روز جهانی آزادی مطبوعات: فعالان حقوق بشر آزادی مطبوعات را در خطر می‌بینند
هزاران خبرنگار صرفا به علت حرفه خود به زندان افتاده، شکنجه شده و حتی به قتل رسیده‌اند. در بسیاری از کشورها آزادی مطبوعات و بیان پایمال می‌شود.
بسیاری از سیاستمداران، چهره‌ها و نهادهای حقوق بشری خواستار پایان دادن به سرکوب خبرنگاران و رسانههای آزاد جهان شدند. به گزارش سازمان ملل، کماکان بسیاری از رؤسای دولت‌ها خبرنگاران را به چشم “دشمن” نگاه می‌کنند.
به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات (۳ مه) سازمان ملل متحد تهدید رسانههای منتقد در سطح جهان را مورد انتقاد قرار داد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، دولت‌های جهان را فراخواند تا از رسانههای آزاد حمایت کرده و به سرکوب آنها پایان دهند. گوترش گفت که این امر برای برخورد با روند فزاینده اطلاعات غلط در جهان ضروری است.
دیوید کی، گزارشگر ویژه آزادی بیان سازمان ملل نیز گفت: «بسیاری از رؤسای دولت‌ها روزنامه‌نگاران را به چشم دشمن و خبرنگاران را به چشم شرور نگاه می‌کنند».
سیاست رعب در کشورهای “دمکراتیک”
آنتنونیو تایانی، رئیس پارلمان اروپا نیز در بروکسل تأکید کرد: «دمکراسی واقعی نمی‌تواند بدون آزادی رسانه‌ها وجود داشته باشد». او افزود: «به عنوان خبرنگار پیشین می‌دانم که کار مستقل از چه اهمیتی برخوردار است».
رئیس پارلمان اروپا تصریح کرد که در حال حاضر سیاست ایجاد رعب و وحشت علیه خبرنگاران نه تنها در رژیم‌های خودکامه، بلکه در کشورهایی هم که “معمولا دمکراتیک محسوب می‌شوند” دنبال می‌شود.
بیشتر بخوانید: سایه خطر بر آزادی مطبوعات در دموکراسی‌های غربی
بربل کوفلر، مأمور حقوق بشر دولت آلمان نیز آزادی مطبوعات را “شرط ضروری” اجرای حقوق بشر دانست: «چگونه می‌توان از نقض حقوق بشر آگاه شد، اگر کسی اجازه گزارش‌دهی درباره آن را نداشته باشد؟».
ترکیه در صدر سرکوبگران
سازمان عفو بین‌الملل در این میان خواستار آزادی زندانیان در بند در ترکیه شد. به گفته ماکوس بیکو، دبیرکل شاخه آلمان عفو بین‌الملل، خبرنگاران در هیچ کشور دیگری در جهان به اندازه ترکیه در زندان نیستند.
از زمان کودتای نافرجام سال گذشته میلادی در ترکیه، تاکنون دست‌کم ۱۵۶ رسانه در این کشور بسته شده‌اند، حدود ۲۵۰۰ از کارکنان این رسانه‌ها شغل خود را از دست داده‌اند و دست‌کم ۱۲۰ خبرنگار روانه زندان شده‌اند.
بیشتر بخوانید: تفسیر سردبیر دویچه‌وله: دموکراسی در خطر است
عفو بین‌الملل مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات را مغتنم دانسته و در این روز نسبت به حفاظت از آزادی بیان و رسانه‌ها هشدار داده است. دبیرکل شاخه آلمان این سازمان حقوق بشری گفته است: «بدون اطلاع‌رسانی مستقل خبرنگاران، مردم نمی‌توانند به اطلاعات مستقل دست یابند؛ در چنین شرایطی فساد و نقض حقوق بشر در پرده می‌ماند».
جامعه بین‌المللی حقوق بشر (IGFM) نیز نسبت به بی‌اعتنایی در برابر “دیکتاتوری” در ترکیه هشدار داده است. مارتین لسنتین، سخنگوی هیأت مدیره این سازمان حقوق بشری، گفته است: «نباید به پیگرد خبرنگاران در ترکیه عادت کنیم».
انجمن صنفی روزنامه‌نگاران آلمان (DJV) نیز پوپولیسم را “دشمن مدرن وطنی آزادی مطبوعات” ارزیابی کرده است. فرانک اوبرآل، رئیس هیأت مدیره این انجمن، تصریح کرد: «زمانی که شمار هر چه بیشتری از سیاستمداران به زبان پوپولیسم سخن می‌گویند، بایستی زنگ خطر برای ما خبرنگاران به صدا درآید».
به گفته‌ی اوبرآل، گر چه در خبرنگاری هم همچون دیگر حرفه‌ها “اشتباه” رخ می‌دهد، اما چنین اموری نباید به “اتهامی عمومی” علیه خبرنگاران بینجامد.
جمهوری اسلامی ایران یکی از “پنج زندان بزرگ” خبرنگاران
جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از حکومت‌های متهم به سرکوب آزادی بیان و مطبوعات است. سازمان گزارشگران بدون مرز، چند ماه پیش هم‌زمان با سالگرد انقلاب ایران، طی بیانیه‌ای جمهوری اسلامی را با ده‌ها روزنامه‌نگار و شهروند−خبرنگار زندانی، یکی از “پنج زندان بزرگ جهان” برای فعالان رسانه‌ای نامیده بود.
هنگامه شهیدی روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان و مطبوعات، احسان مازندرانی مدیر مسئول سابق روزنامه “فرهیختگان”، مراد ثقفی مدیر مسئول فصلنامه “گفتگو”، رامین کریمیان پژوهشگر و همکار آقای ثقفی و طاهره ریاحی دبیر سرویس اجتماعی خبرگزاری “برنا”، از جمله روزنامه‌نگاران زندانی در ایران هستند.
عیسی سحرخیز، از چهره‌های فعال مطبوعاتی ایران نیز که روز پنجم اردیبهشت ماه سال جاری (۱۳۹۶) به دنبال اتمام محکومیتش از زندان آزاده شده بود، در پرونده دیگری به یک سال حبس محکوم شده است.
علاوه بر روزنامه‌نگاران، شماری از فعالان در شبکه‌های اجتماعی هم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ در ایران بازداشت شده‌اند.
***
تفسیر سردبیر دویچه‌وله: دموکراسی در خطر است
اینس پوهل، سردبیر دویچه‌وله، در تفسیری به مناسبت روز جهانی مطبوعات، علاوه بر دفاع از روزنامه‌نگاران دربند، “ظهور پدیده‌ی هشداردهنده‌ی دیگری” را بررسی می‌کند که برای دموکراسی کشنده است.
اینس پوهل، سردبیر دویچه ولهدر حال حاضر آمار مربوط به اعمال فشار بر روزنامه‌نگاران هشداردهنده است: شاغلان این حرفه در سراسر جهان مورد تهدید قرار می‌گیرند، دستگیر، زندانی و حتی کشته یا به مرگ محکوم می‌شوند. با وجود تمام تلاش‌های بین‌المللی، رفتار کشورهایی مانند مصر و بروندی با روزنامه‌نگاران، همچنان خودکامانه است.
شرایط روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها در ترکیه پس از کودتای نافرجام تابستان گذشته نیز در پی موج سرکوب‌هایی بی‌سابقه وخیم‌تر شده است: ۱۵۰ خبرنگار از جمله دنیز یوجل، روزنامه‌نگار آلمانی ـ ترک در زندان به‌سر می‌برند. خبرنگاران در مناطق بحرانی و جنگی مانند سوریه، افغانستان، عراق و یمن همچنان از همه‌سو در معرض خطرهای مرگبار قرار دارند. از این‌رو وظیفه‌ی رسانههای بین‌المللی چندزبانه در راستای اطلاع‌رسانی مستقل در کشورهای سانسورزده سنگین‌تر شده است.
ادبیات رسانه‌‌ستیز
افزون بر این، ما شاهد ظهور پدیده‌ی هشداردهنده‌ی دیگری هم هستیم: تازه‌ترین آمار “گزارشگران بدون مرز” نشان می‌دهد که در کشورهای دموکراتیک نیز آزادی رسانه‌ها به شدت محدود می‌شود. به‌نظر می‌رسد که در حال حاضر سیاستمداران کشورهایی مانند لهستان و آمریکا از ادبیات ضد فعالیت آزاد رسانه‌ها استفاده می‌کنند تا راه را برای تصویب قانون‌های محدودکننده هموار سازند، اختیارات نهادهای نظارتی و ماموران امنیتی را گسترش و فعالان افشاگر دنیای مجازی (whistleblower) را مورد تهدید قرار دهند.
دونالد ترامپ که در جریان کارزار انتخاباتی خود ظرف کمتر از چند ماه توانست اعتبار اخبار رسانههای جدی آمریکا را زیر سوال ببرد، در صدر این سیاستمداران قرار دارد. او با پخش اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده که شب و روز در توییتر منتشر می‌کرد، توانست میلیون‌ها کاربر را با اخبار اغلب دروغ تغذیه کند و گزارش‌های جدی و معتبر را با پخش اطلاعات غلط خدشه‌دار سازد؛ به‌ویژه گزارش‌های انتقادی روزنامه‌نگاران درباره‌ی شخص و سیاست او.
این سیاست تنها مورد پسند هواداران ترامپ قرار نگرفت و به حوزه‌ی منتقدان مصمم او نیز سرایت کرد. این گروه پس از آن که ترامپ به مقام ریاست جمهوری رسید، ادعای او را تایید کردند که می‌گفت رسانه‌ها به‌طور کلی آزاد نیستند؛ یا از سوی پولداران هدایت می‌شوند یا دست‌کم بخش کوچکی از واقعیت زندگی مردم عادی را در می‌یابند و به همین نسبت هم در گزارش‌ها و اخبار خود بازتاب می‌دهند.
فقدان اعتماد
این نمونه‌ها تنها به آمریکا محدود نمی‌شود. در کشورهایی مانند لهستان، فرانسه، هلند و همچنین آلمان نیز از ارزش واقعی روزنامه‌نگاری حرفه‌ای به‌گونه‌ای بی‌سابقه کاسته شده است. این پدیده می‌تواند، به پشتوانه‌ی امکانات دنیای مجازی، به بزرگ‌ترین خطر برای آزادی رسانه‌ها بدل شود و به حس اعتماد شهروندان نسبت به نهادهای خبری و رسانه‌ای لطمه وارد سازد.
زیرا هنگامی‌که مردم به روزنامه‌نگاران حرفه‌ای، به کسانی که این شغل را آموخته‌اند و به موازین اخلاقی پای‌بند هستند، اعتماد نداشته باشند، برای افرادی که منافع خاصی را دنبال می‌کنند بسیار ساده است که بحث‌ها و گفتمان‌ها را در شبکه‌های اجتماعی هدایت کنند و افکار را تحت تاثیر قرار دهند. این افراد شیوه‌های گوناگونی به‌کار می‌گیرند؛ از دروغ‌پراکنی هدفمند گرفته تا دامن‌زدن به تئوری‌های توطئه یا تهدیدهای (موبینگ) سایبری علیه کسانی که محبوب نیستند و اغلب در رویارویی با این حملات از پا در می‌آیند. در چنین صورتی رسانه‌ها و خبرگزاری‌های معتبر و تثبیت‌شده نمی‌توانند با این شیوه‌ها مقابله کنند. زیرا به تدریج کاربرد و اهمیت خود را در بحث‌های همگانی از دست می‌دهند.
دموکراسی در خطر است
این خطری جدی برای دموکراسی است. اگر افراد عوامفریب بتوانند توجه مردم را با گوش‌دادن و همدلی با آنان به خود جلب کنند، مقابله با این خطر چندان نخواهد بود؛ به ویژه اگر آنها بتوانند شهروندانی را جذب کنند که با مشکلات دست به گریبان هستند، که نسبت به جریان اطلاعات تردید دارند یا عقاید دیگری دارند که احساس می‌کنند با دشواری‌های زندگی تنها گذاشته شده‌اند و به این دلیل به پوپولیست‌ها روی آورده‌اند که برای همه‌ی مسائل ریز و درشت زندگی جواب‌های ساده و قطعی دارند.
روزنامه‌نگاران در چنین شرایطی باید نظرات و باورهای قشرهای اجتماعی را طبقه‌بندی کنند، نه این که از نظر اخلاقی درباره‌ی خوبی و بدی آنها به قضاوت بنشینند. دست کم ما در آلمان نظامی قانونمند داریم که خیلی خوب تعیین می‌کند چه باید گفت و چه نباید گفت.
اینس پوهل (سردبیر دویچه وله)
بر گرفته از دویچه وله
***
عفو بین‌الملل: در هیچ کشوری به اندازه ترکیه روزنامه‌نگار زندانی وجود ندارد
سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای به‌مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات (۳ مه / ۱۳ اردیبهشت) از فشار و سرکوب دولت ترکیه انتقاد کرده و خواهان آزادی روزنامه‌نگاران دربند این کشور شده است.
در بسیاری از کشورهای جهان اعمال محدودیت بر مطبوعات به امری روزمره تبدیل شده است. روزنامه‌نگاران و دست‌اندرکاران رسانه‌ها از انجام شغل خود بازداشته می‌شوند و اغلب مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و حتی به قتل می‌رسند.
به‌مناسبت ۳ مه / ۱۳ اردیبهشت، روز آزادی مطبوعات، سازمان عفو بین‌الملل به‌طور ویژه به وضعیت ترکیه در این زمینه پرتو افکنده است.
عفو بین‌الملل می‌گوید در حال حاضر در هیچ یک از کشورهای جهان به اندازه ترکیه روزنامه‌نگار زندانی وجود ندارد و مطبوعات آزاد در این کشور تا حد زیادی در محاق‌اند.
به‌گزارش عفو بین‌الملل، از زمان کودتای نافرجام ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۶ (۲۶ تیر ۱۳۹۵) دست‌کم ۱۵۶ دفتر رسانه بسته شده‌اند و دو هزار و ۵۰۰ نفر از دست‌اندرکاران رسانه‌ها در ترکیه کار خود را از دست داده‌اند.
بر این اساس پس از کودتا ۱۲۰ روزنامه‌نگار بازداشت شده‌اند که بسیاری از آنها همچنان بدون محاکمه در زندان به‌سر می‌برند.
روزنامه‌نگاران زندانی از محاکمه‌های عادلانه محروم‌اند. بر گفت‌وگوهای آنها با وکلایشان نظارت می‌شود و یا سخنان آنها ضبط می‌شود.
عفو بین‌الملل با بیان این‌که یک‌سوم دست‌اندرکاران رسانههای جهان که در زندان به‌سر می‌برند در ترکیه هستند، خواستار آزادی هر چه سریع‌تر روزنامه‌نگاران بازداشت‌شده در این کشور شده است.
به‌گفته این سازمان مدافع حقوق بشر روزنامه‌نگاری مستقل در ترکیه در آستانه نابودی است. ترس از زندانی‌شدن کاملاً آشکار است و در ستون‌های روزنامه‌ها و میزگردهای رادیو ـ تلویزیونی دیدگاه‌های انتقادی یا نادر و یا بسیار ملایم شده‌اند.
بنگلادش: دولت در مقابل گروه‌های تندرو از روزنامه‌نگاران محافظت نمی‌کند
عفو بین‌الملل همچنین به دشواری کار روزنامه‌نگاری در بنگلادش اشاره کرده و گفته است که مقامات بنگلادشی از روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان این کشور در برابر گروه‌های مسلح تندرو محافظت نمی‌کند.
در بنگلادش شمار زیادی از روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان توسط گروه‌های تندروی اسلامگرا کشته شده‌اند با این حال، کسانی که مسئول این جنایت‌ها بوده‌اند مجازات نشده‌اند و حتی مقامات بنگلادشی قربانیان این حملات را مروج خشونت دانسته‌اند.
افزون بر این در بنگلادش قوانین سرکوبگرانه‌ای وجود دارد که دولت بر اساس آنها به صداهای منتقد اتهامات جنایی می‌بندد.
عفو بین‌الملل می‌گوید: «آن‌جا که به آزادی مطبوعات حمله می‌شود و روزنامه‌نگاران از انجام شغل خود منع می‌شوند شکل‌گیری نظرات آزاد نیز در خطرند. بدون وجود گزارش‌های مستقل روزنامه‌نگاران، مردم نمی‌توانند به‌طور مستقل اطلاعات کسب کنند و سوء استفاده‌ها و نقض حقوق بشر در تاریکی می‌مانند.»
در ویرایش ۲۰۱۷ رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات گزارشگران بدون مرز نیز وضعیت آزادی رسانه‌ها در ترکیه یکی از نگران‌کننده‌ترین نمونه‌ها عنوان شده است. ترکیه با از دست دادن چهار رتبه نسبت به سال پیش در رده ۱۵۵ قرارگرفته است که نسبت به ۱۲ سال پیش ۵۶ رتبه افت داشته است.
در این رده‌بندی ایران در رتبه ۱۶۵ قرار دارد که نسبت به سال قبل چهار رتبه صعود کرده است اما این صعود نه به علت بهبود جدی آزادی اطلاع‌رسانی در ایران که به دلیل بدتر شدن وضعیت دیگر کشورها بوده است. ایران در سال گذشته نیز همچنان یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای بود.
گزارشگران بدون مرز نیز معتقدند که آزادی اطلاع‌رسانی هرگز در جهان چنین در تهدید نبوده است.
رادیو زمانه
