دولت روحانی با ۱۰۰میلیارد دلار آزادشده چه بکند، چه نکند
در اواخر زمستان ۲۰۱۵ حداقل ۱۰۰میلیارد دلار به ذخیره‌های ارزی کشور افزوده می‌شود. دولت روحانی با در دست داشتن این ذخایر چه‌کارهایی را باید در دستور کار بگنجاند و از چه‌کارهایی خودداری کند؟
حمید زنگنه، استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر، در چستر پنسیلوانیا آمریکا و نگارنده کتاب‌های «سرمایه داری مدرن و ایدئولوژی اسلامی» (به‌همراه سیروس بینا) و «اسلام، ایران و ثبات جهانی» است. وی تأکید دارد که با آزاد شدن دارایی‌های بلوکه شده این بار مسئولان اقتصادی با چشم و گوش باز به آینده بنگرند و از بذل و بخشش، ریخت و پاش، و حیف و میلی که همه بدبینان معتقدند به وقوع خواهد پیوست با تمام قوا و همت خودداری کنند.
او معتقد است 6 ماه دیگر امید است که درها باز شوند و تجارت خارجی در سطح بالاتری به وقوع بپیوندد، ساختن و گسترش و یا حداقل تعمیر و لاروبی بنادر، تکمیل و تکثیر راههای سراسری، توسعه فرودگاه‌ها و… باید در دستور کار دولت قرار گیرد چراکه رفع این حوائج هم کارآفرین و هم درآمدساز است، و هم توسعه اقتصادی را موجب می‌شود زیرا هم به‌طور عمودی و هم به‌صورت افقی اقتصاد کلان ایران را به هم می‌بافد و توسعه می‌دهد. به‌علاوه این اقدامات در تسهیل رشد بیشتر و سریعتر در درازمدت سهم عمده‌ای خواهند داشت.
زنگنه به رقم منابع بلوکه شده، بایدها و نبایدهای دولت در ارتباط با این منابع در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی تسنیم اشاره کرده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
تسنیم: اختلاف نظرهای بسیاری در مورد میزان دارایی‌های بلوکه‌شده ایران وجود دارد، به‌نظر شما این دارایی‌ها چقدر هستند؟
زنگنه: خوشحالی‌های موجه دولت و ملت ایران دلایل چندی دارند از جمله دسترسی به دارایی‌های مسدود شده، دسترسی به بازارهای ممنوع شده، و باز شدن درهای مملکت به‌روی خارجی‌ها برای معاملات تجاری و سرمایه گذاری‌های تولیدی. در این گذر نباید گشایش دست دولت در مدیریت اقتصاد مملکت در جهت رشد و توسعه متوازن را که تا کنون ناممکن بودند فراموش کرد. در این مسیر دولت می‌تواند سیاست‌های پولی و مالی و سرمایه گذاری‌های درازمدت را در صدر تقدم‌ها گذاشته و گشایشی در پیشبرد رشد و توسعه متوازن ایران بکند، به‌شرطی که همه امور بر وفق مراد حرکت کنند و مشکل مهمی به وجود نیاید، گشایش دست دولت احتمالاً مهمترین پس‌آمد رفع تحریم‌ها در 6 ــ 4 ماه آینده خواهد بود.
اما در مورد میزان دارایی‌های مسدود شده ایران باید بگویم، گزارش‌های مختلفی از منابع مختلف دیده می‌شود که این دارایی‌هارا بین 20 تا 180 میلیارد دلار تخمین می‌زنند، دلایل این تناقض‌ها زیادند.
ایران مقدار زیادی نفت صادر کرد و آمریکا مستقیماً و یا به‌طور غیرمستقیم اجازه نداد که پول این نفتها به ایران تحویل داده شوند. این پولها که حدود 100 میلیارد دلار هستند در بانک‌های کشورهای وارد کننده و یا حتی در شرکت‌های خریدار مانده‌اند که بعضی از موارد قیمت‌های آنها نیز مورد بحث هستند. بنابراین چه مقدار و با چه قیمتی و چه نرخ بهره‌ای این معاملات انجام شده باید بررسی و از طریق مذاکرات تعیین شوند. در بعضی از موارد چگونکی تسعیر این ارزها نیز نامعلوم است که باید مذاکره شوند.
به‌علاوه مقداری از دارایی‌های ایران مشمول این رفع تحریم‌ها نیست. مقداری از این تحریم‌ها (حدود 1.95 میلیارد دلار)، به‌خصوص در آمریکا، زیر چتر تحریم برای جلوگیری از پولشویی و تروریسم هستند که باید جداگانه حل و فصل شوند. بنابراین نمی‌توان این پولها را جزئی از امکانات جدید مالی دولت قلمداد کرد. بنابراین باید منتظر بود که ببینیم که لیست بانک‌ها، شرکت‌ها و اشخاص وابسته به سپاه و غیره را چگونه طبقه بندی می‌کنند و در نتیجه کدامین از آنها آزاد و کدامین از آنها کما فی السابق مسدود خواهند ماند.
مقدار زیادی از دارایی‌های ایران که بعد از انقلاب برای پرداخت بدهی‌های ایران به شرکت‌ها و اشخاص خارجی مسدود شده بودند مصرف شده‌اند ولی هنوز بعضی از محاسبات آنها را جزئی از دارایی‌های ایران قلمداد می‌کنند که باعث فزونی بی‌مورد رقم دارایی‌های ایران می‌شود.
تسنیم: این دارایی‌ها کی آزاد می‌شوند؟
زنگنه: این طور که شواهد نشان می‌دهند، ایران در اواخر زمستان (اواخر سال 2015) از بعضی از محدودیت‌ها به‌طور نسبی آزاد می‌شود و حداقل یکصد میلیارد دلار به ذخیره‌های ارزی در دسترس مملکت افزوده می‌شود. مسئله مهم این است: دولت آقای روحانی با در دست داشتن این ذخایر چه‌کارهایی را باید در دستور کار خود بگنجاند و از چه‌کارهایی جداً و کلاً خودداری کند؟
همان‌طور که می‌دانیم آنها که تاریخ را نمی‌دانند آن را تکرار می‌کنند ولی من اطمینان دارم که آقای روحانی تاریخ اخیر ایران در دوران آقای احمدی نژاد را به‌خوبی یاد دارند چون تا کنون چندین بار به هدر دادن 720 میلیارد دلار در 8 سال دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد اشاره و آن را بارها نکوهش کرده‌اند.
تسنیم: شما به نبایدها در خصوص این ذخایر که به‌زودی آزاد می‌شوند اشاره کردید، این نبایدها برای دولت روحانی چه هستند؟
زنگنه: قبل از هر چیزی و مهمتر از هر چیزی دولت باید از سیاست‌های پوپولیستی با تمام قوا پرهیز کند. من متوجه هستم که بسیاری از مردم چشم امید به این پولها دارند و امیدوارند که از این ممر چیزی عاید آنها بشود و حداقل کارگشای بسیار کوتاه‌مدت آنها شود و همان‌طور که در گذشته صدها میلیارد دلار به‌صورت‌های مختلف صرف یارانه‌ها و سایر هزینه‌های خرد و کلان بی‌جهت شد، امید دارند که این توافق برای آنها اعجاز کند. ولی انسان عاقل از گذشته باید عبرت بگیرد و تکرار مکررات نکند. 100 و یا حداکثر 150 میلیارد دلار می‌تواند جوابگوی حداکثر دو سال واردات ایران باشد ولی باید سؤال کرد: که اگر این مبالغ را هزینه شام شب کنیم فردا چه پیش خواهد آمد؟ مطمئن هستم که اگر با صراحت و صداقت این مسئله را با مردم در میان بگذارند می‌توانند مردم را قانع کنند که این خواست خود را به آینده موکول کنند، یعنی به‌جای ماهی‌کباب دادن امشب به مردم برای آنها تور ماهی‌گیری ساخت و به آنها ماهی‌گیری یاد داد که خود برای خود در درازمدت کباب ماهی تهیه کنند.
زمانی که تحریم‌ها کاسته شد و درآمدهای ارزی در دسترس قرار گرفت ممکن است تمام بافته‌های دولت ظرف دو سال گذشته در تقابل با تورم را که به هزینه بسیار گزافی به دست آمده پنبه کند. دولت و بانک مرکزی باید به این امر توجه وافری داشته باشند و اجازه ندهند که نقدینگی مجدداً لگام گسیخته شود و تورم 40 ــ 30 درصدی تجربه و معمول شود. مردم کوچه و بازار از تورم بیشتر ضرر خواهند کرد تا سود از منفعت‌های کوتاه‌مدت.
تسنیم: توصیه شما به دولت روحانی در خصوص این منابع چیست؟
برای جواب به این سؤال باید دید که ایران چگونه است و در 6 ماه آینده و یا 6 سال آینده در چه‌حالی خواهد بود. سرمایه گذاری در ایران در چهار سال گذشته حدود 50 درصد افت داشته است بدین معنی که زیربنای اقتصاد احتیاج به مرمت و توسعه و نوسازی دارد. بنابراین دولت باید درآمدهای حاصل از صادرات نفت و دستیابی به سرمایه‌های ایران در خارج را با توجه به احتیاجاتی که پیش‌بینی می‌توان کرد استفاده کند.
6 ماه دیگر امید است که درها باز شوند و تجارت خارجی در سطح بالاتری به وقوع بپیوندد. در نتیجه کشش بنادر ایران احتمالاً جوابگوی احتیاجات آن زمان نخواهد بود، بنابراین ساختن و گسترش و یا حداقل تعمیر و لاروبی بنادر باید در دستور قرار بگیرد. راههای سراسری جوابگوی افزایش ترافیک نخواهند بود و باید تکمیل و تکثیر شوند. راه‌آهن و مطمئناً فرودگاه‌ها به‌اندازه تقاضای مورد لزوم نیستند، به‌خصوص اگر بخواهیم هواپیماهای جدید برای مسافرت‌های طولانی با استانداردهای بین المللی که برای کشورهای اروپایی و آمریکا قابل قبول باشند خریداری کنیم. رفع این حوائج هم کارآفرین و هم درآمدساز است و هم توسعه اقتصادی را موجب می‌شود، زیرا هم به‌طور عمودی و هم به‌صورت افقی اقتصاد کلان ایران را به هم می‌بافد و توسعه می‌دهد. به‌علاوه این اقدامات در تسهیل رشد بیشتر و سریعتر در درازمدت سهم عمده‌ای خواهند داشت.
امیدوارم که مسئولان دست اندر کار این بار با چشم و گوش باز به آینده بنگرند و از بذل و بخشش، ریخت و پاش، و حیف و میلی که همه بدبینان معتقدند به‌وقوع خواهد پیوست با تمام قوا و همت خودداری کنند.
گفت‌وگو از: مریم سلیمی
خبرگزاری تسنیم
