معترضان سودانی عليرغم حكومت‌نظامی در خیابان ماندند
هزاران معترض در مقابله با اعلام حکومت نظامی و مقررات منع آمد و شد در خیابان‌های سودان مانده‌اند.
مقررات منع آمد و شد توسط شورای نظامی کشور اعلام شد که کنترل حکومت سودان را در اختیار گرفته است.
روز پنجشنبه عمرالبشیر رییس جمهوری سودان که سال‌ها در قدرت بود توسط ارتش برکنار و بازداشت شد.
سودان ماه‌هاست که صحنه تظاهرات معترضان به حکومت و ارتش این کشور است.
معترضان گفته‌اند شورای نظامی بخشی از حکومت پیشین است و به اعتراضات خود ادامه خواهند داد.
مقابله تازه میان شورای نظامی و معترضان نگرانی از برخورد میان دو طرف را افزایش داده است.
ویل راس سردبیر بخش آفریقای سرویس جهانی بی‌بی‌سی می‌گوید نگرانی دیگر بروز درگیری مسلحانه میان بخش‌های مختلف نیروهای امنیتی و شبه‌نظامیان است.
سازمان ملل متحد و اتحادیه آفریقا هر دو خواستار برقراری آرامش در سودان شده‌اند.
شور و هیجان ناشی از دستگیری عمرالبشیر در میان معترضان دیری نپایید و خیلی زود رهبران و سازمان‌دهندگان اعتراضات از مردم خواستند در برابر ستاد ارتش بست بنشینند.
سارا عبدالجلیل از انجمن متخصصان سودان می‌گوید: این ادامه همان رژیم است برای همین هم باید به مبارزه و مقاومت مسالمت‌آمیز خود ادامه بدهیم.”
ارتش سودان در بیانیه‌ای تلویزیونی از بازداشت رئیس جمهوری و انتقال او به “مکانی امن” خبر داد.
ارتش برای سه ماه در سودان وضعیت فوق العاده اعلام کرده و گفته است در یک دوره دو ساله انتقالی زمام امور را به دست خواهد گرفت.
در این بیانیه آمده است: “شهروندان باید برای امنیت خود وضعیت منع آمد و شد و را رعایت کنند. نیروهای مسلح و شورای امنیت وظیفه خود را برای حفظ آرامش و امنیت و حفظ زندگی شهروندان انجام خواهد داد.”
عمرالبشیر تحت تحقیب بین‌المللی به دستور دادگاه جنایی بین‌المللی است. این دادگاه آقای البشیر را به سازماندهی جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در جنگ با منطقه دارفور متهم کرده است.
مشخص نیست با دستگیری عمرالبشیر چه سرنوشتی در انتظار اوست.
کودتا چگونه روی داد؟
اوایل روز پنجشنبه خودروهای نظامی وارد مجموعه‌ای شدند که از جمله محل اقامت وزیر دفاع، و رییس جمهوری و نیز ستاد ارتش است.
رادیو و تلویزیون برنامه‌‌های خود را متوقف کردند و عواد بن عوف، وزیر دفاع در یک بیانیه‌ای تلویزیونی از “سرنگونی رژیم” خبر داد.
وزیر دفاع گفت کشور دچار “سوءمدیریت، فساد و بی‌عدالتی است و به دلیل کشتار و خشونت‌هایی که در جریان بوده عذرخواهی کرد.
به گفته او قانون اساسی سودان تا اطلاع ثانوی معلق است. مرزها تا اطلاع ثانونی و آسمان سودان برای ۲۴ ساعت بسته خواهند بود.
اعتراضات چگونه آغاز شد؟
اعتراضات در ماه دسامبر آغاز شد و ابتدا به دلیل افزایش هزینه زندگی بود اما کمی بعد معترضان خواستا استعفای رییس جمهوری و برکناری دولت شدند.
عمرالبشیر از سال ۱۹۸۹ در قدرت بود.
مقام‌های دولتی می‌گویند از ماه دسامبر ۳۸ نفر در اعتراضات کشته شده‌اند اما سازمان دیدبان حقوق بشر می‌گوید آمار واقعی بسیار بالاتر است.
واکنش‌های بین‌المللی
آنتونیو گوترس، دبیرکل سازمان ملل متحد خواستار آرامش و خویشتنداری از جانب همه طرف های درگیر شده است “به گونه ای که امیدهای دموکراتیک مردم در این تبادل قدرت مورد توجه قرار گیرد”.
شورای امنیت سازمان ملل قرار است روز جمعه برای بحث درباره این موضوع جلسه غیرعلنی برگزار کند.
جرمی هانت وزیر خارجه بریتانیا گفته است که تشکیل شورای عالی نظامی برای دو سال راه حل نیست.
آقای هانت در حساب توییتر خود گفته است “ما نیازمند حرکتی سریع به سوی یک رهبری جامع و مردمی هستیم که در آن خشونتی در کار نباشد.”
ایالات متحده از نیروهای نظامی سودان خواسته است که غیرنظامی ها را به جریان انتقال قدرت وارد کند و همچنین برنامه دو ساله برای این تغییرات را بسیار طولانی دانسته است.
اتحادیه آفریقا به قدرت رسیدن نظامیان را محکوم کرده است است.
موسا فکی محمد رییس اتحادیه آفریقا نیز گفته است قیضه قدرت از سوی نظامیان واکنش مناسبی به موقعیت دشوار سودان نیست.
روسیه که دو بار میزبان عمر البشیر بوده خواهان حفظ آرامش شده و گفته موقعیت را دنبال می کند.
کومی نایدو دبیرکل سازمان عفو بین الملل نیز گفته است سرانجام زمان اجرای عدالت برای عمر البشیر فرارسیده است.
او افزوده است “عمر البشیر مرتکب برخی از نفرت انگیزترین خشونت‌های عصر علیه حقوق بشر شده و ما انتظار داریم که درباره آنها پاسخگو باشد. ”
بی بی سی
*****
سودان؛ رفتن البشیر اولین گام در گذار دشوار به دمکراسی
عمر البشیر در سی سالی که در پی یک کودتا به قدرت رسید، مشابه علی عبدالله صالح (یمن) و عبدالعزیز بوتفلیقه (الجزایر) و رهبر جمهوری اسلامی ایران و … بحران‌های متفاوتی را از سر گذراند؛ از «توطئه» درون ارتش، تا مخالفت‌ها و اعتراض‌های گسترده مردمی با ریشه‌های اقتصادی و اجتماعی، تا بحران دارفور (۲۰۰۵) و کشت و کشتار در آنجا، تا رویارویی با تحریم‌های گسترده آمریکا در سال ۲۰۰۷ به دلیل «حمایت از تروریسم»، تا تجزیه کشور و جدایی جنوب و شکل‌گیری سودان جنوبی (۲۰۱۱) تا قسر در رفتن از دو حکم دادگاه کیفری بین‌المللی و …
او به خصوص از سال ۲۰۱۵ و قطع ارتباط با متحد استراتژیک دیرینش، ایران، و چرخش به سوی عربستان و آمریکا انتظار داشت که مادام‌العمر در قدرت بماند. در همین راستا به فکر افتاده بود که قانون اساسی را تغییر دهد، به گونه‌ای که دو سال دیگر مجددﭐ بتواند در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند.
عواملی که بساط اقتدارگرایی البشیر را به لرزه درآوردند
برخی از مؤلفه‌ها و عوامل ولی در سال‌های اخیر به ضررش عمل کرده‌اند. در واقع در ۴-۵ سال گذشته علاوه بر انسداد و سرکوب، جامعه سودان با مشکلات اقتصادی گسترده‌تری دست به گریبان بوده است. سودان جنوبی که از سودان جدا شد، عملاً بنا بر داده‌های بانک جهانی نیمی تا سه چهارم درآمدهای سودان و ۹۵ درصد صادراتش از دست رفت. درآمد سرانه ملی از ۲۳۰۰ دلار در سال ۲۰۱۱ حالا به ۹۹۰ دلار فروافتاده است.
وخامت وضع اقتصادی ناشی از این عامل و پیش گرفتن سیاست ریاضت اقتصادی و حذف یارانه‌ها برای گرفتن وام از خارج ، از سال ۲۰۱۳ تا کنون دستکم چهار بار به اعتراض‌های کم و بیش گسترده راه برده‌اند.
طرفه این که سودان از دیرباز به سبب داشتن زمین‌های حاصلخیز و بهره‌مندی از آب رود نیل به انبار قله آفریقا مشهور بوده است، ولی سوءمدیریت در این زمینه نیز کشور را با کمبود و نیاز به واردات سوق داده است.
بهبود رابطه با آمریکا و لغو تحریم‌ها در سال ۲۰۱۷ هم نتوانست چندان در بهبود وضعیت اقتصاد رانتی، فسادزده و محروم‌مانده از درآمدهای کلان نفتی مؤثر واقع شود. و نهایتا افزایش دو تا سه برابری قیمت نان و برخی از اقلام دیگر در د‌ی‌ماه باز هم کاسه‌های صبر بخش‌هایی از مردم را لبریز کرد.
اعتراض‌ها ولی این بار فراتر از آن رفتند که امکانات عمر البشیر برای مقابله با آنها کفایت کند. او هم حالت فوق‌العاده اعلام کرد، هم دولت مرکزی و تشکیلات در ایالات فدرال را منحل ساخت، هم از رأس حزب حاکم کنار رفت و هم برخی از تصمیمات ناراضی‌ساز اقتصادی را پس گرفت.
ولی اعتراضات کل شاکله قدرت و خود البشیر را نشانه رفتند، از جمله با حضور گسترده و بی‌سابقه زنان که در این سی سال، از جمله به دلیل فشارهای اقتصادی و به خصوص اجرای احکام شریعت با تبعیض‌ها و سرکوب‌های بیشتری روبه‌رو بوده‌اند.
عوامل مساعد در برکناری البشیر
این که صادق المهدی، از رهبران اسلام‌گرای میانه‌رو مخالف حکومت البشیر و آخرین نخست‌وزیر منتخب قبل از کودتای او هم بلافاصله بعد از شروع اعتراض‌ها به کشور بازگشت، این که برخی از احزاب متحد در دولت سودان نسبتاً سریع بیرون آمدن از ائتلاف با عمرالبشیر را به ماندن با او ترجیح دادند، اینکه در صفوف مخالفان پراکنده هم انسجامی کم‌سابقه بر تمرکز روی شعار رفتن بشیر شکل گرفت و اینکه در صفوف ارتش، به عنوان عمده‌ترین نقطه اتکای بشیر هم اختلافات به تدریج گسترش یافتند و از سربازان و افسران جز به سطح عالی‌ترین فرماندهان کشید همه و همه برای البشیر روشن کردند که این بار اعتراض‌ها متوجه پایه‌های قدرتش شده‌اند و این بار این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست.
به خصوص با محاصره و بست‌نشینی معترضان در اطراف ستاد فرماندهی و وزارت دفاع از روز شنبه و تقاضا برای قطع حمایت ارتش از بشیر و پیوستن به مردم و اختلافی که میان نیروهای امنیتی از یک سو و بخشی از ارتش از سوی دیگر، در مورد مقابله با این محاصره به تدریج بالا گرفت، عملاً صفوف مورد اتکای البشیر شکاف بیشتری برداشت. کشورهای منطقه مانند عربستان و قطر و ترکیه و مصر هم که در ابتدای تظاهرات به حمایت از البشیر برخواستند بعضاً به کنار رفتن او، قبل از آنکه کنترل از دست ارتش در برود رضایت داده‌اند. بیانیه مشترک ولو دیرهنگام آمریکا، بریتانیا و نروژ در حمایت از دیالوگ و گفت‌وگو با مخالفان و مذاکرات پنهانی نیز در تقویت طیف‌های موافق رفتن البشیر از قدرت بی‌تأثیر نبوده است.
حالا ارتش راه خود را مثل الجزایر از رئیس‌جمهور جدا کرده است. این جدایی هم می‌تواند با تلاش سران ارتش برخوردار از نعمت‌ها و امتیازات دوران بشیر برای حفظ کل شاکله قدرت و بدون برآورده‌شدن خواست بخش عمده‌ای از مخالفان در دمکراتیزه‌کردن ساخت قدرت بیانجامد، آنگونه که در الجزایر هم کم و بیش از سوی ارتش تلاش می‌شود که این گونه بساط اعتراض مردمی جمع شود، یا وضعیتی مشابه پس از کودتای ارتش علیه جعفر نمیری، دیکتاتور سابق سودان در سال ۱۹۸۵پیدا می‌کند که پس از تشکیل یک دولت انتقالی راه را برای آزادی‌های نسبی مخالفان و تشکیل یک دولت غیرنظامی گشود.
دشواری‌های گذار
البته تجربه آن دولت که در دمکراتیزه‌کردن ساختار قدرت پیگیر نبود، با تلاش و فشار اخوان‌المسلمین به تثبیت و تحکیم شریعت در ساختار سیاسی که از زمان نمیری شروع شده بود کمر بست و بر ای سودان در مناسبات با بخش‌های مختلف جامعه خود مشکلاتی را رقم زد درس خوبی برای تصمیم‌گیرندگان آتی این کشور است که به متر و معیارهای ایجاد یک جامعه متکثر با آزادی‌های مذهبی توجه بیشتری کنند.
به خصوص با مرگ صادق الترابی رهبر پرنفوذ اخوان المسلمین سودان، حضور قوی‌تر نیروهای معتدل‌تر اسلامی در جنبش اخیر به ضرر اخوانی‌ها، نقش پررنگ اتحادیه‌های صنفی و گرایش‌های سکولار و حضور گسترده زنان و جوانان احتمالاً حرکت اخیر به هر میزان از دمکراسی که بیانجامد کاهش درآمیختن دین و دولت را هم در چشم‌انداز خواهد داشت.
روند گذار البته اگر با همراهی ارتش روی غلطک بیافتد بدون مشکلات اساسی طی نخواهد شد فقر و فاقه، رشد نسبتاً بالای جمعیت (۲.۴ درصد)، پایین بودن طول متوسط عمر، مسائل قومی حل‌نشده در دارفور و در مناطق مختلف کشور و اختلافات با کشورهای همسایه همچون چاد از عوامل منفی در گذار سودان به وضعیتی تثبیت‌شده از یک دمکراسی نسبی هستند. با این همه با برافتادن عمر البشیر به نظر می‌رسد که اولین مانع بزرگ در این راه از میان رفته باشد.
حبیب حسینی‌فرد
رادیو فردا
