی از امضاکنندگان بعدا امضای خود را پس گرفتند، برخی به قتل رسیدند برخی دیگر هم در ماجرای اتوبوس ارمنستان تا لب دره رفتند.
انتشار این نامه و تلاش‌های متعاقب آن برای احیای کانون نویسندگان ایران، از دلایل به قتل روشنفکران پنداشته می‌شود.
کانون نویسندگان؛ فصل اول
کانون نویسندگان ایران به طور رسمی و علنی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۷ اعلام موجودیت و به عنوان نخستین تشکل صنفی و دموکراتیک اهل قلم شروع به فعالیت کرد.
این دوره از فعالیت کانون نویسندگان را می‌توان دوره اول فعالیت این کانون دانست. این نهاد روز اول اردیبهشت سال ۱۳۴۷ با امضای ۴۹ نویسنده تشکیل شد و از اعضای موسس آن می‌توان به جلال آل‌احمد، بهرام بیضایی، داریوش آشوری، محمدعلی سپانلو و اسماعیل نوری‌علاء اشاره کرد.
اعضای کانون نویسندگان، در فاصله سالهای ۱۳۴۹ تا اواخر سال ۱۳۵۵ به طور پراکنده به فعالیت فرهنگی، هنری و ادبی در انجمن‌ها و محافل ادامه دادند.
آقای خندان می‌گوید آزادی بیان زمانی محقق می‌شود که قوانین در این زمینه تغییر کنندکانون نویسندگان؛ فصل دوم
دوره دوم فعالیت کانون نویسندگان از اواخر سال ۱۳۵۵ آغاز شد. در این سال تعدادی از اعضای قدیمی کانون و چند نفر از نویسندگان و پژوهشگران از جمله علی اصغر حاج سید جوادی، باقر پرهام، اسلام کاظمیه، منوچهر هزارخانی وشمس آل احمد توافق کردند که کانون نویسندگان را دوباره فعال کنند.
کانون در سال ۵۶ با انتشار نامه سرگشاده‌ای خطاب به امیر عباس هویدا، نخست وزیر وقت دوره دوم فعالیت خود را آغاز کرد. در این نامه که ۴۰ نفر از اهالی قلم آن را امضا کرده بودند، به لزوم رعایت مواد قانون اساسی در رابطه با آزادی اندیشه و بیان و قلم، اشاره شده بود. نامه سرگشاده دیگری هم با امضای ۹۰ نفر از شاعران، نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران خطاب به نخست وزیر بعد از آقای هویدا یعنی جمشید آموزگار منتشرشد، با مضمونی مثل نامه قبلی.
کانون نویسندگان؛ فصل سوم
دوره سوم فعالیت کانون از سال ۱۳۶۷ آغاز شد. در سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۷ عده ای از اعضای کانون تن به تبعید دادند و برخی که ماندگار شدند یا گوشه‌نشین شدند یا به فعالیت‌های خصوصی‌تر روی آوردند.
اواخر سال ۱۳۶۹ در یک نشست غیر رسمی، طرحی با عنوان “پیش نویس منشور کانون نویسندگان ایران” با حضور تعدادی از شاعران، نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران تدوین شد. این طرح به دلیل برخی اختلاف نظرها و فشارها مسکوت ماند تا سال ۷۳ که نامه “ما نویسنده‌ایم” منتشر شد.
با وجود اتفاقاتی که بعد از انتشار این نامه افتاد، کانون نویسندگان ایران ۴ آذر ماه ۱۳۷۸ نخستین مجمع عمومی دوره سوم فعالیتش را با حضور ۱۲۰ شاعر، نویسنده، مترجم و پژوهشگر و با پیام احمد شاملو و سیمین دانشور آغاز کرد.
آخرین جلسه مجمع عمومی کانون نویسندگان ۱۳ بهمن ماه سال ۱۳۹۶ برگزار شد؛ بعد از اینکه از برگزاری مجمع عمومی سال قبل جلوگیری شد. از آن زمان تاکنون جلسات ماهانه کانون که به آنها جمع مشورتی گفته می‌شود در منزل اعضا برگزار می‌شود.
“کانون نویسندگان کار سیاسی نمی‌کند، فکر سیاسی دارد”
رضا خندان (مهابادی) عضو هیات دبیران کانون نویسندگان در گفتگو با بی‌بی‌سی فارسی گفت کانون تنها تشکیلات مستقل نویسندگان و روشنفکران ایران در نیم قرن اخیر ایران است و تنها تشکیلات مدافع منافع آنها.
آقای خندان گفت: “در بیان میزان اهمیت و تاثیر این کانون همین بس که حاکمیت همواره اعضای این کانون را تحت فشار گذاشته تا جایی که حتی چندنفر از اعضای این کانون را کشته است. طبیعتا اگر این کانون و فعالیت‌هایش بی‌اثر بود کاری به کارش نداشتند؛ چون موثر و معتبر و خوشنام بوده مدام تحت فشار بوده است.”
آقای خندان در پاسخ به این انتقاد که کانون نویسندگان کار سیاسی می‌کند گفت: “اینها تبلیغات منفی است و کسانی که این را می‌گویند و به آن باور دارند که یا کانون را نمی‌شناسند یا گوششان به تبلیغات حکومتی است یا غرض‌ورزند چون کانون بارها اعلام کرده که کار سیاسی نمی‌کند ولی فکر سیاسی دارد.”
عضو هیات دبیران کانون نویسندگان در توضیح گفت: “احزاب به این معنا سیاسی هستند که می‌خواهند صاحب قدرت سیاسی بشوند و در حکومت سهم بگیرند. اعضای کانون نه تنها خواهان سهم‌گیری نیستند که افکار سیاسی مشترک هم ندارند، تنها اشتراکشان مبارزه با سانسور و دفاع از آزادی بیان است که لازمه کار ادبی و هنری و صنفی است؛ پس کانون کار سیاسی نمی‌کند اما از این جهت فکر سیاسی دارد که دولت و حاکمیت آزادی بیانی را که کانون خواستار آن است سلب کرده است. به گفته آقای خندان مبارزه با سانسور در ایران با حاکمیت و دولت گره خورده و کانون نویسندگان به این ترتیب، خواه‌ناخواه با نیرویی مواجه است که کار را سیاسی می‌کند.
آقای خندان گفت: “با صدای بلند اعلام می‌کنم که مشکل سیاسی است.” او گفت با این که اجازه ندادند کانون نویسندگان تریبون رسمی داشته باشد، کانون با استفاده از حداقل‌ها سرپا مانده است.
“نویسنده اتم مجزا از جامعه نیست”
آقای خندان ضمن تاکید بر اینکه نویسنده، اتم مجزا از جامعه نیست گفت در روزگاری که به عنوان مثال خانه سینما را بستند، صرف حضور کانون مستقل از دولت خودش تاثیرگذار است.
او گفت اعضای کانون حرف انسان قرن بیست و یکم را زدند و برای آن هزینه دادند.
آقای خندان درباره چشم‌انداز آزادی بیان در ایران گفت بعد از خیزش دی ماه احساس می‌شود که فضا تغییر کرده اما تا قانون در حمایت از آزادی بیان و مبارزه با سانسور تغییر نکند، تغییر عملی حاصل نمی‌شود. اگر تغییری بخواهد حاصل شود حاصل توازن قوا در جامعه خواهد بود. اگر نیروهای طرفدار آزادی بیان قدرت بیشتری بگیرند می‌توان به آزادی بیان خوش‌بین بود.
احمد شاملو، غلامحسین ساعدی، باقر پرهام، محسن یلفانی و اسماعیل خویی اعضای هیات دبیران کانون در جلسۀ کانون نویسندگان ایران که در مهرماه ۱۳۵۸ منتشرشدکانون نویسندگان ایران در بیانیه‌ای که به مناسبت پنجاهمین سالگرد تاسیس آن منتشر کرده تاکید کرده که همچنان در کار ستیز با سانسور است.
کانون نویسندگان ایران که همچنان با موانع و محدودیت‌های زیادی برای فعالیت‌های خود مواجه است در بیانیه خود آورده “کانون نیم‌قرن پنجه در پنجه‌ی این توفان که در خیال و کارِ برکندنِ ریشه‌ی آن بوده، بالیده و پیش آمده است، حوادث بسیاری پشت سر گذاشته و فراز و نشیب فراوان دیده و از خیل دام‌های ریز و درشت جستجو اکنون اینجاست، در نخستین روز از اردیبهشت ۱۳۹۷، روز پنجاه سالگی‌اش؛ همچنان در کار ستیز با سانسور و دفاع از آزادی بیان و متشکل کردن نویسندگان.”
