محمد جواد ظریف استعفا کرد؛ روحانی استعفای ظریف را رد کرد
خبرگزاری دولتی ایرنا خبر استعفای محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران را تایید کرده است. اما رئیس دفتر ریاست جمهوری ایران می گوید حسن روحانی این استعفا را نپذیرفته است.
آقای ظریف با انتشار متنی در شبکه اینستاگرام به مناسبت روز مادر خبر کناره گیری خود را علنی کرد.
خبرگزاری ایرنا نوشت سیدعباس موسوی، معاون سخنگوی وزارت خارجه ایران استعفای آقای ظریف را تایید کرده است.
در متنی که در حساب کاربری آقای ظریف در اینستاگرام منتشر شده آمده: “از بزرگواری مردم عزیز و دلاور ایران و مسئولین محترم در ۶۷ ماه گذشته بسیار سپاسگزارم. از ناتوانی برای ادامه خدمت و تمام کاستی ها و کوتاهی ها در دوران خدمت صمیمانه پوزش می‌خواهم.”
با وجود این در حساب کاربری آقای ظریف در توییتر که وزیرخارجه ایران در آنجا معمولا به طور روزانه توییت می‌کند خبری از این استعفا منتشر نشده است.
خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران هم به نقل از یک مقام نزدیک به وزارت خارجه خبر استعفای آقای ظریف را تایید کرده است.
با این حال محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور ایران، در ساعات نخست صبح سه شنبه پذیرش استعفای آقای ظریف از سوی حسن روحانی را تکذیب کرده است.
او در پیامی در شبکه توئیتر نوشت: “خبر منتشر شده مبنی بر پذیرش استعفای دکتر ظریف از سوی رئیس جمهوری قویاً تکذیب می شود.”
وبسایت خبری “انتخاب” گزارش می دهد که آقای ظریف در پاسخ به سوال خبرنگار این سایت در پيامکی نوشته: “بعد از عکس های ملاقات های امروز دیگر جواد ظریف به عنوان وزیر خارجه در جهان اعتباری ندارد.”
او به عکس های دیدار بشار اسد رئیس جمهور سوریه با رهبر ایران در تهران اشاره دارد که اثری از او در آنها دیده نمی شود.
در واکنشی خارجی آمریکا گفت که گزارش های مربوط این خبر را دنبال می کند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: “ما از نزدیک گزارش ها از استعفای وزیر خارجه ایران، (محمد جواد) ظریف، را دنبال می کنیم. در این مقطع حرف دیگری برای گفتن نداریم.”
وزارت خارجه آمریکا همچنین توییت مایک پومپئو وزیر خارجه این کشور را به فارسی منعکس کرد: “با توجه به استعفای #ظریف، باید دید آیا قطعی میشود. به هر حال او و #روحانی تنها مردان جلا داده شده ای هستند برای یک مافیای فاسد مذهبی. ما می دانیم که همه تصمیم های نهایی با #خامنه ای است. سیاست ما تغییری نمی کند – ر‍‍ژیم باید مثل یک کشور نرمال رفتار کند و به مردمش احترام بگذارد.”
آقای ظریف که از تابستان سال ۱۳۹۲ به عنوان وزیرخارجه دولت اول حسن روحانی انتخاب شده بود بلافاصله رهبری مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای غربی و آمریکا را برعهده گرفت و به عنوان معمار اصلی توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ شناخته میشود.
او که تحصیل کرده آمریکاست در دوران مذاکرات هسته‌ای بارها با جان کری، وزیر خارجه وقت آمریکا دیدار کرد و به این لحاظ بالاترین مقام رسمی ایران محسوب میشود که در طول ۴۰ سال گذشته با همتای آمریکایی خود رسما دیدار و گفتگو و در کنار او توافق‌نامه امضا کرده است.
محمدجواد ظریف کیست؟
محمدجواد ظریف کار خود در وزارت امور خارجه ایران را با فعالیت در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل آغاز کرد و هنگامی که کمال خرازی نماینده دائم ایران در سازمان ملل بود، سفیر و یکی از معاونان او بود.
او همچنین سابقه معاونت وزارت امورخارجه را در زمان وزارت علی اکبر ولایتی و کمال خرازی دارد.
آقای ظریف در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی، پس از هادی نژادحسینیان، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل شد و تا دو سال پس از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد این سمت را در اختیار داشت.
او زمانی که حسن روحانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت سرپرست تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای بود به مدت دو سال نیز عضو این تیم بود.
در سال ۱۳۹۲ که آقای روحانی به ریاست جمهوری رسید می‌دانست پرونده هسته‌ای ایران مهمترین چالش او در دولت یازدهم خواهد بود.
یکی از نخستین اقدامات حسن روحانی پس از تحویل گرفتن دولت در سال ۱۳۹۲ انتقال پرونده هسته‌ای ایران از شورای عالی امنیت به وزارت خارجه و سپردن آن به وزیر امور خارجه بود که سطح مذاکرات را به وزیران خارجه ارتقا داد.
او کسی را برای وزارت امور خارجه معرفی کرد که هم سابقه حضور در تیم مذاکره هسته‌ای را داشت و هم دیپلمات شناخته شده‌ای در سطح بین‌المللی بود. سابقه همکاری حسن روحانی و آقای ظریف به مذاکرات پایان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۳۶۰ باز می‌گشت.
اخبار مرتبط
طرح استیضاح ظریف ‘از حد نصاب افتاد’
نام محمد جواد ظریف با توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ گره خورده است.
یکی از نمایندگان مخالف او در جلسه رای اعتماد برای وزیران پیشنهادی دولت دوازدهم، هنگام سخنرانی سهوا او را “آقای برجام” نامید که چندان بیراه هم نگفته بود.
آقای ظریف نخستین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی است که با همتای آمریکایی خود (جان کری) مذاکره کرد. این دو در کشورهای مختلف ساعت‌ها و روزها دو نفره و یا در قالب نشست‌های چند جانبه دیدار کردند.
هر عمل او در سفرهای خارجی زیر ذره‌بین اصولگرایان مخالف برجام که نام “دلواپسان” را بر خود گذاشته بودند٬ قرار می‌گرفت؛ از دیدار اتفاقی و دست دادنش با باراک اوباما در بیرون از سالن اجلاس عمومی سازمان ملل گرفته تا قدم زدن با جان کری در حاشیه مذاکرات هسته‌ای ایران.
او بیش از هر وزیر دیگری در دولت یازدهم برای پاسخگویی در مجلس ایران حاضر شده است.
محمد جواد ظریف از نخستین سیاستمداران ایرانی بود که در شبکه های اجتماعی مانند توییتر و فیس بوک فعال شد. بسیاری از تازه‌ترین رخدادهای مذاکرات هسته‌ای را از طریق شبکه‌های اجتماعی عمومی کرد.
از همین طریق بارها به گفته‌های مقامات کشورهایی چون امارات و اسراییل در شبکه‌های اجتماعی پاسخ داده است.
انتصاب نخستین سخنگوی زن وزارت امور خارجه و نخستین سفیر زن جمهوری اسلامی ایران (هر دو مرضیه افخم) در زمان وزارت او در دولت یازدهم رخ داد.
با وجود این پس از خروج آمریکا از برجام وزیر خارجه ایران با انتقادهای فراوانی روبرو شده بود و جناح اصولگرا در این کشور سودمندی مذاکراتی که تحت رهبری او و حسن روحانی به امضای برجام انجامیده بود را بیش از پیش زیرسوال برده‌اند.
***
استعفای ظریف؛ جای خالی وزیر امورخارجه در دیداری ویژه
همزمانی اعلام استعفای محمد جواد ظریف از وزارت امور خارجه و حضور بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در تهران و دیدارش با سران جمهوری اسلامی بدون حضور آقای ظریف این گمان را به وجود آورد که استعفای او مرتبط به این دیدارها بوده است.
در دیدار بشار اسد با آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، هیچ عضوی از دولت ایران حضور ندارد. حاضران در جلسه محمد محمدی گلپایگانی، رئیس دفتر آیت‌الله خامنه‌ای، اصغر حجازی و وحید حقانیان از اعضای بلند پایه دفتر رهبری، علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر ایران و قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه هستند.
معمولا در دیدارهای مهم خارجی آیت‌الله خامنه‌ای، دست‌کم رئیس جمهور، یکی از اعضای ارشد دولت مانند وزیر امور خارجه یا معاون رئیس‌جمهور حضور دارند.
در دیدار با بشار اسد با حسن روحانی، جمع کوچکتر است. مهمترین نکته در این دیدار غیبت محمدجواد ظریف و حضور قاسم سلیمانی است.
هنوز مشخص نیست که چرا آقای ظریف در این دو دیدار حضور ندارد. روزنامه انتخاب، چاپ تهران گزارش کرده که پس از اعلام کناره‌گیری آقای ظریف از او دلیل استعفایش را پرسیده و آقای ظریف در پیامکی نوشته: “بعد از عکس‌های ملاقات‌های امروز دیگر جواد ظریف به عنوان وزیر خارجه در جهان اعتباری ندارد.”
حسام‌الدین آشنا، مشاور آقای روحانی، هم در توییتی نوشته: “امان از ناهماهنگی‌ها”. اگر بخواهیم این توییت را مرتبط به غیبت آقای ظریف بدانیم به نظر می‌رسد که یا آقای ظریف از سفر بشار اسد به تهران خبر نداشته و وقتی خبردار شده نخواسته حضور یابد و یا به این دیدارها دعوت نشده است.
تقسیم سیاستهای روابط خارجی
گمانه‌زنی دیگر درباره استعفای آقای ظریف اختلاف او با حسن روحانی است. محمد رضایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس می‌گوید که دلیل این استعفا “هر چه هست مربوط به دولت و بین آقای روحانی و ظریف است”.
در واکنش به احتمال اختلاف ظریف و روحانی که به عنوان یکی از دلایل استعفای آقای ظریف مطرح است، محمود واعظی، رئیس دفتر آقای روحانی در توییتی این اختلاف را رده کرده و به نقل از آقای روحانی نوشته است: “جمهوری اسلامی ایران تنها یک سیاست خارجی و یک وزیر امورخارجه دارد.”
با این حال مخالفان این نظر می‌گویند که دولت ایران و وزیر امورخارجه آن فقط بخشی از سیاست خارجی و تصمیم‌گیری‌های عمده را در اختیار دارند و بخش‌های اصلی تصمیم‌گیری در اختیار رهبر و نهادهای دیگر زیر نظر اوست و عملا روابط خارجی ایران با کشورهای جهان تقسیم شده که فقط بخشی از آن در حوزه اختیارات وزیر امورخارجه است.
طبق اصل ۱۱۰ قانون اساسی تعیین سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه اختیارات و وظایف رهبر ایران است.
سیاستهای کلان ایران مانند حضور در سوریه و عراق، برنامه هسته‌ای و رابطه با کشورهای دیگر از جمله آمریکا بخشی از این سیاستهای کلان است که همواره تصمیم‌گیری درباره‌اش با رهبر ایران بوده است.
وزارت امورخارجه عملا همیشه پیرو و مجری این سیاست‌ها بوده است. هر چند عملا در بخشی از این سیاست‌ها عملا اختیارات بسیار محدودی دارد.
برای مثال نقش وزارت امورخارجه ایران در روابط با کشورهای منطقه مانند سوریه، عراق و لبنان بسیار کمرنگ است و گفته میشود روابط خارجی این حوزه مستقیما در اختیار منصوبان رهبر و مشخصا سرلشکر قاسم سلیمانی است. حتی سفیران ایران در برخی از این کشورها هم از میان اعضای نیروی قدس سپاه انتخاب میشوند، از جمله ایرج مسجدی سفیر فعلی ایران در بغداد که سال‌های مشاور عالی قاسم سلیمانی در نیروی قدس بود.
قاسم سلیمانی روابط نزدیکی با رهبران سیاسی و نظامی عراق دارد
محمد جواد ظریف هم بارها از همکاری‌اش با آقای سلیمانی در سیاست خارجی در منطقه گفته است.
“من برای سردار سلیمانی احترام ویژه‌ای قائل هستم. بیش از ۲۰ سال است که ما با هم از نزدیک برای پیشبرد اهداف جمهوری‌اسلامی برای یافتن راه‌حل‌های سیاسی و صلح‌آمیز همکاری می‌کنیم. در بحران افغانستان و به منظور ایجاد دولت پس از طالبان در این کشور، همکاری بسیار خوبی بین من به‌عنوان نماینده وزارت امورخارجه در اجلاس و سردار سلیمانی بود.”
“الان هم این همکاری و همیاری نزدیک را با هم داریم. از ابتدای کار هم برای یافتن راه‌حل سیاسی با هم همکاری داشتیم. همکاری ما برای پیگیری راه‌حل‌های سیاسی برای بحران سوریه و یمن و نیز ارائه کمک‌های انسانی به مردم سوریه و یمن همکاری بسیار خوب و تنگاتنگی بوده و امیدوارم این همکاری ادامه داشته باشد.”
چندی پیش هم در جریان سوال از او در مجلس برای اثبات در همراهی‌اش با سیاست خارجی مبتنی بر نظرات رهبر ایران در منطقه گفت که افتخار می‌کند که قاسم سلیمانی هر روز در تماس با او از سیاستهای دولت تشکر می‌کنند.
‘وزیران خارجه دولت موازی’
رهبر ایران دو بازوی مشورتی دیگر نیز در امور خارجه دارد که برخی از کارشناسان از آنها به عنوان “وزیران خارجه دولت موازی” نام میبردند. یکی علی اکبر ولایتی، وزیر خارجه پیشین ایران که اکنون مشاور امور بین‌الملل است و دیگری شورای راهبردی روابط خارجی ایران به ریاست کمال خرازی، وزیر خارجه پیشین دیگر است که با هدف “تهیه راهبردها، سیاست‌ها و راهکارهایی که جمهوری اسلامی را در سیاست خارجی به نتایج مطلوب برساند” و “ایجاد هماهنگی بیشتر در کلیه فعالیت ها در عرصه روابط خارجی” در سال ۱۳۸۵ تشکیل شد.
هر کدام از این دو نفر و همچنین قاسم سلیمانی جداگانه بارها به عنوان نماینده رهبر ایران در سفرهای خارجی با سران کشورهای دیگر دیدار و گفت‌وگو کرده‌اند.
منتقدان آقای خامنه‌ای، علی اکبر ولایتی (وسط) را “وزیر دولت موازی” می‌نامند
مثلا زمانی که چند ماه پیش بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، به روسیه سفر کرده بود، همزمان علی اکبر ولایتی در راس هیئتی از وزارت امور خارجه به روسیه رفت و گفت: “در شرایط حساس کنونی حامل پیام رهبری به رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه هستم.”
کمال خرازی هم در گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی و همچنین در دیدار بار سران کشورهای دیگر، سیاستهای خارجی ایران را تبیین کرده است.
قاسم سلیمانی هم مرتبا با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله و رهبران عراق دیدار می‌کند. حتی چند سال پیش خبرهای ضد و نقیضی از سفر او به روسیه هم منتشر شد که در واکنش به آن آقای ولایتی گفت: “رفت و آمد سردار سلیمانی و هماهنگی با مقامات روسی در وضعیتی که اتحاد ایران و روسیه در مبارزه با گروه‌های تروریستی رو به گسترش بوده کاملاً طبیعی است.”
اما به نظر می‌رسد این دیدارهای “طبیعی” از نظر نزدیکان رهبر ایران نهایتا موضع وزیر امورخارجه ایران را تا جایی تضعیف کرده که حتی در دیدار رسمی رهبر جمهوری اسلامی با یکی از متحدان اصلی ایران حضور ندارد.
با آنکه وزیر امورخارجه طبق قانون با معرفی رئیس جمهور به مجلس معرفی و انتخاب میشود، اما عملا نیاز به تایید رهبر ایران دارد. به گفته دفتر رهبر ایران: “رویه ثابت در همه دولت‌ها، هماهنگی با رهبری در انتخاب وزیران دفاع، امور خارجه و اطلاعات بوده است و این هم، حسب تکالیفی است که در قانون اساسی برای رهبری در امور سیاست خارجی و دفاعی- امنیتی تعیین شده است.”
به هر حال ماجرای استعفای آقای ظریف هر چه باشد، نخستین سفر بشار اسد به ایران پس از آغاز بحران در سوریه را تحت تاثیر خود قرار داد.
شاید هدف اصلی دعوت بشار اسد به ایران این بوده که طراحان و مجریان سیاست دفاع از حکومت بشار اسد و مقابله با دشمنان او نشان دهند که این سیاست پرهزینه بالاخره موفق شده و او حالا می‌تواند زندگی عادی‌اش را از سر گیرد. اینکه تیم روحانی-ظریف چقدر در پیشبرد این سیاست نقش داشته مشخص نیست، اما تردیدی نیست که اعتبار آن به حساب آقای خامنه‌ای و قاسم سلیمانی نوشته میشود و شاید به همین دلیل است که در این دیدار ویژه فرمانده ارشد و محبوب آیت‌الله خامنه‌ای در نقش میزبان این مهمان ویژه در جایگاه وزیر امور خارجه نشسته است.
***
روحانی استعفای ظریف را رد کرد
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در نامه‌ای به محمدجواد ظریف، گفته است که استعفای او را خلاف مصالح ایران می‌داند و با آن موافقت نمی‌کند.
آقای روحانی گفته است با نظر آقای ظریف برای “حفظ شان و اعتبار وزارت امور خارجه، و جایگاه شخص وزیر امور خارجه به عنوان بالاترین مقام مسوول در اجرای سیاست خارجی کشور” موافق است.
محمدجواد ظریف استعفای خودرا پس از آن اعلام کرد که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، در سفری اعلام نشده به تهران رفت و با رهبر و رئیس جمهور ایران دیدار کرد.
آقای ظریف در هیچ یک از این دو دیدار حاضر نبود.
قاسم سلیمانی، که در دیدار با بشار اسد حضور داشت، گفته است که حضور نداشتن آقای ظریف در دیدارها با بشار اسد “تعمدی” نبوده و به “برخی ناهماهنگی‌ها” در نهاد ریاست جمهوری برمی‌گردد.
روز گذشته، امتداد، از رسانه‌های اصلاحطلبان در ایران، به نقل از منبعی آگاه نوشت: “یک مقام عالی‌رتبه نظام طی مرقومه‌ای کوتاه خطاب به ظریف استعفای او را به مصلحت کشور ندانسته است.”
معمولا در ادبیات رسمی ایران از چنین عباراتی برای اشاره به آیت‌الله خامنه‌ای استفاده میشود.
- قاسم سلیمانی: ظریف مسئول سیاست خارجی است
- دیپلمات دوران صلح در ‘جزیره بی‌ثبات’
- استعفای ظریف؛ جای خالی وزیر امورخارجه در دیداری ویژه
- ظریف: دعواهای جناحی سم مهلک سیاست خارجی است
آقای ظریف صبح امروز در مراسم استقبال از نیکول پاشینیان،نخست وزیر ارمنستان در تهران حضور داشت.
همزمان با اعلام رد استعفای محمدجواد ظریف از طرف حسن روحانی، آقای ظریف با پستی در اینستاگرام از حمایت‌ها تشکر کرده است.
او در متنی که بر پرچم ایران نوشته شده گفته است: ” دغدغه‌ای جز اعتلای سیاست خارجی و اعتبار وزارت امور خارجه به عنوان مسؤول پیشبرد سیاست خارجی و خط مقدم دفاع از منافع ملی و حقوق مردم شریف ایران در عرصه بین المللی نداشته‌ام.”
وزیر خارجه ایران استعفای خود را هم در اینستاگرام اعلام کرده بود.
ملاقات ظریف با نیکول پاشینیان پس از انتشار خبر رد استعفا
حسن روحانی در نامه رد استعفای محمدجواد ظریف گفته از “فشارها” علیه دستگاه دیپلماسی ایران و همچنین دولت و شخص رئیس جمهور آگاه است، اما به عبور از “این مرحله سخت” هم امیدوار است.
او گفته “شادی و پایکوبی” مخالفان جمهوری اسلامی، مانند حکومت اسرائیل، دلیلی بر موفقیت آقای ظریف است.
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در واکنش به استعفای آقای ظریف گفته بود: “به سلامت!”
استعفای محمدجواد ظریف واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل و خارج از ایران برانگیخت.
با بازگشت او به مقام وزارت خارجه نیز واکنش‌های زیادی ابراز شده است.
در حالی که برخی از هواداران دولت از ادامه کار آقای ظریف ابراز خوشحالی می‌کنند، منتقدان دولت حسن روحانی استعفای ناگهانی و بازگشت بلافاصله به وزارت خارجه را “کودکانه” می‌خوانند.
آقای ظریف پیشتر هم در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد از مقام خود به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل استعفا کرده بود.
