خطر بید زدگی در کمین نفيس ترين فرش های کاخ سعد آباد

در دو کاخ موزه سبز و سفید در سعد آباد تهران تعدادی از نفیس ترین فرش های ایرانی نگهداری می شود، کاخ سفید بزرگترین کاخ موجود در مجموعه کاخ سعدآباد است و به‌علت رنگ سفید نمای آن، به کاخ سفید شهرت یافته است. این بنا، علاوه بر آنکه اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی دارد، اقامتگاه تابستانی شاه و همسرش فرح، به حساب می‌آمد.

از با ارزش‌ترین آثاری که در این کاخ نگهداری می شود، فرش‌های نفیسی است که نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمندان ایرانی را نشان می‌دهد. بزرگترین فرش این کاخ، 145 متر مربع و دارای 140 رج است که با نقش مایه شمسه و قندیل، زینت بخش سفره خانه است.

این فرش بزرگترین فرش عمواوغلی با طرح شیخ صفیاست و بافت آن با گره فارسی و نوع مواد مصرفی پرز فرش و تاروپود آن نخ و پنبه است. رنگ زمینه فرش سرمه ای با حاشیه لاکی است و طراح آن عبدالحمید صنعت نگار، یکی از طراحان معروف کرمانی در آن زمان بوده است. تعداد گره های این فرش در دسیمتر مربع 10 هزار و تاریخ بافت آن حدود سال 1310 تخمین زده شده است. در مرکز ترنج فرش یک ستاره 8 پر قرار دارد و اطراف آن یک گل شاه عباسی ترسیم شده و بر فراز آنها 4 گل شاه عباسی دیگر نقش بسته، سطح اصلی ترنج از سه طرح اسلیمی های دهن اژدر، اسلیمی ماری یا ابر چینی و شاخه پیچ ها با یک ریشه با گل های شاه عباسی و شاخه برگ ها در متن ترنج جلوه گری می کند.

طراح و بافنده این فرش ها محمد کهنونی اهل مهتوی آذربایجان ، روستایی مابین اسکو و کندوان با اشتغال در حرفه نساجی و ابریشم بافی و تجارت از تولیدکنندگان صاحب نام تبریزی بود. وی در سال 1250 هجری قمری وارد مشهد شد و ضمن تغییر شهرت خود از کهنویی به عمواوغلی حرفه نساجی را رها کرد و به کار تولید و بافت قالی روی آورد؛ محمد اوغلی صاحب دو پسر به نام عبدالمحمد و علیجان شد که هر دو فرزند او نیز در امر تولید قالی در مشهد به فعالیت پرداختند.

کف تالار آینه کاخ سبز نیز که یکی از زیباترین قسمت‌های این کاخ است با یک تخته قالی مشهد 70 متری زیبا فرش شده است، این فرش بی نظیر نیز از مجموعه آثار ” عبدالمحمد عمواغلی ” است، از ویژگی‌های این فرش، همخوانی نقش وسط آن، با طرح سقف است که با ابریشم خاص و ریز بافت و مدت هفت سال در سالهای 1301 تا 1307 خورشیدی بافت آن به طول انجامید.

این دو فرش تنها فرش های نفیس این کاخ نیست بلکه در دیگر اتاق ها و قسمت های مختلف کاخ های مجموعه سعد آباد فرش های نفیس دیگری نیز نگهداری و در معرض دید عموم گذاشته شده است، با این حال عدم نگهداری صحیح از این مجموعه و همچنین رطوبت بالای محیط سعد آباد باعث شده است برخی از این فرش ها دچار بیدزدگی شده و آسیب ببیند.

یک کارشناس فرش در رابطه با بید زدگی و تاثیراتی که بر روی بافت فرش های نفیس می گذارد به CHN می گوید: ” هوای مرطوب، تاریکی، دمایی مناسب و کمی الیاف پشم محیطی کاملاً مناسب برای فعالیت بید ها و آسیب زدن به فرش های نفیس است. یکی از دلایلی که در طول تاریخ هزاران ساله فرش بافی در ایران فرش های کمی بر جای مانده است به دلیل تخریب آنها توسط بید است، در حقیقت می توان بید را اصلی ترین خطر برای فرش دانست؛ چرا که در اثر این آفت بافت های فرش از بین رفته و نابود می شوند.”

محمد علی فیروزی می افزاید: ” البته و خوش بختانه جلوگیری از بید خوردگی پشت فرش کار راحت و آسانی است و فقط کافیست از مقداری پودر نفتالین یا نگزالت و یا مواد گیاهی مانند تنباکو استفاده شود. البته باید دقت کرد که از این مواد در حد متعارف استفاده شود.”

این کارشناس در ادامه تاکید می کند : ” چنانچه فرش دچار بید خوردگی شد. ابتدا باید سطحی که فرش روی آن قرار دارد را کنترل و تمیز کرد سپس نقاط بید خورده حتما باید ترمیم شوند تا هنگام شستشو قسمتهای کنار بید خوردگی آسیب نبینند. عامل بید خوردگی نیز پشمهای ضد عفونی نشده، هوای شرجی و مرطوب ، و نگهداری فرش در محل های سربسته و متروک و یا عدم توجه ونظافت فرش است، در صورتیکه فرش در محل های سربسته و متروک قرار دارد، باید هر ماه یکبار درب ها باز کرد و فرشها مورد بارزسی قرار گیرند.”

بر اساس گفته های فیروزی در محوطه سعدآباد رطوبت هوا و عدم وارسی مداوم فرش های این مجموعه باعث شده است برخی از فرش های نفیس کاخ موزه ها دچار آسیب دیدگی شود.
منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی