مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا: لزوم توقف مذاکرات وین به دلیل “عوامل خارجی”
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید تاثیر عوامل خارجی باعث ضرورت وقفه در مذاکرات احیای برجام شده است. او به این عوامل اشاره‌ای نکرد اما تهران گفته وقفه ایجاد شده می‌تواند زمینه‌ساز حل مسائل باقی‌مانده باشد
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که وظیفه هماهنگی مذاکرات احیای برجام در وین را بر عهده دارد از لزوم وقفه در این مذاکرات خبر داد اما به زمان از سرگیری دوباره گفت‌وگوها اشاره‌ای نکرد.
جوزپ بورل، پیش از ظهر جمعه، ۲۰ اسفند (۱۱ مارس) در یک پیام توئیتری نوشت: «به دلیل عوامل خارجی وقفه در مذاکرات وین لازم است.»
او درباره این عوامل توضیح بیشتری نداده اما در ادامه نوشته، متن نهایی توافق “اساسا آماده” است و روی میز قرار دارد.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی با بازنشر توئیت بورل در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت، وقفه در مذاکرات وین می‌تواند زمینه‌ساز حل معضلات باقی‌مانده و بازگشت نهایی به توافق هسته‌ای باشد.
درخواست روسیه عامل وقفه در مذاکرات؟
به گزارش خبرگزاری ایسنا، خطیب‌زاده با تاکید بر این که تمرکز همه طرف‌ها دستیابی به موفقیت در مذاکرات است نوشت: «هیچ عامل خارجی‌ای بر اراده مشترک ما برای حرکت به سمت یک توافق جمعی اثر نخواهد گذاشت.»
جوزپ بورل می‌گوید به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات احیای برجام همراه با تیم خود با تمام طرف‌های توافق هسته‌ای و آمریکا برای غلبه بر وضعیت فعلی و رسیدن به توافق نهایی در ارتباط می‌ماند.
گزارشگر نشریه پولیتیکو روز گذشته احتمال داده بود مذاکرات وین به خاطر “درخواست دقیقه نودی روسیه” دچار وقفه شود اما خبرگزاری رسمی دولت جمهوری اسلامی به نقل از منابع آگاه این گمانه‌زنی را رد کرد.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هفته پیش خواستار تضمین کتبی آمریکا مبنی بر این شده بود که پس از توافق احتمالی، روابط تجاری و اقتصادی این کشور با ایران از تحریم‌های اعمال شده علیه مسکو به خاطر حمله به اوکراین معاف باشند.
رد درخواست روسیه برای دریافت تضمین
آمریکا این درخواست را ناموجه و بی‌ربط خوانده اما میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه روز چهارشنبه بار دیگر بر آن تاکید کرد و خواستار مستثنی شدن روابط تجاری و اقتصادی با ایران از تحریم‌های کنونی و آینده ایالات متحده و اتحادیه اروپا شد.
به گزارش رویترز، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا شامگاه پنج‌شنبه تاکید کرد تحریم‌ها علیه روسیه هیچ ارتباطی با برجام ندارند و واشنگتن قصد ندارد برای نهایی شدن گفت‌وگوهای احیای برجام پیشنهاد جدیدی به مسکو ارائه کند.
به جز آمریکا، کشورهای اروپایی طرف توافق هسته‌ای نیز با درخواست مسکو مخالفت کرده‌اند و یک مقام دفتر ریاست جمهوری فرانسه چند روز پیش با اشاره به این درخواست‌ها روسیه را به باج‌خواهی در مذاکرات وین متهم کرد.
درخواست‌های جدید آمریکا؟
در همین حال حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت ابراهیم رئیسی در یک گفت‌وگوی تلفنی با جوزپ بورل “زیاده‌خواهی و عدم واقع‌بینی و ثبات قدم” آمریکا را مانع رسیدن به توافق در وین عنوان کرد.
به گزارش خبرگزاری فارس، امیرعبداللهیان ۱۹ اسفند به بورل گفته است: «طرح برخی درخواست‌های جدید از سوی آمریکا هیچ گونه توجیه منطقی نداشته و با مواضع این کشور در مورد دستیابی سریع به توافق در تناقض است.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی اشاره‌ای به آنچه درخواست‌های جدید آمریکا خوانده نکرده و مقام‌های ارشد ایالات متحده نیز که در روزهای اخیر درباره مذاکرات وین سخن گفته‌اند چنین درخواست‌هایی را مطرح نکرده‌اند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا می‌گوید توافق نهایی در وین نزدیک است اما به دلیل پیشرفت‌های برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی فرصت برای انجام این کار در حال از دست رفتن است.
با وجود اظهارات امیرعبداللهیان درباره درخواست‌های جدید آمریکا، ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در نشست هیئت دولت این کشور مدعی شد آمریکا حاضر است خیلی سریع با ایران به توافق برسد و همه اسناد لازم را امضاء کند.
پوتین این سخنان را در نشستی بیان کرد که برای بررسی تحریم‌های غرب علیه روسیه به خاطر تجاوز به اوکراین برگزار شده بود. این تحریم‌ها باعث کاهش صادرات نفت و گاز روسیه شده‌اند.
دویچه وله
*******
ابهام در سرنوشت برجام افزایش می‌یابد
توقف موقت مذاکرات
روح‌اله نخعی:
مذاکراتی که پیش نمی‌رفت، متوقف شده است. بعد از هفته‌ها تکرار مواضعی
درباره پیشرفت مذاکرات همزمان با باقی‌ماندن مسائل مهمی که مدت‌هاست باقی
مانده‌اند، طرف اروپایی مذاکرات رسما اذعان کرد مذاکرات احیای برجام متوقف
شده است. جوسپ بورل، نماینده ارشد اتحادیه اروپا در روابط خارجی و
سیاست‌های امنیتی در توییتی علت توقف مذاکرات را عوامل بیرونی عنوان کرد.
بورل نوشت: «به خاطر عوامل بیرونی، توقفی در مذاکرات لازم است». بورل البته
بار دیگر تأکید کرد: «متنی نهایی اساسا آماده و روی میز است. به عنوان
هماهنگ‌کننده، من با تیمم به تماس با همه شرکت‌کننده‌های برجام و ایالات
متحده ادامه خواهیم داد تا بر وضعیت فعلی غلبه کنیم و توافق را ببندیم».
انریکه مورا، معاون بورل که به‌عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات و نماینده
اتحادیه اروپا در گفت‌وگوهای وین حضور دارد نیز در‌این‌باره موضعی مشابه
داشته است. خبرنگار وال‌استریت ژورنال به نقل از او نوشت او امیدوار است
ازسرگیری مذاکرات به‌زودی رخ دهد. با نگاهی به اتفاقات و موضع‌گیری‌ها،
به‌خصوص مواضع اخیر مقامات روسیه به نظر مشخص می‌رسد که عامل بیرونی که
بورل به آن اشاره می‌کند، ادعاها و درخواست‌های جدید روسیه در نتیجه جنگ
اوکراین است. پس از تجاوز روسیه به اوکراین، بسیاری از تحلیلگران نگران
بودند که این اتفاق بر مسیر مذاکراتی که عملا دو طرف این جنگ پای میزهای آن
نشسته‌اند، تأثیر بگذارد و حالا این اثرگذاری به حداکثر خود رسیده است.
طرف روسی، البته با این قرائت مخالف است. میخائیل اولیانوف، نماینده دائم
روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین و رئیس هیئت مذاکره‌کننده این کشور
در همین رابطه در توییتر نوشت: «فرجام توافق تنها به روسیه بستگی ندارد.
دیگر بازیکنان نیز به زمان بیشتری نیاز داشته و نگرانی‌های بیشتری دارند.
درخصوص این مسائل گفت‌وگوهایی دارد انجام می‌گیرد». در‌عین‌حال،
موضع‌گیری‌های طرف‌های مختلف درباره اقدامات لازم و کسانی که باید در عبور
از این موانع اقدام کنند، ادامه دارد.
اعتراض بی‌تعارف پوتین به تعامل بالقوه غرب با ایران
اما شاید واضح‌ترین نشانه از مشکل فعلی در مذاکرات در یکی از صریح‌ترین
موضع‌گیری‌ها از رئیس‌جمهور روسیه قابل رصد باشد. ولادیمیر پوتین در
صحبت‌های اخیر خود عملا به آنچه آمادگی ایالات متحده برای تعامل با ایران و
ونزوئلا می‌دید، اعتراض کرد. او گفت آمریکا در‌حال تلاش برای امضای
قراردادهایی در حوزه انرژی با ایران و ونزوئلاست اما همین کشور یک زمانی
«تحریم‌های غیرقانونی» علیه آنها اعمال کرد. وی افزود: «آنها [آمریکایی‌ها]
حاضرند با ایران صلح کنند و بلافاصله تمام اسناد را امضا کنند. با ونزوئلا
هم همین‌طور. آنها برای مذاکره به ونزوئلا رفته‌اند». اشاره پوتین به این
مسئله است که طرف‌های غربی برجام در حاشیه اقدامات که در نتیجه جنگ اوکراین
علیه روسیه انجام می‌دهند، به دنبال جایگزینی برای این کشور در حوزه انرژی
هستند و دست بر قضا، دو کشوری که نزدیک به روسیه بوده‌اند و در پرونده‌های
مختلف طرف تقابل و تحریم غرب قرار داشته‌اند، گزینه‌های مناسبی برای این
موضوع دیده شده‌اند. ایالات متحده از طرفی تعامل با دولت فعلی ونزوئلا را
به‌صورت جدی دنبال کرده است تا با افزایش بالقوه سهم ونزوئلا از بازار
انرژی، اخراج روسیه از این بازار را جبران کند. آزادی چند زندانی آمریکایی
توسط ونزوئلا در این مدت از نشانه‌های موفقیت غرب در این زمینه بوده است.
از طرف دیگر اما ماجرا جالب‌تر می‌شود. احیای برجام و رفع تحریم‌های ایران
در نتیجه آن، فرصتی برای ایران خواهد بود تا هم سهم خود را از بازار انرژی و
بازارهای دیگر پس بگیرد و هم به دنبال فرصت‌های جدید در این زمینه باشد.
هم‌زمانی این اتفاق با تحریم‌های گسترده علیه روسیه به‌صورت بالقوه به این
معناست که همزمان با خروج بازیگر بزرگی مثل روسیه از این بازارها، ایران
که ذخایر بزرگ و مهمی در این زمینه دارد و مشتاق استفاده از آنها برای
تقویت اقتصادی خود پس از دوران تحریم بوده است، استعداد بالایی خواهد داشت
که با استفاده حداکثری از ذخایر و منابع خود، مشکل خود در زمینه اقتصاد و
درآمد را حل کند و همزمان با این اتفاق چالش‌های غرب و دیگران در خلأ
روسیه را نیز رفع کند. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، این دلیل اصلی
سنگ‌اندازی‌ها و چالش‌آفرینی‌های روسیه در مسیر برجام است تا با ممانعت از
احیای توافق در این مرحله لااقل جلوی یکی از راه‌حل‌های غرب در این زمینه
را بگیرد. در ظاهر البته روسیه خواستار این شده است که تعاملات روسیه با
ایران تحت تأثیر تحریم‌هایی که به‌تازگی علیه روسیه اعمال شده‌اند، قرار
نگیرد و همزمان با برجام آزاد شود. البته بخش عمده تعاملات روسیه و ایران
تعاملات نظامی و سیاسی بوده است و به نظر نمی‌رسد مسائل اقتصادی دوجانبه
جایگاه بالایی در تصمیمات دو طرف داشته باشد. اما می‌توان تصور کرد اگر
همزمان با احیای برجام قطع ارتباط با روسیه برای همه تجویز یا حتی تحمیل
شود، نوع روابط دو طرف تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. این تازه بخشی از
به‌هم‌ریختگی‌های صف‌آرایی‌ها در صحنه بین‌المللی در نتیجه تجاوز روسیه به
اوکراین است که به‌صورت بالقوه می‌تواند به اندازه چندین سال اتفاق
همدستیهای دیپلماتیک را تغییر دهد، چنانکه در همین مدت در رفتارهایی
برخلاف گذشته از کشورهای مختلف دیده شده است.
تماس بورل با امیرعبداللهیان
در میانه این داستان، بورل تماس مستقیمی نیز با وزیر خارجه ایران داشت.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده ارشد مذاکرات احیای برجام
در این گفت‌وگوی تلفنی اظهار کرد: «مذاکرات وین در نقطه حساسی قرار دارد و
اکنون آمریکا و ایران در تبادل پیام‌ها باید انعطاف‌پذیری بیشتری از خود
نشان دهند و تلاش کنند بر محدودیت زمانی غلبه کنند». بورل افزود: «موضوع
تضمین اقتصادی برای شما مهم است و ما از تحقق آن حمایت می‌کنیم. ما و شما
به تلاش‌های خود برای رسیدن به توافق ادامه خواهیم داد زیرا مسیر طولانی را
طی کرده‌ایم». وزیر امور خارجه نیز در این گفت‌وگوی تلفنی از اهتمام و
تلاش هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مذاکرات وین قدردانی کرد و
افزود: «اگر واقع‌بینی بر رفتار همه طرف‌ها حاکم باشد، همچنان به نقطه
وصول توافق خوب و قوی نزدیک هستیم». وزیر امور خارجه ایران خاطرنشان کرد:
«طرح برخی درخواست‌های جدید از سوی آمریکا هیچ‌گونه توجیه منطقی نداشته و
با مواضع این کشور در مورد دستیابی سریع به توافق در تناقض است».
امیرعبداللهیان افزود: «موضوعات اصلی و لغو مؤثر تحریم‌ها نباید تحت تأثیر
زیاده‌خواهی طرف آمریکایی قرار گیرد». وزیر امور خارجه اظهار کرد: «آمریکا
نمی‌تواند به بهانه فشار افکار عمومی کشورش، هر‌روز حرف جدید و متفاوتی را
از طریق هماهنگ‌کننده به ما منتقل کند. اگر طرف آمریکایی مشکل افکار عمومی
را دارد، باید بگویم ما‌هم مشکل افکار عمومی را در ایران داریم. آنها با
حساسیت و با دقت بالایی تحولات را رصد می‌کنند و از دولت پاسخ‌گویی و رفع
مؤثر تحریم‌ها و حفظ توان بالای هسته‌ای صلح‌آمیز را مطالبه می‌کنند».
امیرعبداللهیان به‌ویژه در عبارتی معنادار که اشاره واضحی به رفع تحریم
برخی اشخاص و نهادها به‌عنوان یکی از مسائل اختلافی است، تأکید کرد: «برخی
مباحث که مرتبط با قهرمانان ملی ماست قابل‌مذاکره نیست».
تأکید ایران بر تصمیم آمریکا
چنانکه در متن گفت‌وگوی امیرعبداللهیان با بورل نیز آشکار است، طرف ایرانی
مصر است که تصمیم اصلی برای عبور از مانع فعلی باید از سوی ایالات متحده
گرفته شود. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در توییتی به زبان
انگلیسی و پس از خبر تماسش با جوسپ بورل که خود آن را سازنده توصیف می‌کرد،
نوشت: «تلاش‌ها برای رسیدن به توافقی خوب و قابل‌دوام ادامه دارد. [توافق]
در دسترس است اگر ایالات متحده واقع‌بینانه و با ثبات قدم رفتار کند. هیچ
طرفی به تنهایی نمی‌تواند نتیجه را تعیین کند، تلاشی مشترک لازم است. منطق
باید غالب باشد». سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز در واکنشی به
توییت بورل نوشت: «وقفه اعلام‌شده در مذاکرات وین می‌تواند زمینه‌ساز حل
موضوعات باقی‌مانده و بازگشت نهایی باشد. دستیابی به موفقیت در گفت‌وگوها
تمرکز اصلی همه طرف‌ها خواهد بود. هیچ عامل خارجی‌ای بر اراده مشترک ما
برای حرکت به سمت یک توافق جمعی اثر نخواهد گذاشت». چهره‌ای که از دید
بسیاری چهره اصلی پشت جبهه مذاکرات در طرف ایرانی قلمداد می‌شود نیز بار
دیگر به نقش آمریکا در وضعیت فعلی اشاره و تأکید کرد. علی شمخانی، دبیر
شورای عالی امنیت ملی است. علی‌رغم اینکه مذاکره‌کننده ارشد ایران در وین،
معاون سیاسی وزارت خارجه یعنی علی باقری‌کنی است، به تصریح سخنگوی وزارت
خارجه تصمیم‌گیری در‌این‌باره نه با وزارت خارجه که با شورای عالی امنیت
ملی بوده است تا به تعبیری، نقش شمخانی در این زمینه جدی‌تر از نقش
امیرعبداللهیان باشد. شاید به همین مناسبت ادبیات او نیز صریح‌تر و تندتر
از امیرعبداللهیان است. او که در دوران وزارت خارجه محمدجواد ظریف در دولت
روحانی نیز با همین سمت ساز مخالف با برجام را در دست داشت، اخیرا نیز
موضع‌گیری‌های صریح خود را افزایش داده است. او در توییتی نوشت: «شیوه
مواجهه آمریکا با پیشنهادات اصولی ایران، طرح پیشنهادات غیرقابل‌قبول و
اصرار بر توافق سریع با طرح بهانه‌های واهی، نشان می‌دهد که آمریکا
اراده‌ای برای توافق قوی و قابل دفاع برای طرفین ندارد. مذاکرات وین بدون
اتخاذ تصمیم سیاسی توسط آمریکا هر ساعت پیچیده‌تر از قبل می‌شود».
کابوس بن‌بست؟
بسیاری در طرف‌های مختلف گفت‌وگوها مخالف کاربرد این کلمه بوده‌اند. تأکید
مداوم بر ادامه و وجود پیشرفت در گفت‌وگوها تا حدی ناشی از این بوده است که
از کاربرد این کلمه جلوگیری شود. اگر مذاکرات به بن‌بست برسد و در نتیجه
برجام احیا نشود، هیچ توافقی درباره برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌ها وجود
نخواهد داشت. چنین وضعیتی گزینه‌هایی نامطلوب را عملا به بسیاری از طرف‌های
برجام از جمله ایران تحمیل می‌کند و ادامه مسیر آنها ممکن است بحران‌هایی
بسیار بزرگ‌تر از چالش احیای برجام ایجاد کند. همین حالا و در وضعیت فعلی
دوباره آسوشیتدپرس خبر از توقیف دوباره دو نفت‌کش «مظنون» به حمل نفت ایران
داده است. این البته در شرایطی است که دنیا همین حالا با چالش حمله روسیه
به اوکراین و تبعات آن مواجه است و شاید اکنون کلیدخوردن بحران فروپاشی
برجام بسیار نامطلوب‌تر و خطرناک‌تر از قبل باشد. شاید همین باعث شده است
که به تعبیر پوتین ایالات متحده ناگهان آماده تعامل با ونزوئلا و ایران شده
باشد. آیا چالش‌های اضافه‌شده بر چالش‌های پیشین احیای برجام، مذاکرات را
به شکست می‌کشاند؟ هنوز مشخص نیست. آنچه قطعی است اما این است که
صحنه‌آرایی بین‌المللی به‌سرعت در حال تغییر است و تصمیمات دیپلماتیک ایران
در این مرحله می‌توانند تبعات و نتایجی بسیار جدی و بلندمدت داشته باشند.
شرق ۲۱ اسفند
******
حیای برجام؛ آنچه کردیم و نکردیم
مذاکرات وین چرا به اینجا رسید؟
روح‌اله نخعی:
حرف‌های راویان مطمئن از احیای برجام، چند‌ماهی است که بدون تغییر شکل
تکرار می‌شود اما هشدارهای مرددها روزبه‌روز بلندتر می‌شود. اکنون به
نقطه‌ای رسیده‌ایم که در‌خطر‌بودن توافق هسته‌ای از همیشه عیان‌تر است.
برخی البته از این مسئله راضی‌اند. آنهایی که از ابتدا با این توافق و بلکه
با هر‌گونه توافق و تعامل مخالف بودند، در یک سو و آنهایی که توهمات
دیگری درباره شکل برنامه هسته‌ای ایران دارند، از سوی دیگر خروس‌خوان
کبک‌هایشان را به جشن نشسته‌اند. در این میان نه‌تنها اهالی دیپلماسی بلکه
اهالی سیاست و اقتصاد هم که عواقب شروع بحرانی بزرگ‌تر از بحران‌های موجود
را می‌بینند، نگران می‌نگرند و یک سؤال البته دست‌به‌دست می‌شود: چه باید
کرد؟ ایده این است که دیپلماسی باید همواره راهی برای مشکلات و مسائل پیدا
کند. مسئله اما اینجاست که در دنیای واقعی گاهی برخی تصمیم‌ها پل‌هایی را
خراب می‌کنند، مسیرهایی را می‌بندند و پیچ‌هایی را رد می‌کنند که جبرانشان
اگر شدنی هم باشد، از همه آنچه پیش‌تر شدنی بوده سخت‌تر است. شاید خالی از
لطف نباشد که با نگاهی به تصمیماتی که در سال ۱۴۰۰ درباره احیای برجام
گرفته شد، ببینیم ما چه کرده‌ایم که حالا به این نقطه رسیده‌ایم. آیا این
نقطه ابهام، سرنوشت محتوم بود، یا می‌شد راه دیگری رفت؟
سیاسی‌بازی با دیپلماسی
دنیای دیپلماسی، می‌تواند تحت تأثیر تحولات سیاست داخلی کشورها باشد اما
این یک اجبار نیست. کشورها اگر بخواهند می‌توانند حتی با همدستیهای داخلی
مسیر خارجی کشور را به سمتی که مطلوب است، پیش ببرند. واقعیت این است که
در اواخر بهار ۱۴۰۰ این تصمیم گرفته شد که با توجه به نزدیکی انتخابات
ریاست‌جمهوری، به‌خصوص در فضایی که به نظر آشکار می‌رسید پیروز انتخابات از
جریان رقیب دولت مستقر است، گام آخر احیای برجام در دولت حسن روحانی و در
دوران وزارت خارجه محمدجواد ظریف برداشته نشود. این تصریحی بود که
رئیس‌جمهور وقت نیز داشت و «بازگشت به متن دور ششم» که در مذاکرات همین
دوره نیز اتفاق افتاد، عملا تأییدیه‌ای بر آن بود. روحانی در چند مرحله و
هر‌بار با صراحت بیشتر تأکید کرد توافق احیای برجام آماده امضاست و حتی گفت
اکنون تصمیم برای تمام‌شدن تحریم‌ها در اختیار تهران است. اما آنچه در
دسترس بود، به تعویق افتاد تا دولت بعدی بیاید و تشکیل شود و تیمش را بچیند
و بعد هم به خیال برخی، میوه‌اش را. بماند که برخی حتی به‌طور واقعی تلاش
کردند تا به‌جای تعویق، در همان دوران کار را یکسره کنند و برجام را تمام؛
با تصویب طرحی در مجلس که بعدتر، وزارت خارجه دولت اصولگرا نیز در
رسانه‌های عمومی اذعان کرد یکی از چالش‌های مسیر مذاکره است و به‌این‌ترتیب
خود نیز زمان مذاکره را طولانی‌تر کرد. تیم بعدی اما نمی‌توانست و
نمی‌خواست به محض شروع کار به وین برود و امضایی کند و برگردد تا عملا
اذعان کند میوه‌چین کنش اسلافش بوده است. هفته‌ها و بلکه ماه‌ها با همین
نگاه گذشت. دولت جدید البته چند‌هفته‌ای را نیز بدون دلیل و استدلال مشخص
به وقت‌گذرانی طی کرد و باقی بازیگران برجام را در وین منتظر گذاشت با
بهانه‌هایی که آن زمان بنیه‌شان مشخص نبود و اکنون خالی‌تر هم به نظر
می‌آیند.
کار ما و کار آنها
بعد از چند هفته درخواست و تأکید و بلکه اظهار تعجب از سوی طرف‌های دیگر،
تیم دولت جدید با هدایت یکی از پیشگامان مخالفت با برجام راهی وین شد تا با
ترکیبی از رویکرد مورد اشاره و نیز این تصور قدیمی که تیم ظریف، انگیزه
امتیازگیری کافی را نداشته است، با متن‌هایی جدید پای میز برود. بعد از صرف
مدتی گفت‌وگو روی این متن‌ها نهایتا مذاکرات به همان «متن دور ششم»
بازگشت. محتوای حرف‌های جدید هر‌چه بود، به تشخیص اعضای تیم ایرانی کنار
گذاشته شدند و راه پیشین ادامه یافت اما مدتی از زمان نیز پای تاکتیک تازه
صرف شد تا کار به جای قبلی برسد.
مذاکره ما با همه به‌جز ما
در مرحله بعدی و با چالش‌های تازه‌ای که در فضای گفت‌وگو ایجاد شده بود،
اصرار بر غیرمستقیم نگه‌داشتن مذاکرات ادامه یافت. حتی وقتی شخص وزیر خارجه
از در نظر داشتن این گزینه گفت هم جریان رسانه‌ای سابقا همسو و هم دبیر
همیشه تک‌مضراب‌زن شورای عالی امنیت ملی او را از حرفش پشیمان کردند.
مذاکره غیرمستقیم فضایی را شکل داد که در آن دو جلسه تشکیل می‌شد: یک جلسه
بین ایران و «۴+۱» و جلسه دیگر بین همان ۴+۱ با ایالات متحده. به‌این‌ترتیب
از طرفی عملا ما به خواست آمریکا، اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه،
آلمان، روسیه و چین را دور یک میز نشاندیم تا یکی از میان بقیه پیام ما را
به آن جلسه ببرد. مشخص است که چنین چینشی، تعقیب منافع و خواست‌های ایران
را دنبال می‌کرد، آن‌هم در شرایطی که به تصریح شخص علی شمخانی، مسئله برجام
بین ایران و آمریکا بوده است. ما به‌این‌ترتیب تنها از مذاکره مستقیم بدون
منفعت‌خواهی‌های واسطه‌ها با طرف اصلی تقابل یعنی آمریکا محروم نشدیم
بلکه عملا جلسه تصمیم‌گیری را بدون حضور خودمان شکل دادیم تا بعد بر سر
آنچه هفت طرف دیگر روی آن توافق کرده‌اند، تازه حرفمان را بزنیم. در این
میان البته ما به روسیه تکیه کردیم و صریح و ضمنی این کشور را واسطه و
انتقال‌دهنده پیام و حامی خود در جلسات بدون ما قرار دادیم، لابد با این
تصور که مواضع روسیه و نیز موقعیت روسیه تغییری نخواهد کرد که ما را از این
تفویض پشیمان کند.
تصور ناکام از ثبات شرایط
همه این طولانی‌شدن‌های مسیر بر مبنای تحلیلی شکل می‌گرفت که لازمه
اصلی‌اش، ماندگاری اوضاع و شرایط بود. مروری بر تحلیل‌هایی که گذر زمان را
به نفع ایران توصیف می‌کردند، آشکار می‌کند که در هیچ‌کجای آنها تغییر صحنه
بین‌المللی با اتفاقات پیش‌بینی‌نشده و بلکه پیش‌بینی‌شده جایی نداشته
است. اما اضافه‌کردن چندین ماه به مذاکرات احیای برجام با چندین تصمیم که
هیچ‌کدام بر مبنای چشم‌اندازهای دیپلماتیک و نیازها و ضرورت‌ها نبودند، کار
را آن‌قدر طولانی کرد که شیپور جنگ، این‌بار در شرق اروپا و با تجاوز
روسیه بلند شد تا صف‌آرایی صحنه بین‌المللی دستخوش تغییر شود. این اتفاق
البته ناگهان نیفتاد و مدتی طولانی هشدارها درباره احتمال شروع چنین بحرانی
مطرح می‌شد اما باز تلاشی نشد تا واقعه پیش از وقوع علاج شود و پیش از
اینکه ما خود را در میانه تقابلی همه‌جانبه بین روسیه و غرب ببینیم، پرونده
خودمان را از روی میزشان برداریم.
فردایی که فکرش را نکرده بودیم
حالا امروز به این نقطه رسیده‌ایم که همزمان با چالشی که با ایالات متحده
داریم، درگیر چالشی شده‌ایم که روسیه با گره‌زدن برجام به جنگ اوکراین درست
کرده است و ما به‌جای اینکه به دنبال حفظ منافعمان و دورنگه‌داشتن خودمان
از خطرات حاصل از جنگی گسترده و بلکه شاید استفاده از فرصت‌های حاصل از
بحرانی جدید باشیم، باید نظاره‌گر این باشیم که توپ برجام را روسیه و
آمریکا چطور در زمین یکدیگر می‌اندازند و زور کدام بیشتر می‌شود. در فضایی
که خیلی کشورهای دور از جنگ مثل ما همزمان با هر دو طرف بازی می‌کنند و
منافع خود را در دو سمت دنبال می‌کنند، سوزاندن یکی پس از دیگری گزینه‌های
تصمیم‌گیری قبلی، حالا گزینه‌های مطلوب تصمیم‌گیری در شرایط فعلی را نیز
دور از دسترس ما قرار داده‌اند و به‌جای آن، وضعیت توافق و تحریم خودمان هم
هر روز مبهم‌تر از دیروز می‌شود. می‌شد الان ما در حال استفاده از
دستاوردهای احیای برجام و در فضای بدون تحریم و بحران، تصمیماتمان را در
آسایش بگیریم اما آنهایی که اکنون به لطف مشارکت پایین در انتخابات، حتی در
تقابل با بازیگران هم‌جناح خود در داخل کشور هم صدای بلندی ندارند، صحنه
خارجی را نیز اشتباه خواندند. به همین مناسبت است که حرف‌های آن زمان وزیر
خارجه سابق در آن فایل صوتی معروف، حالا در فضای شبکه‌های اجتماعی
دست‌به‌دست می‌شود؛ به‌خصوص آنجا که گفت: «شرایطی که امروز هست، شش ماه
دیگر تکرار نمی‌شود. خیال می‌کنند اگر مانع این دولت شوند، شش ماه دیگر
همه‌چیز سر جایش است و آنها می‌آیند و افتخار حل مشکل اقتصادی کشور را به
خودشان اختصاص می‌دهند. واقعا حالی‌شان نیست. شش ماه دیگر دنیا، یک دنیای
دیگر است و امروز آن شش ماه دیگر و آن دنیای دیگر رسیده‌اند.
شرق ۲۲ اسفند
