هاندکه اتریشی و توکارچوک لهستانی برندگان جایزه نوبل ادبیات شدند

آکادمی سوئد برندگان جایزه نوبل ادبیات امسال و سال گذشته را اعلام کرد. جایزه سال ۲۰۱۸ به اولگا توکارچوک، نویسنده لهستانی تعلق گرفت و پتر هاندکه، نویسنده سرشناس اتریشی نیز به عنوان برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۹ معرفی شد.

آکادمی سوئد برندگان جوایز نوبل ادبیات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی را اعلام کرد. جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۸ به اولگا توکارچوک، نویسنده و روانشناس لهستانی اعطا شد و جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۹ نیز به پتر هاندکه، نویسنده و نمایشنامه‌نویس سرشناس اتریشی مقیم فرانسه تعلق گرفت.

آندرس اولسون، رئیس کمیته نوبل آکادمی سوئد، به هنگام اعلام نام برنده امسال این جایزه بین‌المللی، پترهاندکه را شخصیتی خواند که از سال ۱۹۶۶ تاکنون با آثاری در ژانرهای مختلف ادبی توانسته است خود را به عنوان یکی از نویسندگان تأثیرگذار سال‌های پس از جنگ اروپا تثبیت کند.

BREAKING NEWS:
The Nobel Prize in Literature for 2018 is awarded to the Polish author Olga Tokarczuk. The Nobel Prize in Literature for 2019 is awarded to the Austrian author Peter Handke.

View image on Twitter

آکادمی سوئد همچنین اعلام کرد که نویسنده سرشناس اتریشی با “وسعت قلمرو زبانی و جوشش ایده‌های خود ویژگی‌های تجربه‌های انسانی را پژوهیده است”.

جایزه ۲۰۱۹؛ تقدیر از نویسنده “خشمگین”

پتر هاندکه ۷۶ ساله دهه‌هاست که با آثار خود کارشناسان و خوانندگان ادبیات را به دو قطب متضاد تقسیم کرده است. گروهی به تمامی ستایشگر او هستند و گروهی دیگر بیزاری خود از او را پنهان نمی‌کنند. این نویسنده “خشمگین” که دوره‌های متفاوتی را در خلاقیت ادبی خود پشت سر گذاشته، خود نیز همواره در معرض خشم منتقدان‌اش بوده است. منتقدان هاندکه هنوز هم او را به خاطر مواضعش در مناقشه بالکان نبخشیده‌اند.

هاندکه در این مناقشه جانب صرب‌ها را گرفت، حملات هوایی ناتو را محکوم کرد و در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ، رئیس جمهوری یوگسلاوی سابق که متهم به جنایت جنگی بود، به ایراد سخنرانی پرداخت. او که نخستین رمانش را در سال ۱۹۶۶ میلادی منتشر کرد، در همان سال به خاطر اظهارنظر در یکی از جلسات حلقه‌ای ادبی معروف به “گروه ۴۷” به شکلی برق‌آسا مشهور شد. هاندکه خشمگین و جوان در این جلسه نویسندگان نامدار آلمانی و آلمانی‌زبان را به “ناتوانی در توصیف” متهم کرده بود.

این شهرت سپس با نخستین اجرای نمایشنامه هاندکه در فرانکفورت با عنوان “دشنام به تماشاگران” بیشتر شد. تماشاچیان خوش‌پوش آن زمان در سالن تئاتر از سوی بازیگران با الفاظی تحریک‌آمیز به عنوان موجوداتی “بی‌خاصیت” خطاب قرار می‌گرفتند.

هاندکه سپس در آثار دیگر ادبی و نمایشی خود همچون “کاسپار” در صحنه ادبی و سپهر عمومی حضوری آشکار داشت. در سال ۲۰۱۱ هم نخستین اجرای نمایشنامه “هنوز هم طوفان” او در زالتسبورگ که به جنگ آزادیبخش اسلوونیایی‌های کرنتن اتریش می‌پردازد، توجه‌ها را دوباره به این نویسنده پرخاشجو معطوف کرد.

هاندکه را کسی نامیده‌اند که با بیش از ۲۰ اثر نمایشی فصلی جدید را در تاریخ تئاتر باز کرده است. نثر توانمند و غنای زبانی در داستان‌ها، رمان‌ها و تأملات‌اش او را به چهره‌ای ماندگار در ادبیات آلمانی‌زبان تبدیل کرده و رفتن برخی از این آثار بر پرده سینما نیز بر این ماندگاری افزوده است. فیلم “بهشت بر فراز برلین” به کارگردانی ویم وندرس، دوست سالیان هاندکه، مشهورترین این آثار است.

“ترس دروازه‌بان از پنالتی”، “ماجراهای مداد”، “زن چپ‌دست”، “نامه کوتاه برای وداع بلند”، “من ساکن برج عاج‌ام”، تأملی بر تنهایی” و “بعدازظهر یک نویسنده” از جمله داستان‌ها، رمان‌ها و تأملات پتر هاندکه هستند. از هاندکه ترجمه‌هایی در ایران از جمله “پیوندهای گسسته”،  “اهانت به تماشاگر”، “از غم بال در آوردن”، “آسمان برلین”، “زن چپ‌دست”، “فروشنده دوره‌گرد” و “محاکمه” منتشر شده است.

جایزه ۲۰۱۸ برای “گذر از مرزهای رایج”

اولگا توکارچوک، نویسنده ۵۷ ساله لهستانی نیز برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۸ بود. داوران آکادمی سوئد گفته‌اند که علت گزینش خانم توکارچوک، گذشتن او از مرزهای رایج به کمک قدرت خیالپردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیر نویسنده بوده است.

از نظر داوران جایزه نوبل ادبیات، توکارچوک هیچگاه به واقعیت همچون پدیده‌ای ثابت و تغییرناپذیر نمی‌نگرد و در رمان‌های او اغلب پدیده‌های متضاد، همچون طبیعت و فرهنگ، در برابر یکدیگر قرار می‌گیرند. هیأت دوران پراهمیت‌ترین اثر این نویسنده لهستانی تاکنون را “اسفار یعقوب” منتشرشده در سال ۲۰۱۴ می‌داند.

اولگا توکارچوک سال ۲۰۱۸ میلادی نیز با رمان “پروازها” جایزه معتبر بوکر را از آن خود کرده بود.

به گفته ماتس مالم، دبیر دائمی آکادمی سوئد، هر دو برنده جایزه نوبل ادبیات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ برای شرکت در مراسم اعطای این جوایز، روز ۱۰ دسامبر آینده به استکهلم رفته و در کنار مدال نوبل و متن تقدیرنامه، هر یک ۹ میلیون کرون سوئد (معادل حدود ۸۳۰ هزار یورو) دریافت خواهند کرد.

نوبل “استثنایی” ادبیات

جایزه نوبل ادبیات در سال گذشته به دلیل یک رسوایی بزرگ در آکادمی نوبل سوئد به کسی تعلق نگرفت و به همین دلیل استثنائا جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال به شکل هم‌زمان اعلام شد.

در رسوایی یادشده موضوع بر سر ژان کلود آرنو، کارگردان و همسر کاتارینا فروستنسون یکی از اعضای کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات بود. به گزارش رسانه‌های سوئد، آرنو طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده است.

افزون بر این آرنو هفت بار نام برندگان آتی جایزه نوبل ادبیات را که باید مخفی می‌ماندند لو داده و همچنین برای گرداندن یک کلوب فرهنگی‌ که خود سرپرست آن بوده، از پول‌های آکادمی استفاده کرده است. ژان کلود آرنو در آغاز ماه دسامبر ۲۰۱۸ در دادگاه عالی سوئد به جرم تجاوز به دو سال و نیم حبس محکوم شد.

آکادمی نوبل همچنین خانم فروستنسون را متهم کرد که نام برندگان جایزه نوبل ادبیات را با همسرش در میان می‌گذاشته؛ امری که نافی تکلیف اعضای این آکادمی در “رازداری” محسوب می‌شود.

در پی این رسوایی، اصلاحاتی در آکادمی نوبل سوئد انجام گرفت و ماتس مالم، استاد ۵۴ ساله ادبیات دانشگاه یوتبری (گوتنبرگ) از اول ماه ژوئن گذشته سخنگوی دائم و رئیس آن شد. آقای مالم همان زمان اعلام کرد که به انجام اصلاحاتی که پیش از او در آکادمی آغاز شده، ادامه خواهد داد.

آکادمی سلطنتی سوئد در ماه اکتبر سال گذشته دو عضو جدید کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات را هم معرفی کرد که یکی از آنها ژیلا مساعد، شاعر ایرانی‌تبار مقیم سوئد بود.

آخرین دریافت‌کننده جایزه نوبل ادبیات کازوئو ایشی‌گورو، نویسنده بریتانیایی در سال ۲۰۱۷ بود؛ نویسنده‌ای ژاپنی‌تبار که با رمان “بازمانده روز” به شهرت جهانی رسید. پیش از ایشی‌گورو نیز این جایزه به باب دیلن، خواننده و ترانه‌سرای آمریکایی اهدا شده بود.

جایزه نوبل ادبیات از سال ۱۹۰۱ میلادی هر ساله به یک هنرمند در حوزه هنرهای کلامی اعطا می‌شود. اسامی برندگان این جایزه نیز روز دهم دسامبر هر سال هم‌زمان با سالروز درگذشت بنیادگذار آن آلفرد نوبل در استکهلم اعلام می‌شود.

دویچه وله

*****

نوبل ادبیات؛ گذر از رسوایی جنسی و بازگشت به جنجال سیاسی

گرچه هیچ خلل “ادبی” بر انتخاب‌های آکادمی نوبل برای جوایز ادبی سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ وارد نیست اما این جوایز از “حواشی غیرادبی” این آکادمی نکاست.

آکادمی نوبل با انتخاب ﺍُﻟﮕﺎ توکارچوک به عنوان یک نویسنده “زن” برای نوبل ادبیات‌ ۲۰۱۸ تلاش کرد خاطره تلخ یک جنجال جنسی که منجر به تعویق اهدای جایزه شده بود را پشت سر بگذارد.

اما همزمان این آکادمی با انتخاب پیتر هاندکه -یک نویسنده بحث‌برانگیز- برای نوبل ادبیات سال ۲۰۱۹، خود را وارد یک جنجال دیگر کرد و فهرست جنجال‌های آکادمی نوبل طولانی‌تر شد.

کمیته ادبی آکادمی نوبل، به دلیل اتفاقاتی که در سال ۲۰۱۸ برایش افتاد، فرصتی غیرمعمول داشت تا همزمان دو نویسنده را به عنوان برندگان دو سال انتخاب کند. خیلی‌ها امیدوار بودند که این فرصت استثنایی منجر به انتخاب‌های استثنایی شود.

قطعا زنان از آنچه اعلام شد رضایت دارند اما این رضایت، مانع از زنده شدن بعضی از انتقادهای قدیمی به آکادمی نوبل نشده است.

با وجود آن که آکامی نوبل تلاش کرد با معرفی یک نویسنده زن و یک نویسنده مرد، به نوعی بر “برابری زن و مرد” تأکید کند اما اولین انتقادی که مطرح شده این است که چرا آکادمی نوبل، پای خود را فراتر از اروپا نگذاشته است.

دوم این که، چرا هر دو انتخاب، از میان زبان‌هایی است که جزء زبان‌های بیشتر ستایش شده کمیته ادبی آکادمی نوبل هستند.

اما مهم‌ترین و تندترین انتقادها، موج خشمی است که علیه انتخاب پیتر هاندکه، نویسنده اتریشی به پا شده و تقریبا انتخاب ﺍُﻟﮕﺎ توکارچوک را تحت الشعاع قرار داده است.

نوبلآکادمی نوبل عقاید سیاسی هاندکه را از ارزش ادبی آثارش جدا می‌کند

خیلی‌ها، به ویژه مقامات کشورهای استقلال یافته یوگسلاوی سابق، اهدای جایزه نوبل به پیتر هاندکه را به عنوان حامی صرب‌ها در جنگ‌های بالکان محکوم کرده‌اند.

آنها می‌گویند اتهام آقای هاندکه فقط حمایت او از صرب‌ها یا سخنرانی در مراسم خاکسپاری اسلوبودان میلوشویچ – رئیس‌جمهوری سابق صربستان که به نسل‌کشی و جرایم جنگی متهم بود – نیست، بلکه “نفی” جنایت علیه بشریت است که در جنگ‌های بالکان روی داد.

میلوشویچ و فرانیو توجمان، ژنرال کروات، از بازیگران اصلی جنگ‌های یوگسلاوی و متهم به بازگرداندن دوباره خشونت‌ ناسیونالیسم افراطی به اروپا بودند. دادگاه بین‌المللی لاهه میلوشویچ را به جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و قتل‌عام محکوم کرد و او در زندان درگذشت.

هاشم تاچی، رئیس جمهوری کوزوو، پس از اعلام برندگان جایزه نوبل ادبیات در توئیتر خود نوشت: “هاندکه انتخاب کرد که از عاملان نسل‌کشی در بوسنی و کوزوو دفاع کند. تصمیم جایزه نوبل برای قربانیان بی‌شمار [این نسل‌کشی] رنج‌ عمیق به همراه آورده است.”

ادی راما، نخست وزیر آلبانی هم در شبکه‌های اجتماعی نوشت: “من هیچ وقت فکر نمی‌کردم که به خاطر یک جایزه نوبل بالا بیاورم.”

او با “شرم‌آور” خواندن انتخاب پیتر هاندکه به عنوان برنده نوبل ادبیات، اضافه کرد که به نظر می‌رسد “بدنامی” به یک “ارزش جدید” تبدیل شده است: “نه، ما نباید به نژادپرستی و نسل‌کشی تا این حد بی‌اعتنا باشیم.”

شفیق جعفروویچ، عضو شورای ریاست جمهوری بوسنی و هرزگوین نیز این انتخاب را “ننگین” خواند و با انتشار بیانیه‌ای نوشت که کمیته ادبی نوبل “از نظر اخلاقی کاملا گمراه شده است.”

دینو مصطفیک، کارگردان بوسنیایی نیز در توئیتر نوشت: “هاندکه برنده جایزه نوبل، کشتار سربرنیتسا را انکار و در خاکسپاری میلوشویچ شرکت کرد.”

در کشتار سربرنیتسا، در عرض چند روز، هشت هزار مرد و پسر مسلمان کشته شدند؛ کشتاری که دادگاه لاهه “نسل‌کشی” در نظر گرفت.

نوبل

انجمن مادران سربرنیتسا از آکادمی نوبل خواسته “هر چه زودتر” جایزه خود را از هاندکه پس بگیرد و تصمیم دیگری بگیرد.

نرمین تولیک، بازیگر بوسنیایی هم که در محاصره سارایوو از سوی نیروهای صرب بشدت زخمی شد، در توئیتر با گذاشتن علامت تهوع در کنار خبر اهدای جایزه نوبل به هاندکه این تصمیم آکادمی نوبل را محکوم کرد.

محاصره سارایوو در سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ منجر به کشته شده یازده هزار نفر شد و طولانی‌ترین محاصره پایتخت یک کشور در تاریخ معاصر توصیف شده است.

رسانه‌های این کشورها نیز به اهدای جایزه نوبل ادبیات به پیتر هاندکه واکنش منفی نشان داده‌اند.

کوها دیتوره (Koha Ditore)، مهم‌ترین روزنامه چاپ کوزوو، تیتر اصلی خود را به این موضوع اختصاص داد و آن را “بزرگترین رسوایی در استکهلم” توصیف کرد. این روزنامه نوشت که هاندکه در طول‌ سال‌هایی که جنگ از اسلوونی به کرواسی و سپس به بوسنی هرزگووین و در نهایت به کوزوو رسید، “کورکورانه طرفدار صرب‌ها” بود.

بیشتر بخوانید:

این روزنامه نوشت این اقدام هاندکه در آلمان با “طرفداری از نازی‌ها” یکسان در نظر گرفته شد و او نه تنها ابراز پشیمانی نکرده بلکه همواره “ناسیونالیسم صرب” را ستایش کرده است.

هاندکه در سال ۱۹۹۶، یک سال پس از پایان جنگ کرواسی و بوسنی، پس از سفر به صربستان، هجونامه‌ای را با عنوان “عدالت برای صربستان” در دو شماره روزنامه آلمانی زودویچه تسایتونگ منتشر کرد که جنجال بسیاری بویژه در داخل آلمان برانگیخت.

او در این هجونامه نوشت: “به اصطلاح افکار عمومی جهان، در این جنگ خیلی زود روی کاغذ نقش‌های متجاوز و تجاوزشده را حک کرد، بی‌گناهی قربانی و خباثت [طرف مقابل].”

هاندکه خبرنگاران رسانه‌ها در جنگ‌های بالکان را “سگ‌های جنگ” نامید که جانبدارانه به گزارش جنگ می‌پردازند و “شغل نوشتن خود را با قضاوت یا عوام‌فریبی مخلوط می‌کنند.”

در آلمان، پیتر اشنایدر اولین نویسنده آلمانی بود که این موضع‌گیری پیتر هاندکه را با نوشتن مقاله‌ای در نشریه اشپیگل محکوم کرد و نوشت هاندکه دارد “به تنهایی با نظر همه جهان” می‌جنگد و “پاسخ جدیدی برای مسئولیت جنگ، جنایات جنگی و مجرمان” می‌یابد.

هاندکه معتقد بود که صرب‌ها نقش چندانی در شروع و ادامه جنگ نداشتند و جدایی‌طلبان و دیگر ملت‌های یوگسلاوی سابق آنها را به سمت جنگ سوق دادند: “آیا آن کسی که جنگ را آغاز می‌کند، همانی است که مسبب جنگ است؟”

اما اشنایدر به هاندکه پاسخ داد که “تقریبا همه متجاوزان تاریخ، از جمله آدولف هیتلر که آخرین نفر نیست، می‌گویند که به تحریک واکنش نشان داده‌اند.”

مارسل افولس، کارگردان فرانسوی نیز با چاپ مقاله‌ای در شماره ۲۲ ژانویه همان سال در یک روزنامه برلینی، از هاندکه درباره خواست که به گزارش‌ها درباره کشته شدن حدود چهل روزنامه‌نگار در جنگ بالکان توجه کند.

مارسل افولس برخلاف هاندکه، طرفدار خبرنگاران جنگ بود و فیلمی را نیز برای ستایش کار خبرنگاران در زمان محاصره سارایوو ساخت.

جنجالی که پیتر هاندکه ساخته بود، خیلی زود از مرزهای آلمان عبور کرد و به دیگر مناطق اروپا گسترش یافت و به صرب‌ها اجازه داد که از “جنایات آلمان علیه صرب‌ها در دو جنگ جهانی” بگویند که “دیگر در آلمان فراموش شده است.”

نوبل

جنگ‌های داخلی در یوگسلاوی سابق به فاجعه انسانی منجر شد

در آن زمان، آلمان برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم، در چارچوب ناتو وارد منازعات منطقه بالکان شده بود.

انتقادها علیه هاندکه به حدی اوج گرفت که حتی روزنامه “فرانکفورتر آلگماینه تسایتونگ”، نوشت پیتر هاندکه در سفرش به صربستان “در جست‌وجوی آلمان” بود؛ آلمانی که “قدیمی بود، واقعی، جنگجو.”

هاندکه هیچگاه از مواضع خود عقب‌نشینی نکرد. او در خاکسپاری میلوشویچ در سال ۲۰۰۶ شرکت کرد و در سخنانی به کنایه گفت: “این به اصطلاح جهان، همه چیز را درباره یوگسلاوی و صربستان می‌داند. به اصطلاح جهان همه چیز را درباره میلوشویچ می‌داند. و به همین دلیل است که به اصطلاح جهان، امروز اینجا غایب است.”

این اظهارات هاندکه بار دیگر واکنش محافل فرهنگی و روشنفکری اروپا را برانگیخت. مدیریت کمدی-فرانسز، مهم‌ترین سالن تئاتر در پاریس، اجرای یکی از تئاترهای هاندکه را که برای سال ۲۰۰۷ برنامه‌ریزی شده بود، لغو کرد.

در همان سال، در دوسلدورف، جایی که جایزه هاینریش هاینه اهدا می‌شود جنجال به پا شد. این جایزه آن سال به هاندکه تعلق گرفت اما شورای شهر دوسلدورف از اهدای آن خودداری کرد. همزمان دو عضو هیأت داوران این جایزه در اعتراض به انتخاب هاندکه کناره‌گیری کردند. بالاخره خود هاندکه تصمیم گرفت این جایزه را قبول نکند.

در فرانسه نیز نشریه “نوول آبزرواتور” در ششم آوریل ۲۰۰۶ مطلبی را علیه شرکت هاندکه در خاکسپاری میلوشویچ منتشر کرد، اما دادگاه پاریس این نشریه را به خاطر بی‌حرمتی به این نویسنده به پرداخت جریمه نمادین یک یورو محکوم کرد.

در سال ۲۰۱۱ نیز وقتی جایزه ۲۵ هزار یورویی “کاندید” در فرانسه به این نویسنده تعلق گرفت، گروه صنعتی کلبوس که حامی مالی این جایزه بود، از پرداخت این مبلغ به هاندکه خودداری کرد.

با این حال، هاندکه در این سال‌ها حامیانی نیز داشت. اصلی‌ترین حامیان سیاسی این نویسنده در خود صربستان بودند. او در سال ۲۰۱۲ به عضویت آکادمی علوم و هنرهای بلگراد انتخاب شد.

همچنین زمانی که اجرای تئاتر هاندکه در پاریس لغو شد، هنرمندان و نویسندگانی چون امیر کوستوریتسا و پاتریک مودیانو از او حمایت کردند.

اکنون نیز آکادمی نوبل نشان داد که موضع‌گیری‌های سیاسی هاندکه را با اهمیت آثار ادبی این نویسنده قاطی نمی‌کند.

آندرش اولسون، دبیر پیشین آکادمی نوبل درباره انتخاب هاندکه گفت: “این یک جایزه ادبی است نه سیاسی. هاندکه یک نویسنده بسیار بزرگ است که آثار ارزشمندی از خود برجای گذاشته، او فقط به این دلیل است که جایزه گرفته.”

“قطعا درباره جنجال‌ها [در آکادمی] بحث می‌شود، حتی درباره جنبه‌های سیاسی اما این بحث‌ها نمی‌تواند تأثیری بر نتیجه بگذارد.”

نوبل

هاندکه گفته بود نوبل برای برنده آن “قدیس‌سازی دروغین” به همراه می‌آورد

هاندکه گفته بود نوبل برای برنده آن “قدیس‌سازی دروغین” به همراه می‌آورد

خود پیتر هاندکه زمانی خواهان برچیدن نوبل ادبیات شده و گفته بود نوبل برای برنده آن “قدیس‌سازی دروغین” به همراه می‌آورد اما پس از اعلام اهدای جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۹ به او، تصمیم آکادمی نوبل را “بسیار شجاعانه” خواند و از آن استقبال کرد.

رسانه‌های صربستان نیز این جایزه را جایزه‌ای به “دوست صرب‌ها” خواندند.

پیتر هاندکه که اکنون ۷۶ سال دارد، دور از وطن و زبان مادری‌اش در حومه پاریس زندگی می‌کند.

او چند سال پیش درباره جنجال‌هایی که درباره موضع‌گیری‌اش در جنگ‌های بالکان به وجود آمده، گفت: “برای حرف زدن در این باره، باید زمانش فرا رسد. طرف مقابل هم باید گوش شنوا داشته باشد تا این که گفت‌وگو به یک جدل ایدئولوژیک ملال‌انگیز تبدیل نشود. همانطور که گوته گفته باید چرخ درد و شادی در سینه بچرخد. آن وقت می‌توانیم درباره‌اش حرف بزنیم.”

بی بی سی
Print Friendly, PDF & Email