مذاکرات برجام؛ بازگشت دیپلمات‌های ایرانی به تهران
دیپلمات اروپایی: متن نهایی قابل مذاکره یا تغییر نیست
پس از پنج روز، تازه‌ترین دور مذاکرات احیای برجام در وین پایان یافت و مذاکره‌کنندگان ایران و اروپا به زودی این شهر را ترک می‌کنند. منابع اتحادیه اروپا می‌گویند متن پیش‌نویس توافق، نهایی شده و حالا ایران باید تصمیم بگیرد.
وزارت امور خارجه ایران تایید کرده است که با پایان این دور از گفت‌وگوهای احیای برجام در وین، هیئت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی «ساعاتی دیگر به تهران بازخواهد گشت».
این وزارت‌خانه در سایت رسمی خود نوشته است که «رایزنی‌ها و تماس‌ها با هماهنگ‌کننده و طرف‌های دیگر ادامه خواهد داشت».
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است که متن مورد بحث، «نهایی» است.
به نقل از یک دیپلمات اتحادیه اروپا نیز گزارش شده است که معنای آن این است که مذاکرات بر اساس پیشنهاد اتحادیه اروپا پایان یافته است.
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برای احیای برجام نیز در توییتی با عنوان «خبر فوری» نوشت: «هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا ‘متن نهایی’ پیش‌نویس تصمیم‌ها برای احیای برجام را ارائه کرده است. شرکت‌کنندگان مذاکرات وین اکنون باید تصمیم بگیرند که این پیش‌نویس برای آنها قابل قبول است یا نه. اگر مخالفتی نباشد، توافق هسته‌ای احیا می‌شود.»
این مقام روس در گفت‌وگو با بهرنگ تاج دین، خبرنگار اعزامی بی‌بی‌سی درباره سخنان مذاکره کنننده ارشد اتحادیه اروپا گفت این اولین بار نیست که «متن توافقنامه نهایی می‌شود.»
آقای اولیانوف گفت: «دیر یا زود متن توافقنامه باید نهایی می‌شد. اما همان‌طور که گفتم، باید ببینیم این متن نهایی هست یا نه؟ فکر می‌کنم در ماه مارس هم ما یک متن نهایی داشتیم و پس از آن سه، چهار اصلاحیه داشتیم. بنابراین، هرگز نباید بگوییم هرگز.»
آقای اولیانوف همچنین در پاسخ به سوال بی‌بی‌سی درباره امکان اعمال تغییرات در متن توافقنامه از سوی ایران گفت: «معتقدیم همه باید از نتیجه نهایی راضی باشند، مخصوصاً ایران که قربانی سیاست فشار حداکثری آمریکاست. آنها حق دارند روی خواسته‌هایشان پافشاری کنند. معتقدم اگر ایران تصمیم بگیرد که پیشنهاد دیگری را مطرح کند، مثلاً خواهان اصلاحاتی جزئی شود، روسیه قطعاً مخالفت نمی‌کند و حمایت خواهد کرد.»
یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا هم به طور «محتاطانه» به گزارش‌ها درباره نهایی بود متن تهیه شده به وسیله اروپایی ها واکنش نشان داد و گفت: «متنی که اروپایی‌ها می‌گویند «نهایی» است، به ما داده شده است. ما در حال مطالعه آن هستیم و پاسخهایمان را به اروپا می‌دهیم.»
پیشتر یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت که این متن «بهترین و تنها مبنای ممکن برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران است». این سخنگو گفته است که آمریکا آماده توافق سریع بر اساس متن پیشنهادی اتحادیه اروپا است.
وزارت خارجه آمریکا با اشاره به این که ایران بارها گفته است که آماده احیای توافق هسته‌ای است، گفت باید «ببینیم که آیا رفتارشان با گفتارشان یکی است».
دور جدید مذاکرات وین، در غیبت نمایندگان سه کشور اروپایی امضا‌کننده برجام برگزار شد.
ایران از سوی کشورهای اروپایی تحت فشار بوده است است تا پیش‌نویسی که اتحادیه اروپا آن را تهیه کرده، بپذیرد. اما ایران می‌گوید که هنوز مسایلی هستند که باید تغییر کنند.
متن نهایی «قابل مذاکره یا تغییر نیست»
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره مذاکرات احیای برجام و متن پیشنهادی این اتحادیه گفته است که «درباره هر آنچه قابل مذاکره بود، مذاکره شده و اکنون این متن نهایی است.» که در روزهای اخیر در جریان مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در وین، چند مورد «اصلاح فنی» در متنی که در تاریخ ۲۱ ژوئیه ارائه شده بود انجام شده است.
آقای بورل نوشته است «پشت هر یک از مسائل فنی و هر پاراگرافی یک تصمیم سیاسی نهفته است که باید در پایتخت‌ها گرفته شود.»
«اگر این پاسخ‌ها مثبت باشد، می‌توانیم این توافق را امضا کنیم.»
ساعتی قبل از اعلام خبر «بازگشت» نمایندگان ایران از وین به تهران، خبرنگاران در وین به نقل از یک دیپلمات اروپایی نیز گزارش دادند که متنی که هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا ارائه کرده «نهایی» است و به منزله «پایان حدود یک سال و نیم مذاکره است».
به گفته این دیپلمات «الان زمان تصمیم‌گیری نهایی است». این دیپلمات گفته است که متن نهایی «قابل مذاکره یا تغییر نیست».
به گزارش خبرگزاری دولتی ایران (ایرنا) یک مقام وزارت امور خارجه هم از «پیشرفت‌های نسبی» در مذاکرات احیای برجام در وین خبر داده اما گفته است مواردی مطرح شده که «نیازمند بررسی جامع هستند و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگ‌کننده و سایر طرف‌ها منتقل خواهیم کرد.»
نورنیوز آماده شدن متن نهایی مذاکرات را «خبری غیر واقعی» خواند
همزمان با پایان دور جدید مذاکرات وین، نورنیوز رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران، جزییاتی از روند گفت‌گوها را منتشر کرده است.
نورنیوز می‌گوید «با وجود پیشرفت نسبی در موضوعات باقی‌مانده، روند پیشرفت در همه موضوعات یکسان نیست» اما در عین حال می‌توان این مذاکرات را «حرکت به سمت جلو اما با روندی کند ارزیابی کرد.» پیشتر نیز یک مقام وزارت امور خارجه ایران در خبری که به صورت مشترک در خبرگزاری‌های این کشور منتشر شد گفت که «با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌مانده، هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم.» نورنیوز نیز تاکید کرده است که آماده شدن متن نهایی توافق «خبری غیر واقعی» است.
اختلاف بر سر پرونده پیدا شدن آثار اورانیوم در سه مرکز از پیش اعلام نشده ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از جمله مهمترین مواردی است که مانع توافق نهایی عنوان شده است.
این مقام ایرانی که نامی از وی برده نشده گفته «نتیجه گفت‌وگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد. همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، می‌توان به سرعت مذاکرات را جمع‌بندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.»
ایران و آمریکا به طور متقابل یکدیگر را مانع رسیدن به توافق احیای برجام عنوان می کنند.
دور جدید مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای برجام که از فروردین ۱۴۰۰ آغاز شد و در اسفند همان سال متوقف شد، پس از پنج ماه از روز سیزدهم مرداد ۱۴۰۱ از سرگرفته شد.
بی بی سی
متن “نهایی” احیای برجام؛ گشایش آخرین گره یا افزایش سردرگمی
علی افشاری
مذاکرات چهار روزه وین پیرامون طرح پیشنهادی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی و امور امنیتی اتحادیه اروپا، روز یکشنبه ۱۶ مرداد پایان یافت. در این دور از مذاکرات نمایندگان تروئیکای اروپا حضور نداشتند. هیأت‌های روسیه و چین نیز نقش فعالی نداشتند. انریکه مورا، هماهنگ‌کننده مذاکرات از طرف اتحادیه اروپا، به صورت جداگانه با هیأت‌های نمایندگی ایران و آمریکا گفتگو کرد. فضای این دوره از مذاکرات جدی بود و به شهادت اظهارات حاضران با پیشرفت‌هایی همراه شد، اما کماکان فاصله دستیابی به توافق کامل و عبور از همه موارد اختلافی پر نشد.
نتیجه آخرین دور مذاکرات وین که دور جدیدی محسوب نمی‌شد، تکمیل طرح جوزپ بورل با بستن پرانتزهای باز آن بود. اکنون پیش‌نویس جدیدی از متن توافق از سوی اتحادیه اروپا روی میز گذاشته شده است که در مقایسه با گذشته انتظارات جمهوری اسلامی ایران را بیشتر محقق می‌کند.
مسئولان اتحادیه اروپا تصریح کردند که دیگر فضای گفتگو بر سر تدوین متن به پایان رسیده است و دولت‌های ایران و آمریکا باید تصمیم سیاسی بگیرند. تجارب قبلی در خصوص ضرب‌الاجل‌های نادیده گرفته شده از سوی دولت‌های غربی، عدم انعطاف آنها در برابر تغییرات احتمالی در این آخرین متن تدوین‌شده را با تردید روبرو می‌کند، اما در عین حال جمهوری اسلامی نیز تحت فشار بیشتری برای تعیین تکلیف و پایان دادن به وقت‌کشی قرار گرفته است.
دولت آمریکا با نمایش انعطاف و عقب‌نشینی نسبی، موافقت خود با این طرح را اعلام کرد. اما شنیده‌ها از منابع منتسب به حکومت ایران تصویر روشنی را نشان نمی‌دهد. کماکان نوعی ابهام در اظهارات وجود دارد. البته مفاد متن جدید و بحث‌های فنی و سیاسی مرتبط با آنها باید در اختیار شورای امنیت ملی و دفتر علی خامنه‌ای برای تصمیم‌گیری قرار بگیرد که امر زمان‌بری است.
فعلا منابع مطلع از وزارت خارجه ایران اعلام کرده‌اند که در این دوره پیشرفت‌هایی در خصوص “پایداری رفع تحریم‌ها، اطمینان‌بخشی از انتفاع اقتصادی، حراست از امکان سریع بازگشت‌پذیری و حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای و دستاوردها” به دست آمده است، ولی هنوز در مرحله‌ای نیست که بشود با قطعیت در مورد حصول به توافق صحبت کرد. حسین امیرعبداللهیان ،وزیر خارجه ایران نیز کماکان با تکرار مواضع پیشین خواهان “واقع‌بینی” آمریکا در پذیرش توافق پایدار و متوازن شد. از سوی دیگر ادعایی نیز مطرح شد که توافق کنونی ویژگی‌های بهتری از خود برجام دارد.
رصد کردن مواضع حکومت نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در گفتگوهای وین بر روی بستن پرونده تخلفات در آژانس بین‌المللی و تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی بعد از بازسازی برجام متمرکز شده بود. این دو خواسته این‌گونه کدگذاری شد: «حذف هرگونه اهرم فشار علیه ایران در آینده» و «رفع پایدار و با ثبات تحریم‌ها برای اطمینان‌بخشی به شرکای تجاری».
طرح خواسته جدید مبتنی بر نادیده گرفتن مسائل پادمانی از سوی آژانس بین‌المللی انرژِی اتمی مشابه روش قبلی نظام در برجام است که در سطح سیاسی مشکلات مربوط به ابعاد احتمالی نظامی (PMD) را حل و فصل کرد. اما این رویکرد بعید است که به صورت کامل مورد توافق غرب قرار بگیرد و بی‌اعتنا به قطعنامه اخیر شورای حکام، پرونده پاسخگویی حکومت ایران به سؤالات و درخواست‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ببندد.
موضوعات پادمانی امور فنی هستند. از آنجا که مسائل جدیدی بعد از انعقاد برجام با سرقت اسناد هسته‌ای ایران در تورقوزآباد از سوی دولت اسرائیل مطرح شد و همچنین آژانس مدعی انجام فعالیت‌های اعلام‌نشده اتمی در سه تا چهار سال گذشته نیز شده است، تحقق این خواسته دست‌کم در شکل کامل آن دور از انتظار به نظر می‌رسد.
سازمان انرژِی اتمی ایران با محدودیت در امر بازرسی و تعطیلی شماری از دوربین‌های نظارتی فراپادمانی در صدد فشار بر آژانس است. در سطح سیاسی و کلامی نیز مانور داده می‌شود که آژانس تحت هدایت کشورهای غربی می‌خواهد هر روز ایراد تازه‌ای گرفته و از این طریق اهرم فشار خود بر اقتصاد بحران‌زده ایران را حفظ کند. اما سوابق موجود این فرضیه را قوت می‌بخشد که جمهوری اسلامی پاسخ قانع‌کننده‌ای برای سؤالات آژانس ندارد و لذا می‌خواهد با گره زدن بازسازی برجام به پایان حساب‌کشی آژانس از پنهان‌کاری‌ها و تخلفات، صورت مسئله را پاک کند.
به نظر می‌رسد در حوزه‌های دیگر اختلاف، از جمله محدوده رفع تحریم‌ها، دریافت تضمین‌از سوی آمریکا و ساختار فنی جدید هسته‌ای ایران اختلافات به موارد کمی کاهش یافته و در این حوزه‌ها توافق محتمل است. گره اصلی و چه بسا آخرین مسئله پادمانی است که ممکن است باعث کشدار شدن دوباره مذاکرات شود.
در این فضا احتمال کمی وجود دارد که هسته سخت قدرت بدون یک زورآزمایی دیگر، متن پیشنهادی توافق کنونی را قبول کند. نقطه امید حکومت ایران به تغییر شرایط جهانی بعد از جنگ اوکراین است. به زعم آنها، نزدیک شدن به فصل سرما نیاز غرب به تامین سوخت فسیلی خارج از مدار روسیه را بیشتر می‌کند. این عامل در کنار نیاز دولت بایدن در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا به ارائه دستاورد، باعث می‌شود تا غرب نرمش بیشتری نشان دهد.
همچنین در یک ارزیابی خوش‌بینانه تصور می‌کنند که گذشت زمان به نفع آنها است و اثرگذاری تحریم‌های آمریکا نقطه پیک خود را رد کرده است. گسترش فعالیت‌های حساس اتمی، افزایش توان اتمی و حفظ توسعه‌طلبی منطقه‌ای دیگر اهرم های مورد نظر جمهوری اسلامی برای اعمال فشار بیشتر به غرب است.
اگرچه این ارزیابی را نمی‌توان کاملا رد کرد، اما ایراد بزرگ آن نادیده گرفتن خطای محاسبه و ریسک‌های بالای آن است. غرب ممکن است به سمت برخورد محکم پیش رفته و ناقوس پایان مذاکرات را به صدا درآورد. در آن صورت، بخصوص بعد از تهدید تروئیکای اروپایی به فعال کردن مکانیسم ماشه، اقتصاد بحران‌زده ایران در تنگنای بیشتری قرار می‌گیرد. نتیجه اقدامات دولت بایدن در جلوگیری از فروش نفت و محصولات پتروشیمی ایران، در ماه‌های پیش رو مشخص می‌شود. ناتوانی در فروش روزانه یک میلیون بشکه نفت، دولت ابراهیم رئیسی را در موقعیت ورشکستگی کامل و درمان‌ناپذیر قرار می‌دهد.
با در نظر گرفتن نکات پیش‌گفته، می‌توان انتظار داشت که برداشتن موانع آخر بازسازی برجام نیازمند عقب‌نشینی حکومت ایران از خواست بسته شدن پرونده مسائل پادمانی است. از سوی دیگر، پیگیری آژانس و اثبات تخلفات به سمت اقدامات تنبیهی نرفته و تنها به عنوان تضمین‌هایی برای عدم تکرار در آینده در نظر گرفته شود.
در غیر این صورت پیشرفت‌های نسبی به‌دست‌آمده تاثیر ماندگاری نداشته و شرایط با پیچیدگی بیشتری مواجه می‌شود. البته تداوم بن‌بست کنونی لزوما به مرگ کامل برجام منجر نمی‌شود، اما احتمال فعال شدن “پلن ب” از سوی دولت بایدن را تقویت می‌کند.
فعلا آنچه با قطعیت می‌توان گفت این است که در روزهای آینده امکان بازسازی برجام بر اساس متن پیشنهادی تکمیل‌شده جوزپ بورل وجود ندارد. حصول توافق محتمل در آینده از پیچ و خم‌های تازه‌ای خواهد گذشت که امر زمان‌بری است.
دویچه وله
