سودان؛ ادامه فاجعه ضدانسانی در برابر چشمان بی‌تفاوت جهان
در حالی که شهر الفاشر در دارفور شمالی به‌تازگی به دست شبه‌نظامیان نیروهای واکنش سریع (RSF) سقوط کرده و گزارش‌های متعددی از کشتار، تجاوز و خشونت سازمان‌یافته علیه غیرنظامیان منتشر شده است، یک مقام بلندپایه امدادی هشدار می‌دهد که تنها بخش بسیار کوچکی از مردم موفق می‌شوند خود را به مرز چاد برسانند.
شارلوت سلنته، دبیرکل شورای پناهندگان دانمارک، پس از سفر به شرق چاد و بازدید از مناطق مرزی، در گفت‌وگو با «میدل‌ایست‌آی» وضعیت را «عمیقاً نگران‌کننده» توصیف کرده و می‌گوید شمار پناهجویانی که از الفاشر به چاد می‌رسند، با توجه به نزدیکی جغرافیایی، بسیار کمتر از حد انتظار است.
مسیر فرار؛ غارت، تهدید، ضرب‌وشتم و قتل
سلنته که از شهر مرزی اَدرِه و اردوگاه پناهندگان «ابوتنگه» بازدید کرده، گزارش داده است که پس از سقوط الفاشر، به‌طور متوسط تنها حدود ۵۰ نفر در روز از گذرگاه ادره وارد چاد می‌شوند و در مجموع، بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ نفر در روز از همه گذرگاه‌های مرزی سودان و چاد عبور می‌کنند؛ در حالی که فاصله الفاشر تا مرز کمتر از ۳۰۰ کیلومتر است و انتظار می‌رود شمار بیشتری از مردم خود را به آنجا برسانند.
به گفته او، تیم شورای پناهندگان دانمارک در چاد این ارقام را «به‌شدت نگران‌کننده» توصیف کرده است؛ زیرا نشان می‌دهد که یا بسیاری از مردم قادر به ترک شهر نیستند، یا در مسیر فرار با موانع و خشونت گسترده روبه‌رو می‌شوند.
برآورد سازمان‌های امدادی حاکی از آن است که از حدود ۲۶۰ هزار غیرنظامی ساکن الفاشر، تاکنون حدود ۹۰ هزار نفر شهر را ترک کرده‌اند. با این حال، تنها بخش محدودی از آن‌ها موفق می‌شوند خود را از دارفور به خاک چاد برسانند.
سلنته در جریان این سفر با یک زوج جوان سودانی و فرزند دو ساله‌شان دیدار کرده که از الفاشر گریخته‌اند. او می‌گوید:
این خانواده «در وضعیت شوک کامل» بودند؛ خانه‌شان بمباران و سوزانده شده بود. در جریان فرار، برادر مرد جوان به ضرب گلوله نیروهای مهاجم کشته شده و پسر هفت‌ساله آن‌ها نیز در برابر چشمانشان به قتل رسیده بود.
این خانواده برای رسیدن به مرز، بیش از یک هفته در راه بوده‌اند؛ سفری دشوار که با پای پیاده، گاری و خودرو انجام شده و در طول مسیر، نزدیک به ۴۰ ایست بازرسی را پشت سر گذاشته‌اند. دبیرکل شورای پناهندگان دانمارک می‌گوید:
«در مسیر، همه چیزشان غارت شد. وقتی به ادره رسیدند، نه پولی داشتند و نه تلفنی. آن‌ها از صحنه‌های خشونت و جنایت در تمام طول راه خبر دادند.»
به گفته سلنته، شهادت‌های دیگر پناهجویان نیز پر است از روایت ضرب‌وشتم، تهدید با اسلحه و خشونت جنسی علیه زنان، مردان و کودکان. این شهادت‌ها با گزارش‌هایی که این هفته از سوی فراریان الفاشر در شهرهای تاویلا و الدبه سودان ارائه شده، هم‌خوانی دارد؛ گزارش‌هایی از تجاوزهای گروهی، ضرب‌وشتم و قتل در مسیر فرار.
الفاشرِ محاصره‌شده و مسیرهای بسته نجات
الفاشر بیش از ۵۰۰ روز در وضعیت محاصره به سر برد و سه هفته پیش، حمله گسترده و خونین نیروهای RSF به سقوط این شهر انجامید. گزارش‌ها نشان می‌دهد این نیروها در جریان یورش به شهر، دست به کشتار جمعی و نقض فاحش حقوق بشر زده‌اند؛ بخشی از این جنایات حتی از سوی خود اعضای RSF فیلم‌برداری و در شبکه‌ها منتشر شده و تصاویر ماهواره‌ای نیز آن را تأیید می‌کند.
شاهدان متعدد به رسانه‌ها گفته‌اند که شبه‌نظامیان در جریان حمله به الفاشر، تجاوز، قتل و ضرب‌وشتم غیرنظامیان را به‌صورت سیستماتیک به‌کار برده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای تازه حاکی از آن است که یکی از مسیرهای حیاتی خروج از شهر در روزهای اخیر از سوی RSF مسدود شده است. یک مطالعه جدید نیز گزارش‌ها درباره قتل غیرنظامیان در نزدیکی دیوار موقتی ساخته‌شده در اطراف شهر را تأیید کرده و ویدئوهایی که در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته، جسدهای متعدد و صحنه‌های تیراندازی به مردم را در این محدوده نشان می‌دهد.
چاد؛ میزبان بزرگ‌ترین جمعیت پناهجویان سودانی در آفریقا
چاد در حال حاضر بزرگ‌ترین میزبان پناهجویان سودانی در قاره آفریقا بر اساس سرانه جمعیت است. بر اساس آخرین آمار، ۸۸۲ هزار و ۴۵۶ پناهجوی سودانی در خاک چاد زندگی می‌کنند و ۳۲۹ هزار و ۸۹۴ شهروند چادی که در سودان ساکن بودند، به‌دلیل جنگ ناگزیر به بازگشت به کشور خود شده‌اند.
به گفته سلنته، سیاست پناهندگی چاد «بسیار باز و استقبال‌کننده» است:
«اگر سودانی‌ای از مرز رسمی وارد چاد شود، به‌طور خودکار وضعیت پناهندگی دریافت می‌کند. اما منابع بسیار محدود است.»
پس از سقوط الفاشر، دولت چاد طرح‌های اضطراری برای پذیرش احتمالی ۹۰ هزار پناهجوی دیگر از سودان در ماه‌های آینده آماده کرده است. دولت تلاش دارد زمین‌های جدیدی برای ایجاد اردوگاه‌های تازه اختصاص دهد. با این حال، چاد خود یکی از فقیرترین کشورهای جهان است و بسیاری از جوامع میزبان پناهجویان، برای تأمین نیازهای اولیه خود نیز با مشکل روبه‌رو هستند.
در اردوگاه «ابوتنگه»، که اندکی پس از آغاز جنگ سودان در آوریل ۲۰۲۳ در شرق چاد تأسیس شد، شورای پناهندگان دانمارک و دیگر سازمان‌ها با کسانی کار می‌کنند که از تجاوز، شکنجه و سایر شکل‌های خشونت جان سالم به‌در برده‌اند. سلنته می‌گوید:
«ما با همکاری دیگر نهادها روی حمایت روانی و اجتماعی کار می‌کنیم تا به نحوی با آسیب‌های روحی عمیق این افراد مقابله کنیم.»
جنگی که ادامه دارد؛ ناکامی جامعه جهانی
از آغاز جنگ، نیروهای RSF به کشتارهای جمعی، جنایات گسترده و حتی نسل‌کشی در دارفور متهم شده‌اند. ارتش سودان (SAF) نیز به ارتکاب جنایات جنگی متهم است.
این جنگ زمانی شعله‌ور شد که تنش‌های دیرینه میان ارتش سودان، به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان، و نیروهای RSF به فرماندهی محمد حمدان دقلو (حمیدتی)، بر سر نحوه ادغام RSF در ارتش، به درگیری مسلحانه تمام‌عیار تبدیل شد. نتیجه این جنگ، کشته شدن ده‌ها هزار نفر و آوارگی دست‌کم ۱۳ میلیون نفر بوده است.
در کنار این، گزارش‌هایی متعدد – از جمله گزارش‌های میدل‌ایست‌آی – حاکی از آن است که امارات متحده عربی از طریق شبکه‌ای پیچیده از مسیرهای تدارکاتی و متحدان منطقه‌ای در لیبی، چاد، اوگاندا و سومالی، سلاح در اختیار RSF قرار می‌دهد؛ اتهامی که ابوظبی آن را رد می‌کند.
در آمریکا، مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، گفته است واشنگتن می‌داند کدام کشور به شبه‌نظامیان پول و سلاح می‌رساند و افزود:
«ما با آن‌ها گفتگو خواهیم کرد و به آن‌ها خواهیم فهماند که اگر نتوانیم این جنگ را متوقف کنیم، این موضوع چهره آن‌ها را در جهان مخدوش خواهد کرد… این باید متوقف شود.»
«جامعه جهانی چشم‌هایش را بسته است»
سلنته در جمع‌بندی سخنان خود تأکید می‌کند که جامعه جهانی در قبال غیرنظامیان سودانی شکست خورده است:
«آنچه می‌بینیم، نتیجه شکست تلاش‌های بین‌المللی برای توقف این درگیری و شکست در حفاظت از جان غیرنظامیان است. جامعه جهانی تا حد زیادی چشم‌های خود را بر آنچه رخ می‌دهد بسته و اجازه داده است مصونیت از مجازات جا خوش کند.»
او هشدار می‌دهد که کابوس سودان «همین حالا و در برابر چشمان ما» در حال ادامه است و خطر تکرار جنایاتی مانند الفاشر در دیگر مناطق کشور بسیار بالاست؛ مگر آن‌که اقدام فوری و جدی در سطح بین‌المللی صورت گیرد:
«ما هنوز می‌توانیم از بروز فجایع دیگر جلوگیری کنیم؛ به شرط آن‌که فشار دیپلماتیک و سیاسی هماهنگ و جدی بر طرف‌های درگیر وارد شود.»
شورای حقوق بشر سازمان ملل هیات حقیقت‌یاب درباره کشتارهای الفاشر را تصویب کرد
در نشست فوق‌العاده شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو، اعضای شورا روز جمعه قطعنامه‌ای را برای تشکیل یک هیئت حقیقت‌یاب مستقل به‌منظور بررسی کشتارهای گسترده در شهر الفاشر در منطقه دارفور سودان تصویب کردند. این قطعنامه بدون رأی‌گیری و با اتفاق‌نظر به تصویب رسید؛ اقدامی که از حمایت گسترده بین‌المللی حکایت دارد.
این نشست پس از آن برگزار شد که شهر الفاشر در ۲۶ اکتبر به دست نیروهای واکنش سریع (RSF) افتاد و گزارش‌های متعدد از کشتارهای قومی، تجاوز جنسی و نقض گسترده حقوق بشر منتشر شد.
بر اساس متن قطعنامه، هیئت حقیقت‌یاب موظف است عاملان نقض‌های حقوق بشری در الفاشر را شناسایی و اسناد و شواهد مربوط به جنایات احتمالی را جمع‌آوری و حفظ کند.
ولکر ترک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، در سخنرانی آغازین نشست از «بی‌عملی جهانی» در برابر خشونت‌های سودان شدیداً انتقاد کرد و گفت:
«نمایش و تظاهر کافی است. جامعه جهانی باید در برابر این جنایات بایستد؛ جنایاتی که نمونه‌ای عریان از بی‌رحمی برای سرکوب و کنترل جمعیت است.»
ترک همچنین گفت شرکت‌ها و افرادی که «به جنگ سودان سوخت‌رسانی می‌کنند و از آن سود می‌برند» باید تحت فشار قرار گیرند.
کمیسر عالی از افزایش خشونت در منطقه کُردفان خبر داد؛ منطقه‌ای که به‌عنوان حائل جغرافیایی میان قلمروهای تحت کنترل RSF در غرب و ارتش سودان در شرق عمل می‌کند.
او از گزارش‌هایی درباره بمباران‌ها، محاصره‌ها و آوارگی گسترده در این منطقه خبر داد و گفت اوضاع به سرعت در حال وخامت است.
گزارش‌های تکان‌دهنده از کشتارهای الفاشر
مونا رشموی، عضو هیئت مستقل بین‌المللی حقیقت‌یاب در سودان، در جلسه شورا نمونه‌هایی از تجاوز، قتل و شکنجه را برشمرد و گفت برای روشن شدن ابعاد کامل وقایع، یک تحقیق جامع ضروری است.
او گفت نیروهای RSF دانشگاه الفاشر را به «محوطه قتل» تبدیل کرده‌اند؛ جایی که هزاران غیرنظامی در آن پناه گرفته بودند.
شاهدان نیز از انباشت پیکرها در خیابان‌ها و حفر خندق‌هایی در داخل و اطراف شهر برای دفن قربانیان خبر داده‌اند.
پیش‌نویس قطعنامه بررسی نقش احتمالی حامیان خارجی RSF را در دستور نمی‌گذارد؛ موضوعی که با انتقاد شدید نماینده سودان روبه‌رو شد.
او گفت کشورش با «جنگی موجودیتی» روبه‌روست و جامعه جهانی هشدارهای مکرر درباره تجهیز RSF از سوی برخی کشورها – از جمله امارات متحده عربی – را نادیده گرفته است.
ارتش سودان امارات را به ارسال سلاح به RSF متهم کرده؛ ادعاهایی که برخی کارشناسان سازمان ملل و قانون‌گذاران آمریکایی آن را «قابل‌اعتنا» دانسته‌اند.
اما نماینده امارات در ژنو هرگونه حمایت از طرف‌های درگیر را به‌طور کامل تکذیب کرد.
بریتانیا، اتحادیه اروپا، نروژ و غنا در نشست ژنو از قطعنامه حمایت کردند و خشونت‌های سودان را تهدیدی برای ثبات کل منطقه دانستند.
این قطعنامه همچنین از RSF و ارتش سودان می‌خواهد راه را برای کمک‌های فوری بشردوستانه به هزاران غیرنظامی گرفتار در شهر باز کنند؛ شهری که قحطی، محاصره و حملات مداوم، وضعیت ساکنان آن را به «فاجعه کامل» رسانده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که زنان فراری از شهر از قتل، تجاوز سیستماتیک، تیراندازی به غیرنظامیان در خیابان‌ها و حتی حملات پهپادی علیه مردم بی‌دفاع خبر داده‌اند.
سایت اخبار روز
