آیا توافق دیگری با آمریکا در راه است؟

به نتیجه رسیدن یا نرســیدن هر توافقی در عرصه بینالملل وابستگی مستقیم به چند فاکتور دارد.

اول از همه این اراده طرفهاست که تاثیر گذار است. اینکه هر طرف تا چه اندازه نیازمند رسیدن به توافق باشــند. دیگر اینکه توافق برای آنها چه نتایجی رقم خواهد زد و آیا منافع آنها را تامین خواهد کرد یا خیر. دست آخر اینکه جایگزین توافق چه خواهد بود. این بدان معناســت که هزینه بر هم خوردن یا به نتیجه نرسیدن توافق چه خواهد بود.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور غیــر قابل پیشبینی ایاالت متحده آمریکا به تازگی خروج این کشــور از برجام را اعالم کرد و مایک پمپئــو وزیر خارجه اش نیز به همین چند روز پیش سیاســت این کشور در قبال ایران را اعمال تحریم هایی بســیار شدیدتر از آنچه پیشتر اعمال شــده بود، اعالم کرد. حاال سوال اینجاست که واکنش ایران در 6 ماه آینده که آمریکا عمال از توافق خارج خواهد شد چیست؟

 شرایط عمومی ایران

برای تحلیل این موضوع نخست باید ببینیم شرایط برای ایران چیســت و ایران چه اهرم هایی در اختیار دارد؟

  1. اتحادیه اروپا، چین و روســیه مخالفت خود را با اقدام آمریکا اعالم کردند امــا بخش های خصوصی این کشورها در حال برنامه ریزی برای خروج از بازار ایران هستند
  2.  .روســیه تنها کشوری اســت که به خاطر بحران کریمه مورد تحریم قرار گرفته است
  3.  .هرگونــه تغییری در زمینه صــادرات نفت ایران باعث تغییر در قیمت نفت در جهان خواهد شد
  4. .ایران بــه لحاظ نیروی انســانی آماده یک جهش بزرگ اقتصادی است که این مسئله نیازمند ارتباط موثر با اقتصاد جهانی است
  5.  .ایران در ســوریه، عراق و یمن حاضر اســت و این مسئله قدرت منطقه ای به ایران داده است
  6.  .اســرائیل به عنوان قوی ترین متحــد منطقه ای آمریکا در جهت فشار به ایران عمل کرده و برخی از اهداف ایران در سوریه را هدف قرار داد
  7.  .عربســتان به عنوان متحد دیگر آمریکا در منطقه به دنبال تامین منابع نفت و گاز کشــورهای طرف قرار داد ایران بر آمده است.

حال با توجه به این شــرایط عمومی سه گزینه برای آینده برجام و اقدامات ایران و غرب محتمل است:

  1. با فرا رسیدن زمان اجرایی شــدن دستور ترامپ برای خروج از برجام تحریم ها برگشــته و کشور در آستانه یک حرکت نظامی پیش خواهد رفت.
  2. اتحادیه اروپا، روســیه و چین به راه حلی خواهند رسید که بدون وجود آمریکا برجام اجرایی شود
  3. دور جدیدی از مذاکرات بــا حضور آمریکا و ایران آغاز خواهد شــد و دو طرف بر ســر مسائل جدیدی توافق خواهند کرد.

ناگفته معلوم اســت که تکلیف گزینــه دوم از پیش مشخص اســت. اگرچه اتحادیه اروپا، چین و روسیه قویا اقدام ترامپ را محکوم کردند اما در صحنه عمل خروج شرکت های طرف قرار داد ایران نشان از این خواهد داد که زور اقتصاد به سیاست خواهد چربید. اگرچــه از زمانــش روی کار آمدن ترامــپ هم این مسئله مشخص بود و بسیاری از شرکت های اروپایی با شــک و تردید به بازار ایران نگاه می کردند و عمال ســرمایه خود را به ایران منتقــل نکردند. اما همین نارضایتی اتحادیه اروپا ، چین و روســیه می تواند به عنوان یک اهرم سیاسی در دست ایران عمل کند

اکنون عمال توپ در زمین ایران است و جهان منتظر اســت که ببیند ایران بار دیگر پای میز مذاکره می نشــیند یا راه تحریــم را پی می گیرد. بــرای اینکه بتوانیم پیــش بینی کنیم که ایران کــدام راه را می گزیند باید ابتدا ببینیم چــه عواملی تقویت کننده و ســوق دهنده به هر یک از این دو راه اســت. البته ناگفته معلوم اســت که تصمیمگیــری در اینباره تنها در دست حسن روحانی و دولت او نیست و باید نهادهای مختلف حکومت را با خود همراه کند.

گزینه یک: بازگشت تحریمها و تالش برای ادامه همکاری با اروپا، روسیه و چین

این گزینه از ســوی مخالفان داخلی دولت حســن روحانی ، اســرائیل و عربســتان بــا دالیل مختلف پیگیری می شــود. برجام عمال مهترین دســتاورد دولت روحانی بود. حال کــه عاقبت آن کامال گنگ و نامعلوم اســت ، مخالفان داخلی دولت این مسئله را چماقی خواهند کرد تــا کلیه عملکرد دولت را زیر سوال ببرند. همزمان اســرائیل و عربستان سعودی که به دنبال تغییر نظام سیاســی در ایران هســتند با بازگشــت تحریم ها یک گام به رویارویی نظامی ایران و آمریکا که خواســته آنان اســت نزدیک تر خواهند شد. از ســوی دیگر نتایج این گزینه بحران شــدید اقتصادی در داخل کشور و توقف پروژه های اقتصادی و در پی آن تشــدید بحران های اجتماعی و سیاســی نظیر آنچه که در دیماه سال قبل رخ داد خواهد بود.

گزینه دو: شروع دور جدیدی از مذاکرات با حضور آمریکا و رسیدن به توافق جدید

عملی شــدن این گزینه در ابتدای امــر خیلی دور از ذهن می آید. چراکه برای رســیدن به برجام هم راه سختی ســپری شــد. همراه کردن کلیه ارکان حکومت بســیار دشــوار بود و مخالفان برجام تمام تالش خود را برای زمین زدن آن کردند. حال با توجه به برباد رفتن آن عملی کــردن توافقی دوباره آن هم با طرفی غیــر قابل اعتماد و پیشــینی مانند ترامپ عملی محال به نظر می آید.

اما در نگاه واقع بینانه باید گفت کــه برجام با وجود عملی شــدن ناقص و ســنگ اندازی هــای مدام آمریکا دســتاوردی بــود که در دوره ای حســاس اقتصاد ایران را از نابودی کامل نجات داد. توانســت بخشــی از دارایی های بلوکه شده ایران را باز گرداند و تا حدود زیادی شــفافیت را به سیستم اقتصادی کشــور بازگردانــد تا حــدی که اختــاص های چندهزارمیلیاردی دوره تحریم دیگر تکرار نشود.

از ســوی دیگر کشــور اکنــون با بحران سیاســی اقتصادی و سیاسی و مهمتر از همه اجتماعی زیادی روبروســت که تحریم می تواند آن ها را تشدید کند. این دقیقا چیزی است که تیم تندرو و برانداز ترامپ به دنبال آن هســتند. پس عقالنی ترین راه آغاز دور تازه ای از مذاکرات و رســیدن به توافقی دیگر است. این چیزی اســت که امروز به واسطه خروج احمقانه ترامپ از برجام شدنی است، اتحادیه اروپا، روسیه و چین به دنبال آن هستند و شاید آخرین تالش برای نجات اقتصاد ایران باشد.

صادق روحانی تحلیلگر مسائل سیاسی

روزنامه بهار

Print Friendly, PDF & Email