دهمین سالگرد اتحاد جمهوری خواهان
دهمین سالگرد تشکیل اتحاد جمهوری خواهان ایران در پیش است. چه برنامه هایی به این مناسبت تدارک دیده اید؟
فرزانه عظیمی: اتحاد جمهوریخواهان مراسم ده سالگی خود را در اروپا در شهر برلین برگزار خواهد کرد. علاوه بر آن واحدهای محلی در آمریکای شمالی و نیز شهرهای مختلف اروپا تا آن جا که امکانش را داشته باشند، برنامه هایی به این مناسبت ترتیب خواهند داد. در برنامه برلین نقطه ثقل برنامه ها بر خواست ها و اهداف نیروهای جمهوریخواه، نقطه قوت ها و ضعف ها در راه طی شده در این ده سال، دستاوردها و چالش های پیشاروی و همچنین چشم انداز همکاری ها و همگرایی های بخشی از نیروهای جمهوریخواه و رابطه آنها با سایر نیروها خواهد بود.
علاوه براین به موضع و موقعیت نیروهای جمهوریخواه در انتخابات ریاست جمهوری نیز پرداخته خواهد شد.
اتحاد جمهوری خواهان امروز بعد از ده سال در چه وضعیـتی قرار دارد؟
پاسخ به این سوال که اجا (اتحاد جمهوری خواهان ایران) امروز پس از ده سال در چه وضعیتی قرار دارد، بسته به نوع نگاه ما و ارزیابی از این وضعیت، می تواند متفاوت باشد. به نظر من اتحاد جمهوریخواهان در طول ده سال حیات خود با فراز و نشیب های متعددی روبرو بوده است. از همان اولین همایش که یکی از موفق ترین نشست های نیروهای اپوزیسیون در خارج از کشور بود و با استقبال بی نظیر طیف گسترده ای از نیروهای گوناگون جمهوریخواه و دوستداران آن ها روبرو شد، انتظارات زیادی از اجا به عنوان یک تشکل مدرن و جمهوریخواه، در اذهای عمومی ایرانیان خارج از کشور و به خصوص نیروهای اپوزیسیون ایجاد شد. طبعا اجا نتوانست در طول حیات ده ساله خود، به بسیاری از این انتظارات پاسخ دهد. دلایل آن هم سیاسی و هم تشکیلاتی است. در وجه سیاسی یکی از دلایل مهم آن، شکست جنبش اصلاحات و افت جنبش در داخل به عنوان مهم ترین عامل بیرونی بود. علت دیگر عدم تطابق واقعیت با ایده آل های منجر به تشکیل چنین تشکلی بود. انتظارات ایجاد شده از اجا بیشتر بر پایه آرزوهای دیرینه طیف جمهوریخواه برای گردآوردن بخش وسیعی از نیروهای اپوزیسیون از نحله های فکری مختلف و با اعتقادات و گرایشات گوناگون شکل گرفته بود. این انتظارات بدون وجود شرایط و زمینه های پاسخگویی به نیازهای ذهنی و عملی یک اتحاد وسیع نمی توانست برآورده شود. در درون اجا از همان آغاز، علیرغم اجماع روی منشور ده ماده ای، اما در سیاست گذاری در بسیاری زمینه ها اختلافات حادی وجود داشت. در بعضی از این زمینه ها به همین جهت عملا تصمیم گیری نمی شد و در موارد دیگری اختلافات سیاسی منجر به کناره گیری ها و غیره می شد.
از دلایل تشکیلاتی، ضعف درونی خود اجا به عنوان یک تشکل نوپا اما متاثر از روش های قدیمی بود. بسیاری از مناسباتی که در طول چند دهه و بر اثر انشعابات متعدد در بین نیروهای اپوزیسیون ایجاد شده بود، بر روابط تشکیلاتی اجا سایه انداخته و مانع گسست کامل نیروهای آن از روش ها و کارکردهای سازمان های سنتی می شد. گرچه از همان روز اول ایجاد اجا تلاش های زیادی برای نوآوری در مناسبات تشکیلاتی صورت گرفت، اما محدود شدن اکثریت نیروی تشکیل دهنده‍ی اجا به نیروهای قدیمی اپوزیسیون و جاری نشدن خونی تازه در رگ های آن، پیشداوری ها و تجارب منفی و بعضا بدبینی های تاریخی ناشی از آن را وارد مناسبات جدید ما کرد و فقدان اراده و تلاش کافی برای عبور از گذشته، امکانات این تغییر را محدود کرده و بعضا روابط و مناسبات قدیمی در شکلی جدید بازتولید شدند. گرچه فرهنگ همزیستی گرایشات مختلف درون اجا با یکدیگر و مدارا با مخالف نظری همواره در اجا وجود داشته و در طول حیات آن تقویت گشته است، اما نمی توان گفت که ما قادر شده ایم تا ابزار لازم تشکیلاتی و سیستمی را ایجاد کنیم که بتواند در همه موارد از تبدیل اختلاف به بحران جلوگیری کرده و به موقع راه حلی درخور ارائه دهد. به همین دلیل هم اجا نتوانست از گسست اعضایش در طول این ده سال و نیز انشعاب سه سال پیش دوستان سجا جلوگیری کند.
از ده سال قبل قوی تر شده اید؟
به نظر من اجا به لحاظ کمی و کیفی ضعیف تر شده است، اما به عنوان یک تشکل، دوران طفولیت خود را کم کم پشت سر می گذارد و تبدیل به تشکلی باثبات می شود. در واقع آن چه که تضمین ادامه کاری یک تشکیلات است، ظرفیت یادگیری آن تشکیلات از خطاهای خود و نیز بهره وری از تجارب موجود خود و نیروهای دیگر و تلاش برای بازسازی خویش است. اجا پس از انشعاب سه سال پیش خود نشان داد که به آن حدی از رشد رسیده است که پس از بحران و حتی انشعاب دوباره سرپا ایستاده، به بازبینی خطاهای خود پرداخته و از تجارب خویش درس بگیرد. ما همواره در جست وجوی راه های بازبینی اتحاد نیروهای جمهوریخواه و راه های رسیدن به آن بوده ایم. در آخرین همایش ما همگرایی و اتحاد نیروهای جمهوریخواه یکی از موضوعات اصلی بود و دو سند در این زمینه تصویب شده است. همچنین در مراسم ده سالگی اجا، این موضوع یکی از محورهای اصلی مباحث و گفتگوها را تشکیل می دهد.
آیا هنوز فکر می کنید ضرورت اتحاد جمهوری خواهان بر سایر اتحادها مقدم است؟
من تصور نمی کنم که صحبت بر سر تقدم ضرورت اتحاد جمهوریخواهان بر سایر اتحادها به طور عام باشد. اما ما به عنوان یک نیروی جمهوریخواه، مسلما در گام اول به دنبال اتحاد و همگرایی نیروهای جمهوریخواه هستیم. همانطور که اجا در سند راهبردی مصوب همایش اول خود تاکید کرده است، “ما میکوشیم تا در داخل و خارج از کشور، با همه جمهوری خواهانی که طرفدار دمکراسی، جدائی دین از ساختار حکومت و روشهای مسالمت آمیز مبارزه هستند اتحادی گسترده برپا سازیم و با تمام نیروهایی که خواهان تقویت عناصری از جمهوری و دمکراسی در نظام سیاسی کشورند، به همکاری و اتحاد عمل دست یابیم.”
به نظرم با توجه به وجود انواع قطب بندی ها در شطرنج سیاسی نیروهای اپوزیسیون، تقویت ثقل جمهوریخواهی امروز به یکی از مهمترین نیازهای جنبش دمکراسی خواهی کشورمان تبدیل شده و باید از اهم برنامه های ما باشد. این امر در شرایط حضور طیف وسیعی از نیروها و تشکل های جمهوریخواه عملی است و باید اراده لازم برای اجرای آن را ایجاد کرد.
تاکید بر ایجاد ثقلی از نیروهای جمهوریخواه علل متعددی دارد. مهمترین آن این است که جمهوریخواهی که محورهای آن در منشور ده ماده ای اجا بطور خلاصه بیان شده است، بعنوان طرفداری از حکومتی که بر آراء آزادنه مردم متکی است، پاسخ به نیازی است که عمر آن در کشور ما به بیش از یک سده می رسد. امروز آلترناتیو جمهوریخواهی عرفی با اتخاذ روش های مسالمت آمیز و تاکید بر حقوق شهروندی و تقویت نهادهای مدنی و سیاسی برای تغییر وضعیت موجود، بهترین گزینه در بین آلترناتیوهای ممکن است. سایر آلترناتیوهای موجود مثل حکومت سلطنتی یا استبداد مذهبی در لباسی نو و یا انواع آلترناتیوهایی که با اتکا به دخالت و کمک دولت های خارجی در پی تغییر حکومت و یا ساختار حکومتی در ایران هستند و یا نیروهایی که از ترس عواقب هرگونه تغییر، خواستار حفظ وضعیت موجود به هر قیمتی از جمله نابودی سرمایه های ملی ما هستند، امکان پاسخ گویی به نیازهای جامعه ای که مطالبات خود را از جمله در انتخابات ۸۸ و در جریان جنبش سبز بیان کرد، ندارند.
علاوه بر آن تجربه نه چندان موفق اتحادهایی که بر اساس وحدت ایدئولوژیک صورت می گیرند، نشان داده است که امروز اتحاد گسترده تنها می تواند حول مطالبات سیاسی و نه ایدئولوژیک صورت گیرد. مطالباتی که در برنامه نیروهای جمهوریخواه می تواند طیف وسیعی از آنها را با هر مذهب و مرامی گرد هم آورد.
به علاوه به لحاظ تشکیلاتی، اجا و تشکل های مشابه جمهوریخواه، ساختاری کاملا منعطف دارند و شرایط عضویت در آن ها، گسترش این تشکل ها را امکانپذیر می سازد.
اتحاد جمهوری خواهان خود را در کجای جامعه تعریف می کند؟ راست، چپ یا میانه؟
البته در اتحاد جمهوریخواهان گرایش های مختلفی حضور دارند که اگر این نوع تقسیم به راست، چپ و میانه را بپذیریم، باید بگویم هر سه گرایش در آن با کمرنگی و پر رنگی های مختلف حضور دارند. اما ثقل نیروهای اجا را نیروهای میانه تشکیل می دهند. فکر می کنم نقطه قوت اجا هم در این باشد که در طول حیات خود از هرگونه افراط گرایی چه به سوی راست و چه چپ خودداری کرده و تلاش کرده است که نماینده طیفی باشد که نگاه به آینده دارد، از قالب های ایدئولوژیک و تعاریف سنتی فاصله گرفته و دنیا را نه سیاه و سفید که در تنوع و تلون واقعی رنگ های زندگی ببیند و تلاش کند تا نگاه خود را به جهان با سیر تغییرات بسیار سریع هماهنگ کرده و کلید حل مسائل را در وسایل و ابزارهای قرن بیست و یکم بجوید. گرچه نمی توان ادعا کرد که الزاما همیشه موفق به این کار در همه زمینه ها نیز بوده است، اما تلاش برای همراهی با نیروهای پیشرو جامعه بیانگر یکی از مشخصه های اجا است.
اتحاد جمهوری خواهان مدعی تبدیل شدن به یک نیروی آلترناتیو در برابر حکومت کنونی است؟
اتحاد جمهوریخواهان معتقد نیست که می توان از خارج از کشور آلترناتیو برای حکومت کنونی تشکیل داد. به نظر ما آلترناتیو حکومت کنونی از دل جنبش دمکراسی خواهی در ایران سر برخواهد آورد. جدا از آن ما فکر نمی کنیم که می توان دور هم جمع شد و یک پلاتفرم داد و تشکل جدید را به عنوان آلترناتیو تلقی کرد. بدیل ما در برابر جمهوری اسلامی، جمهوری عرفی متکی بر رای مردم است و هرکس صرف نظر از جنسیت، تبار ، عقیده و مذهب خود از حقوق و فرصت های برابر برخوردارست. آلترناتیو استبداد، قبل از همه از مسیر دمکراتیزاسیون جامعه و از طریق تقویت نهادهای مدنی میسر است . سرعت این تحول می تواند متناسب با پیشرفت مبارزات مردم کند یا تند شود. جنبش آزادیخواهانه مردم کشور ما زمانی که بتواند با مقاومت خود حکومت استبدادی را به عقب نشینی وادارد، آن گاه به بدیل وضعیت کنونی دست یافته است. بنا براین وظیفه نیروهای سیاسی و مدنی قبل از همه فرهنگ سازی و ایجاد و تحکیم پایه های یک جامعه مدرن است و آلترناتیو از دل جنبش های مدنی و سیاسی بیرون خواهد آمد که در داخل ایران شکل می گیرند.
به نظر من مفاد منشور ده ماده ای اجا، که در بسیاری از اسناد دیگر مفصلا تصریح شده است، بر اصولی تاکید دارد که می توان براساس آن ها در جهت ایجاد تغییرات لازم و گذار به یک جمهوری دمکراتیک و سکولار متکی بر رای مردم حرکت کرد.
انتخابات ریاست جمهوری خرداد ۹۲ در پیش است. اتحاد جمهوری خواهان با چه سیاستی وارد این انتخابات می شود؟
در رابطه با انتخابات اجا به زودی در بیانیه ای موضع و سیاست خود را اعلام خواهد کرد. اما فقط می توانم کوتاه بگویم که متاسفانه در حالی که فقط چند هفته به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آینده باقی مانده است، نشانی از تغییر در وضعیت جامعه و امکان حضور نیروهای حتی منتقد حکومت هم دیده نمی شود. هنوز خانم زهرا رهنورد و آقایان کروبی و موسوی در بازداشت خانگی به سر برده و بسیاری از فعالین جنبش سبز و نیروهای اصلاح طلب، روزنامه نگاران و فعالان نهادهای مدنی از جمله فعالین جنبش زنان، جنبش دانشجوی، جنبش کارگری و طرفداران حقوق بشر، در زندان به سر می برند. حکومت هم چنان راه هر گونه حضور و شرکت چهره های اصلی اصلاح طلب را بسته است. اما با توجه به تجارب انتخاباتی که تاکنون برگزار شده است، هنوز امید به این که مردم و نیروهای اپوزیسیون حکومت بتوانند از فضای انتخاباتی به نفع خود بهره برده و بخشی از خواست ها و مطالبات خود را در شرایط بحران شدید اقتصادی و بین المللی به حکومت تحمیل کنند، کاملا منتفی نیست.
