نهادهای صنفی روزنامه‌نگاران در ایران، از سندیکا تا انجمن
انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران در حالی اعلام موجودیت کرده است که با گذشت بیش از ۹۵ سال از شکل‌گیری اولین تشکل صنفی روزنامه‌نگاری در ایران، روزنامه‌نگاران این کشور از داشتن تشکلی صنفی محروم هستند.
سندیکای نویسندگان و خبرنگاران ایران که در سال ۱۳۴۱ به عنوان مهم‌ترین نهاد صنفی روزنامه نگاران ایران تشکیل شد بعد از انقلاب ۱۳۵۷ به محاق رفت و درب‌های انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران که فراگیرترین و مهم‌ترین انجمن صنفی روزنامه نگاران بعد از انقلاب ۱۳۵۷ به شمار می‌رود هم بیش از ۷ سال است که پلمپ و به روی روزنامه نگاران بسته است.
اولین تشکل صنفی روزنامه نگاری در ایران در سال ۱۳۰۰ شمسی با نام “انجمن مطبوعات ایران” تشکیل شد. بیست و پنج سال بعد یعنی در سال ۱۳۲۵ “انجمن روزنامه نگاران ایران” اعلام موجودیت کرد، اطلاعات زیادی درباره این انجمن‌ها و کارکرد و علل و چگونگی انحلال آنها موجود نیست، اما مهم‌ترین تشکل صنفی روزنامه نگاران در ایران پیش از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، سندیکای نویسندگان و خبرنگاران ایران بود که در سال ۱۳۴۱ تاسیس شد.
مسعود برزین اولین دبیر این سندیکا در توضیحی که سوم آبان ماه ۱۳۴۱ در روزنامه “نهیب آزادی” با عنوان “و بدینگونه سندیکای نویسندگان به وجود آمد” منتشر کرده بود توضیح داد: “خدا شاهد است که این سندیکا باید تشکیل شود باید آینده نویسندگان و قلم زن‌های واقعی مطبوعات روشن شود، باید اینها هم به زندگی خود امیدوار باشند نه آنکه اگر امروز فلان کس از قیافه فلان خبرنگار خوشش نیامد او را در فلاخن اخراج گذارد و به کوه قاف پرتاب نماید”.
تعاونی مسکن و صندوق بیکاری و بیمه روزنامه نگاران و تشکیل نوعی نظام مطبوعاتی و ساماندهی اعتصاب گسترده شصت و دو روزه مطبوعات از ۱۴ آبان تا ۱۶ دی ماه ۱۳۵۷ از مهم‌ترین دستاوردها و کارکردهای سندیکا عنوان می‌شود.
سندیکای نویسندگان و خبرنگاران ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۸ با برگزاری مجمع عمومی، هیئت مدیره جدید انتخاب کرد، اما عملا امکان ادامه فعالیت نیافت و پی‌گیری‌های هیئت مدیره سندیکا و دیدار آنها با سید محمد خاتمی، وزیر ارشاد وقت در سال ۱۳۶۷ هم راه به جایی نبرد. سندیکا به محاق فراموشی رفت و در حالی که از همین سال “تعاونی مطبوعات کشور” برای صاحبان نشریات راه اندازی شد اما تا سال ۱۳۷۶ روزنامه نگاران ایران هیچ نهاد صنفی برای پی‌گیری امور خود نداشتند.
دو ماه بعد از روی کار آمدن دولت سیدمحمد خاتمی در ایران، انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران به عنوان یک سندیکای سراسری و ملی کارگری در وزارت کار و امور اجتماعی ایران ثبت و رسما اعلام موجودیت کرد. در اساسنامه این انجمن آمده: “در اجرای ماده ۱۳۱ قانون کار ایران و به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع قانونی و بهبود وضع اقتصادی نویسندگان، خبرنگاران، عکاسان و گرافیست‌ها، طراحان، کاریکاتوریست‌ها، مترجمان و ویراستاران هیئت‌های تحریریه و مطبوعات، انجمن صنفی روزنامه نگاران تشکیل می‌شود”.
ماشاءالله شمس الواعظینبه گفته ماشالله شمس الواعظین “انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران تنها انجمنی است که عضو فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران است، مطابق استانداردهای بین‌المللی فعالیت می‌کند و در کمیته‌های عضوگیری، رفاهی و پیمان دسته‌جمعی کار روزنامه‌نگاری نیز عضویت دارد”. این انجمن هم اما به نوعی دیگر از ادامه فعالیت باز ماند.
چهارم تیر ماه ۱۳۸۷، وزارت کار دولت محمود احمدی نژاد با انتشار نامه‌ای، انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران را با عنوان “پایان اعتبار اعضای هیات مدیره انجمن صنفی و عدم تجدید انتخابات قانونی” واجد شرایط انحلال اعلام کرد. در این نامه آمده بود که “با توجه به مقررات آمره موجود وزارت کار و امور اجتماعی از شناسایی آن انجمن و معتبر تلقی کردن کلیه فعالیت‌های آن در چارچوب آئین‌نامه و مقررات تشکل‌های صنفی معذور است”.
با برگزاری مجمع عمومی، ایرادات وزارت کار رفع شد، اما کمتر از یکسال بعد و در حالی که کشمکش با وزارت کار همچنان ادامه داشت درب‌های انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران با دستور سعید مرتضوی، دادستان وقت تهران پلمپ شد. ماشالله شمس الواعظین، رئیس هیئت مدیره این انجمن در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایسنا اعلام کرده بود: “به ما گفتند این اقدام در راستای تدابیر پیشگیرانه انجام می‌گیرد.”
پی‌گیری‌های اعضای هیئت مدیره انجمن صنفی برای بازگشایی این انجمن تاکنون بی‌نتیجه بوده است. دولت محمود احمدی نژاد و سعید مرتضوی، دادستان سابق تهران جای خود را به افراد دیگری داده‌اند، اما انجمن صنفی روزنامه نگاران همچنان در تعلیق است.
با روی کار آمدن دولت حسن روحانی بارقه‌های امید برای بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران قوت گرفت، اما در حالی که او وعده بازگشایی انجمن را داده بود، بر اساس اعلام هیئت مدیره انجمن، وزارت کار دولت روحانی مهم‌ترین مانع بازگشایی انجمن است.
یازدهم اسفند ماه ۱۳۹۲، تنها چند ماه پس از روی کار آمدن دولت جدید، علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان کرد که این وزارتخانه و وزارت کار درباره بازگشایی انجمن صنفی روزنامه نگاران مشکلی ندارند و وزارت اطلاعات شکایت خود علیه انجمن را پس گرفته است. تنها ۶ روز بعد اما علی جنتی موضع خود را تغییر داد و اعلام کرد که تصمیم‌گیری در این زمینه کار قوه مجریه نیست، بلکه باید قوه قضائیه پرونده را بررسی و تصمیم‌گیری کند.
غلامحسین محسنی اژ‌ه‌ای، سخنگوی قوه قضاییه ایران گفته است که فعالیت مجدد انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران تنها “با اعضای جدید و اساسنامه تازه” امکان‌پذیر خواهد بود و “در صورتی که همان انجمن بخواهد فعالیت خود را بدون نظر دستگاه قضایی انجام دهد، حتما برخورد می‌شود، چرا که کار قبلی انجمن کار سیاسی بوده است”. اما هیئت مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران در نامه به رئیس جمهور و همچنین انتشار بیانیه‌های متعدد، علی ربیعی، وزیر کار دولت حسن روحانی را “اصلی‌ترین مانع احقاق حقوق قانونی این تشکل” معرفی کرده و اعلام کرده‌اند که “وزارت کار، تعاون و امور اجتماعی دولت آقای روحانی، به جای شناسایی حقوق قانونی انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران، با تمهیداتی غیرآشکار، سیاست نادرستش را به شکلی پیش می‌برد تا مانع بازگشایی انجمن صنفی شود”.
نامه بیش از ۷۷۲ روزنامه نگار به حسن روحانی برای بازگشایی انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران هم بی‌جواب ماند.
در چنین شرایطی انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران اعلام موجودیت کرده است انجمنی که برخلاف انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران که گستره جغرافیایی به وسعت ایران داشت، تنها به استان تهران محدود است و مخالفان و حامیان سرسختی دارد.
بدرالسادات مفیدی، دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران، به عنوان سخنگوی انجمن جدید انتخاب شده و اعضای هیئت موسس این انجمن تاکید کرده‌اند که با وجود شروع به فعالیت خود، خواستار بازگشایی “انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران” به عنوان یک “انجمن مستقل و فراگیر مطبوعاتی در حوزه روابط کار” هستند.
مخالفان و منتقدان انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران می‌گویند که در این مقطع زمانی که کمتر از ۹ ماه به انتخابات ریاست جمهوری باقی است علی ربیعی، وزیر کار دولت حسن روحانی به عنوان مهم‌ترین مانع بازگشایی انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران، با صدور مجوز تشکیل انجمن جدید، قصد بهره برداری انتخاباتی از این مسئله را دارد. برخی از تکرار سرنوشت سندیکای نویسندگان و خبرنگاران ایران برای انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند که با تشکیل انجمن جدید ممکن است انجمن اصلی به محاق برود. برخی دیگر به استانی بوده این انجمن ایراد می‌گیرند و می‌گویند که وزارت کار قصد دارد با شکستن انجمن صنفی در انجمن‌های استانی، تاثیرگذاری و محوریت انجمن را سلب کند.
حامیان این انجمن اما می‌گویند که در تمام سالهای اخیر به دلیل نبود هیچ انجمن صنفی، روزنامه نگاران به شدت متضرر شده‌اند و مسائل صنفی همچون بیمه روزنامه نگاران، رابطه با کارفرما، حقوق و حق التحریرها و… به گفته آنها مسائلی است که انجمن جدید می‌تواند پشتوانه روزنامه نگاران باشد.
هیئت موسس این تشکل صنفی با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که به زودی ثبت نام از متقاضیان عضویت را آغاز می‌کند و سپس، تاریخ “برگزاری اولین مجمع عمومی با دستور جلسه انتخابات اعضای هیئت مدیره و بازرسان و تصویب اساسنامه و نحوه و شرایط ثبت نام کاندیداها” اعلام خواهد شد. ماشالله شمس الواعظین در مصاحبه‌ای با یورونیوز خبر از تشکیل انجمن‌های صنفی در ۱۶ استان ایران داده و گفته است که شرط وزارت کار برای انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران، عدم حضور او بوده است.
انجمن‌های موازیطی این سالها اما انجمن‌های موازی دیگری همچون انجمن روزنامه نگاران مسلمان، انجمن صنفی روزنامه نگاران آزاد تهران و انجمن صنفی روزنامه نگاران و خبرنگاران از سوی وزارت کار مجوز دریافت کردند. این در حالی است که براساس ماده ۱۵ آئین نامه انجمن‌های صنفی ماده ۱۳۱ قانون کار “ثبت دو تشکل همگن (انجمن صنفی یا کانون) در یک حرفه یا صنعت در حوزه فعالیت جغرافیائی مشترک مجاز نیست”.
دو سال پیش و در اسفند ماه ۱۳۹۲ آئین نامه‌ای با عنوان “شورای هماهنگی انجمن‌های صنفی روزنامه نگاری” منتشر شد که یکی از اهدا ف خود را “تقویت تشکل‌های صنفی” عنوان می‌کرد. وب سایت اصولگرای تسنیم گزارش داده بود که انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان، انجمن صنفی خبرنگاران و روزنامه‌نگاران ایران، انجمن عکاسان مطبوعاتی ایران، انجمن خبرنگاران نویسندگان و عکاسان ورزشی، مجمع خبرنگاران و نویسندگان دفاع مقدس، خانه مطبوعات ایران، انجمن روزنامه‌نگاران زن ایران، انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران، جامعه روزنامه‌نگاران جوان ایران و انجمن عکاسان بحران اعضای هیئت موسس “شورای هماهنگی انجمن‌های صنفی روزنامه‌نگاری” هستند.
تاکنون اما هیچ یک از انجمن‌های موازی نتوانسته‌اند جایگاه انجمن صنفی روزنامه نگاران را به دست آورند و جایگزین انجمنی شوند که بیش از ۵ هزار روزنامه نگار عضو آن هستند.
بی بی سی
