»بهار« دلیل تغییر ادبیات حسن روحانی در قبال آمریکا را بررسی میکند خط و نشان برای ترامپ

حاال مدتی اســت که ادبیات حســن روحانی در قبــال ماجرای آمریکا تغییر کرده اســت و این از آن جایی آغاز شــد که آمریکاییها مدعی شدند که صادرات نفت ایران را به صفر میرســانند. بعد از این ماجرا حســن روحانی در سفری که به سوییس داشت، در سخنانی و با توجه به تحریمهای نفتی جدیدی که علیه ایران صورت گرفته اســت، اعلام کرد که ممکن نیســت نفت منطقه بدون نفت ایران به دنیا صادر شود. همه کارشناسان این سخنان را به معنای بســتن تنگه هرمز از سوی ایران دانســتند و به تجزیه و تحلیل این موضوع پرداختند و آمریکا نیــز صراحتا اعالم کرد که اگر ایران دســت به چنین کاری بزند با برخورد نظامی توانایی باز نگاه داشتن تنگه را داریم.

البته این نخســتین بار نیست که صحبت از بســتن تنگه هرمز بــه میــان میآید و پیشــینه این ماجرا به دوران دفاع مقدس باز میگردد. زمانی که ایــران اعالم کرد که قصد دارد تنگه هرمز را برای کشــورهایی که به عراق کمک میکننــد، ببندد و از این طریق توانست باعث ایجاد شرایط ناامنی و متضرر شدن تانکرها و کشتی ها شود البته این اتفاق در آن برهه زمانی رخ نداد و ماجرا مســکوت ماند اما بعد از تقریبــا دو دهه بار دیگر محمود احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری خود به این مســئله اشاره کرد و این بار هم کار به اقدام عملی نرسید.

البتــه روحانی در آن ســخنرانی به صورت مستقیم به بســتن تنگه هرمز اشاره نکرد اما برداشــت همه این بود که او مشــخصا با چنین هدفی آن اظهــارات را مطرح کرده است. بعد از آن همان اندازه که این سخنان روحانی مورد توجه اصولگرایان به خصوص طیف تندرو قرار گرفت، اما از ســوی برخی اصالحطلبان و تحلیلگران میانه رو نقدهای زیادی به آن وارد شد. موافقان معتقد بودند که این رویکرد روحانی قابل تحسین است و باید با آمریکاییها اینگونه ســخن گفت و آنها زبان تهدید را بهتر متوجه میشوند. اما مخالفان تاکید داشــتند که اولا در شرایط فعلی که اسرائیل و آمریکا و عربستان سعی دارند این را بــه افکار عمومــی القا کند که ایران یک خطر بالقوه اســت، چنین اظهار نظرهایی میتواند هزینه ســاز باشد. ضمن اینکه این قبیل اظهار نظرها بیانگر آن است که ما دیپلماســی را کنار گذاشــته ایم و به سمت گزینه نظامی رفته ایم.

اما ســوال مهم این اســت که آیــا ایران به طور کلی امکان بســتن تنگه هرمز را دارد؟ پاسخ این ســوال مثبت است. زیرا دو حالت عبور »بیضرر« )کنوانســیون 1958 ژنو( و عبــور »ترانزیت« )کنوانســیون 1982 مونته گوبه( را به رســمیت شناخته است. طبق کنوانسیون »عبور بی ضرر« که مورد پذیرش ایران است، سایر کشورها حق دارند از آن عبور کنند، به شــرطی کــه عبور آنها ضرری برای کشورها نداشته باشد. اما طبق کنوانســیون »عبور ترانزیت«، عبور و مرور همه کشــورها آزاد اســت. ایران عضو این کنوانسیون نیست )آمریکا هم نیست( و بر اساس عرف موجود، نظام حقوقی حاکم بر تنگه هرمز، نظام »عبور بیضرر« است.

تهدید به بســتن تنگه هرمز مــی تواند به عنوان اهرم فشــار مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین ، ایران تا حــد امکان از فرود آوردن این گیوتیــن تهدیدآمیــز اجتناب خواهد ً این مهم نیست کرد. در عالم سیاست ، صرفا

که چه کاری انجام دادی ، بلکه این نیز مهم و گاه مهم تر اســت که چه کاری می توانی انجام دهــی. همین که طرف هــای مقابل ایران به این باور برســند که ایــران توانایی بســتن تنگه هرمــز را دارد، خــود عامل بازدارنده و اهرم فشــار و چانه زنی اســت. راهبرد تهران، تقســیم زیــان های تحریم ایران اســت. البته همه با این مسئله موافق نیســتند و برخی از تحلیلگران سیاســت بینالملل معتقدنــد که این ماجــرا صرفا یــک تهدید اســت و ایران توانایی بســتن تنگه هرمز را ندارد. یکــی از این تحلیلگران ابراهیم متقی اســت. او با بیان اینکه ایران امکان بســتن تنگه هرمز را ندارد، میگوید: »در سال ۶۶ ببینید میزان نقدینگی چقدر بود. بحثهای قوه قضائیــه را ببینید. امروز همهاش رانت و سوءاســتفاده و اختالس در کشور وجود دارد. در ســال ۶۶ پاسدارانی وجود داشتند که با آرمان قوی میجنگیدند و جامعه هم بــه آنها اقتدا میکرد. شــما نمیتوانید اقتصاد رانتی داشــته باشــید و اقدامــات را انجام دهید. امروز در مقایســه با ســال ۹۲ که اقتصادمان بههمریخته بود سه برابر نقدینگی بیشتر است. ما ناچاریم. مــا ناچاریم کــه در برجام باشــیم. همه از تحریم خارج شدند چون چیزی به نام اتمام تحریمها وجود ندارد. خواســته اروپاییها رفع تحریم نیســت. بلکه آنها بــه دنبال منافعشان هســتند و جایگاهشان است که تعیین میکند چه اقدامی انجام دهند.

« با تمام این تفاسیر اما به نظر میرسد حسن روحانی با توجــه به حمایت مقــام معظم رهبری از سیاستهای اخیر او، قصد ندارد به راحتــی از ماجرای تهدیدهــای آمریکا کوتاه بیاید. او روز یکشــنبه نیز در سخنانی عنوان کرد: »کســی که اندکی سیاســت بفهمد، نمیگوید جلوی صادرات نفت ایران را میگیریم.تنگه هــای زیادی داریم؛ تنگه هرمز فقط یکی از آنهاست. آقای ترامپ! ما مرد شرف و ضامن امنیت آبراه منطقه در طول تاریخ هستیم؛ با دم شــیر بازی نکن، پشــیمان کننده اســت. قادر نیستید ملت ایران را علیه امنیــت و منافع ایران تحریک کنید. به ملت ایــران اعلام جنگ میکنید و دم از حمایت میزنید؟ در همه منطقه پهن شدهاید؛ معنای حرفهایتان را بفهمید. «

بنابراین روحانی با اظهــارات اخیر خود که بسیار هم مورد توجه رسانههای جهان قرار گرفت ماجرا را به فرای تنگه هرمز برد از باب المندب تا قفقاز و هرمز و افغانستان و عراق سخن به میان آورد. لذا حاال باید دید که این صحبتهای روحانی با چه واکنشی از سوی مقامات آمریکایی مواجه خواهد شــد. آنها نخستین باری که رئیس جمهور صحبت از بســتن تنگه هرمز را مطرح کرده بود، اعالم کردند که اگر چنین اتفاقی رخ دهد با اقدام نظامی تنگه را باز گشــایی میکنند. البته بعد از آن تا حدود زیادی ترامپ نســبت به ماجرای نفت ایران عقب نشــینی کرد. زیرا آنها به خوبی میدانند کــه اگر قرار به اقدام نظامی باشــد نمیتواننــد آن را در آب ها خالصه کنند و مجبور به ورود به خاکر ایران هســتند و این برای آنها هزینه زیادی دارد. مقامات این کشور یک بار دیگر هم در سال 2011 با این ماجرا مواجه بودند به خوبی از هزینه های این ماجرا اطلاع دارند به همین دلیل در آن دوره بعد از تهدید ایران به بستن تنگه هرمــز، رئیس جمهور وقــت ایاالت متحده در نامه ای به مقــام معظم رهبری صحبت از مذاکره را به میان آورد.

فرهــاد کیانفرید

بهار