ده رخداد مهم عرصه کتاب و نشر در سال ۹۳
نشر ایران عرصه رخدادهای ریز و درشتی در سال ۱۳۹۳ بود. گزارش زیر نگاهی دارد به ده رخداد مهم و تاثیرگذار نشر و کتاب در سالی که گذشت.
آمار نشر؛ یک بیستم نشر ایران فعالند
بر اساس آماری که سایت خانه کتاب از انتشار تعداد کتاب های سال ۱۳۹۳ منتشر کرده است, بیش از ۶۵ هزار عنوان کتاب در یازده ماه سال یاد شده روانه بازار نشر شده است. این کتاب‌ها از سوی یک سوم ناشران ایران (۴۷۳۵ ناشر) منتشر شده‌اند.
بیش از نیمی از این تعداد ناشران زیر ده عنوان کتاب و ۶۰۸ ناشر نیز بین ۱۱ تا ۲۰ عنوان کتاب منتشر کرده‌اند که اگر با اندکی تسامح به این آمار بنگریم، تنها یک بیستم ناشران ایران به شکلی حرفه‌ای به کارشان نگاه می‌کنند و فعالند.
فیدیبو، فروش الکترونیکی کتاب؛ آغاز راهی طولانی
آمارهای رسمی از فروش کتاب در ایران موجود نیست، اما ناشران ونهادهایی که در زمینه‌های فروش الکترونیکی کتاب فعالیت می‌کنند، آمارهایی از میزان فروش کتاب در فضای مجازی منتشر کرده‌اند که از اقبال نه چندان زیاد به این گونه بازار خبر می‌دهد.
در ایران و از یک سال قبل فروش الکترونیکی کتاب با عنوان فیدیبو توسط دست‌اندرکاران شهر کتاب راه اندازی شده است که برخی از ناشران شناخته شده در آن حضور یافته و سعی کرده‌اند آثارشان را از این طریق هم در معرض فروش مخاطبان قرار دهند.
برابر تازه‌ترین آماری که این مرکز منتشر کرده، در سال ۹۳ بیش از ۱۸۰ هزار جلد کتاب دانلود شده است.
توقف جایزه گلشیری و نزاع بر سر برنده جایزه آل احمد
جوایز حوزه کتاب در سال ۹۳ با فراز و فرود‌هایی روبرو بودند. از یک سو دست‌اندرکاران جایزه ادبی گلشیری در مردادماه جاری اعلام کردند به دلیل “نبودن راهی برای نگه‌داشتن سطح کیفی جایزه” آن را برگزار نمی‌کنند. جایزه منتقدان و نویسندگان مطبوعات نیز سرنوشتی مشابه جایزه گلشیری پیدا کرد.
در مقابل در میانه‌های اسفند جایزه ادبی مهرگان بعد از مدتی رکود با برگزاری دو دوره در یک سال در بخش رمان و داستان بلند، رمان «مردگان جزیره موریس» نوشته فرهاد کشوری و در بخش مجموعه داستان کوتاه مجموعه داستان «سمفونی قورباغه‌ها» نوشته کرم‌رضا تاج‌مهر (دریکوندی را شایسته تندیس مهرگان دانست.
همچنین جایزه ادبی شهید غنی‌پور نیز در چهاردهمین دوره برگزاری خود کتاب‌های “این وبلاگ واگذار می‌شود” نوشته فرهاد حسن‌زاده در بخش رمان و داستان نوجوانان، رمان گرگ‌سالی نوشته امیرحسین فردی (رمان بخش ویژه)، داستان طنز”آب‌نبات هل‌دار” نوشته مهرداد صدقی و رمان”این وصله‌ها به من نمی‌چسبد” نوشته احمد غلامی را به عنوان آثار برگزیده معرفی کرد.
در مقابل جوایز بخش خصوصی، جایزه‌های بخش دولتی رونق داشت و نیز اسباب برخی چالش‌ها شد که مهمترین آن اعتراض منتقدان به برگزیدگان جایزه ادبی جلال آل احمد این دوره بود.
رمانی که اعتراض منتقدان را برانگیخت، “ملکان عذاب” نوشته ابوتراب خسروی بود که منتقدان او را از جمله نویسندگان “زاویه‌دار” با نظام جمهوری اسلامی دانستند که نباید چنین جایزه گرانقیمتی نصیب او شود.
در بخش رمان “ملکان عذاب” به همراه کتاب”رمان «آه با شین» محمدکاظم مزینانی مشترکا ۱۱۰ سکه دریافت کردند، اما حسین‌پ اینده منتقد شناخته شده برای کتاب “گشودن رمان” جایزه ۱۱۰ سکه‌ای بخش نقد ادبی را دریافت کرد.
در بخش دولتی جایزه کتاب سال در بخش رمان و داستان نه برگزیده داشت و نه تقدیری، اما در بخش‌های کلیات “دانشنامه تهران بزرگ” و برگردان “جامعه‌شناسی تئاتر”تألیف ژان دووینیو، توسط جلال ستاری و در حوزه ادبیات کهن سعید حمیدیان از دیوان حافظ به عنوان برگزیدگان معرفی شدند.
در میان جوایز خارجی نیز دریافت دو نشان شوالیه توسط محمود دولت آبادی، زویا پیرزاد و لیلی گلستان از جمله رخدادهای مهم عرصه کتاب و ادبیات به شمار می‌رفت.
تغییر مدیر نهاد کتابخانه‌های عمومی بعد از سه ماه
تغییر مدیر نهاد کتابخانه‌های عمومی از جمله رخدادهای مهم این حوزه به شمار می‌رفت. سه ماه و نیم از معارفه محمدحسین ملک‌احمدی نگذشت که وزیر ارشاد او را از سمتش برکنار و به جایش علیرضا مختارپور (معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد دوره احمدی‌نژاد) را بر جایش گماشت.
آقای ملک‌احمدی در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی ریاست همین نهاد را بر عهده داشت، نهادی که نزدیک به ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه در اختیار دارد و بخشی مهم از این بودجه برای خرید کتاب و مجلات و تزریق آن به کتابخانه‌ها اختصاص می‌یابد.
اگر چه رسما از سوی وزیر ارشاد دلیلی بر این برکناری عنوان نشد، اما به نظر می‌رسد سخنان اقای ملک احمدی درباره شفاف سازی خرید کتاب در این نهاد، تدوین آیین نامه‌ای کارشناسی و جلوگیری از اعمال سلیقه برای این خرید‌ها، قطع خرید برخی مجلات جریان‌های منتسب به راست و فشار منتقدان از جمله دلایل این تغییر باشد.
تغییر رئیس اداره کتاب؛ ممیزی روان‌تر می‌شود؟
علی شجایی صائین از معدود مدیران دوره احمدی‌نژاد بود که در این دوره سمتی مهمتر گرفت، اما یک سال بعد جایش را به همایون امیرزاده به عنوان سرپرست داد.
همزمانی برکناری آقای شجاعی صایین، از اداره کتاب با اختلافش بر سر عدم انتشار کتابی از مدیر خبرگزاری کتاب بسیاری را بر این گمان انداخت که علت تغییر او همین است. اما به نظر می‌رسد در یک سال گذشته تحولات اداره کتاب با انتظارات جامعه نشر همخوان نبود.
برخی ناشران همانند انتشارات طرح نو به رغم داشتن مجوز نشر از فعالیت بازماندند و توضیحی برای عدم فعالیت آنها داده نمی‌شد.
در کنار آن مشخص نیست چرا کتاب‌های برخی از نویسندگان بی‌هیچ دلیل حقوقی مجوز دریافت نمی‌کردند، در حالی که به گفته وزیر و معاون فرهنگی او” ممیزی روی نویسنده اعمال نمی‌شود، بلکه روی کتاب اعمال می‌شود” همین مشکلات سبب شد تا معاون حقوقی وزیر ارشاد تغییر یاد شده را “در جهت روانسازی جریان بررسی و ممیزی کتاب” ارزیابی کند.
لولیتاخوانی با توزیع در شبکه زیرزمینی
همانند هر موضوع زیرزمینی دیگر، شبکه کتاب زیر زمینی نیز با گسترشی حیرت‌انگیز به حیات خود در فضای نشر ایران استمرار می‌دهد.
اکنون در ایران هر کتاب غیرمجازی را می‌توان با یک تلفن دریافت کرد. ضمن آنکه بساط این گونه کتاب‌ها نیز در جلوی دانشگاه تهران پهن است و حتی فرم پی دی اف برخی از این مجموعه کتاب‌ها در سی‌دی‌هایی به فروش می‌رسد و عملا نیروی انتظامی و ارشاد در این زمینه منفعل عمل می‌کنند.
شاید تنها مانع این دستفروش‌ها ماموران شهرداری باشند که هر از گاه به دلیل سد معبر کتاب‌های آنها را ضبط می‌کنند.
اما امسال شبکه زیرزمینی کتاب از جهتی دیگر بر سر زبان‌ها افتاد. توزیع غیرمجاز ترجمه‌ای از لولیتا دلیل چنین توجهی بود. در خبرها آمده بود که این کتاب در افغانستان چاپ و به ایران قاچاق شده، اما به نظر می‌رسد با توجه به ضعف و کیفیت پایین نهادهای نشر و چاپ در افغانستان چنین اقدامی در داخل ایران انجام و به نام افغانستان تمام می‌شود.
خرید کتاب ارشاد؛ حضور ناشران دولتی و شبه‌دولتی در فهرست خرید
متوسط بودجه خریدکتاب در سال‌های دولت آقای احمدی‌نژاد بیش از ۲۰ میلیارد تومان بودو به نظر می‌رسد همین بودجه در دولت آقای روحانی هزینه شود.
هیئت خرید کتاب در دور تازه فعالیت خود انسجام بیشتری پیدا کردو فعالیتش شفاف‌تر و کارشناسی‌تر شد، اما همچنان از ناشران دولتی و شبه دولتی کتاب خریداری می‌شود. برای نمونه نگاهی به آخرین فهرست منتشره این هیئت روی سایت خرید کتاب نشان می‌دهد ناشرانی سروش(وابسته به سازمان صدا و سیما)،سوره مهر (وابسته به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی)، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ( نهاد زیر نظر آقای مصباح یزدی) و چند ناشر و موسسه مذهبی که از ردیف بودجه دولت ارتزاق می‌کنند در زمره این فهرستند.
ماجرای دنباله‌دار کتاب زوال کلنل دولت‌آبادی
به رغم گذشت ۷ سال هنوز کتاب “زوال کلنل” نوشته محمود دولت آبادی خبرساز است. این کتاب که سال ۸۷ برای دریافت مجوز از سوی نشرچشمه به وزارت ارشاد فرستاده شد، از سوی بررسان این وزاتخانه غیرقابل چاپ تشخیص داده شد.
مدتی بعد ترجمه آلمانی و انگلیسی این رمان در خارج از ایران منتشر شد. تعییر دولت سبب شد تا ناشر کتاب از توقف فعالیت به در آمده و دوباره دریافت مجوز کتاب به جریان افتد. اما به رغم برخی انعطاف‌هایی که ناشر و نویسنده به خرج دادند،دریافت مجوز آن باز هم به در بسته خورد.
اما حادثه تازه به توزیع غیرمجاز نسخه‌ای فارسی از این کتاب در ایران بازمی‌گشت. به گزارش ایسنا ” با دستور قضایی و حضور مسئولان ارشاد۴۷۰۰ نسخه از این کتاب توقیف، اما پیش از‌آن نسخه‌های فراوانی از رمان، توزیع شده بود”.
کتابی که واکنش تند محمود دولت‌آبادی را به دنبال داشت. دولت‌آبادی ضمن تقبیح این کار توضیح داد “نثر او در آثارش مشخص است و محتوای کتاب نشان می‌دهد نثر آن جعلی و تحریف‌شده است” و سپس گفت وکیلی اختیار کرده و “هر کسی که این کار را کرده تحت پیگرد قرار می گیرد و امیدوارم کار را تا شناختن ریشه‌های این دسیسه پیش ببرد”.
رشد ۲۰ درصدی قیمت کتاب
قیمت بالای کتاب و هزینه‌های تولید در عرصه نشر از جمله مشکلات مزمنی است که امسال نیز همراه کتاب و نشر شد. قیمت کاغذ بعد از بالا رفتن قیمت دلار در همان اندازه‌ها باقی ماند و کاهش قیمت نفت و کمبود دلار نیز به بازار آن صدمه زد و همه اینها سبب شد تا قیمت کتاب باز هم افزایش یابد.
اگر چه آماری از قیمت متوسط کتاب در دست نیست اما ،خانه کتاب قیمت کیله کتاب‌هایی که مجوز گرفتند و در سال ۱۳۹۳ منتشر شده‌اند را با قیمت کلیه کتاب‌های سال ۹۲ مقایسه کرده است.
در این آمار قیمت کتاب‌های سال قبل ۷۸۳ و امسال ۹۱۴ میلیارد تومان بوده است که نشان می‌دهد در مقایسه با سال قبل ۲۰ درصد رشد قیمتی را شاهد بودیم.
درگذشتگان
سال ۹۳ با مرگ محمدابراهیم باستانی پاریزی در همان نخستین روزهای سال شروع شد. در مردادماه نیز سیمین بهبهانی، شاعر معاصر درگذشت.
مشفق کاشانی (شاعر)، کیکاوس جهانداری (مترجم)، روشن وزیری (مترجم) ،ساسان تبسمی (مترجم) ، احمد بیگدلی (رمان‌نویس)،حسن زنگنه (روزنامة‌نگار و مترجم)،نوشین گنجی (شاعر)، محسن باقرزاده (مدیر انتشارات توس)و رسول دادمهر( مدیر انتشارات چاپخش) محمدباقر بهبودی (مولف آثار دینی) و خلیل خطیب‌رهبر (استاد ادبیات ، مولف و مصحح )نیز در سال ۱۳۹۳ درگذشتند.
بی بی سی
