داغ بی آبی در ایران، نتیجه سوء مدیریت حاکمان

هانه این عکس سخنان  معین الدین سعیدی نماینده چابهار در مجلس در مورد بی ‌آبی در استان سیستان و بلوچستان در حضور وزیر نیرو است.

نماینده چابهار در مجلس می گوید :

” سال هاست که مردمان این استان با مشکلات زیادی مواجه هستند که معضل آب یکی از سخت‌ترین بحران‌هاست” او همچنین ادامه میدهد که:

” در برخی نقاط این استان افراد برای دستیابی به آب باید حدود ۴ کیلومتر راه طی کنند تا بتوانند از آب شرب استفاده کنند. سیستم تامین آب در برخی از نقاط این استان به صورت سیار است که خانواده‌ها برای تامین آب مجبور به ترک محل زندگی خودشان هستند. همچنین در برخی نقاط تنها آب شور در دسترس است که این نوع آب برای آشامیدن مناسب نیست و تنها می‌توان برای شست و شو از آب شور استفاده کرد. این استان با مشکلات بهداشت هم مواجه است از جمله تعداد اندک بیمارستان ها.در این استان بعضا به ناچار افراد برای تامین آب به برکه‌هایی به نام هوتک رجوع می‌کنند که محل زندگی گاندوهاست. بارها در رسانه‌ها اخباری مبنی بر کشته شدن افراد آن اهالی بر اثر حمله گاندوها منتشر شده است.”

بحران آب در ایران

انتقاد های صاحب‌نظران و اندیشمندان در نشست تخصصی رویداد آب ایران (انجمن علمی دوستداران محیط‌زیست دانشگاه صنعتی شریف و انجمن محیط‌زیست دانشگاه تهران) :

” تصور بر این است که حل بحران آب در ایران به‌راحتی آب ‌خوردن است اما زهی خیال باطل. خیلی بعید ندانید که تا چندی دیگر به آینه عبرت کتاب‌های تاریخ دنیا تبدیل شویم”

“انتقادات در حوزه آب، متوجه حکمرانی دولت، لابی‌گری‌های مجلس و عملکرد غلط مهندسانی است که با میلیاردها تومان از پول ملی کشور سدهایی ساختند که برای ملت آب نداشت اما برای خودشان حسابی نان داشت”

” برنامه‌ریزی تحکمی و دستوری، همه تصمیمات پشت در‌های بسته گرفته می‌شود، سوءمدیریت ما را به بحران آب رساند.”

نتیجه گیری نشت صاحب‌نظران و اندیشمندان این  است که:

” امیدی به اصلاح وضع موجود نیست”

 بررسی وضعیت آب در ایران

محدودیت منابع آب در ایران غیر قابل انکار است. میانگین  باند مدت سالانه بارندگی در ایران ۲۴۳ میلیمتر  و کمتر از نصف قاره آسیا و یک سوم میانگین جهانی است.

 رشد جمعیت در ۹۰ سال گذشته از ۱۰ میلیون به ۷۵ میلیون نفر رسیده است، اما سرانه آب از ۱۳۰۰۰ مترمکعب به ۱۷۰۴ متر مکعب کاهش یافته است و پیش بینی می شود که در سال ۱۴۰۰ به ۱۴۰۰ متر مکعب می رسد.

مطالعه گزارش های محدود سازمان حفاظت  محیط زیست، حاکی از آن است که سیمای کیفی آب در ایران نیز رضایت بخش نیست. کارشناسان این سازمان معتقد هستند که علت عمده کیفیت منابع آب  در کشور عدم مدیریت صحیح پساب های خانگی ، صنعتی و کشاورزی است.

 وضعیت مصرف  آب در ایران نیز مسئله ساز است. بخش کشاورزی در ایران مصرف کننده ۹۰ درصد آب در ایران است .

مدیریت ناکارآمد منابع آب

کشاورزی در منطاف خشک و انتخاب محصولات“ پر آب مصرف“ مثلا: برنج با هدف  خود کفایی در مواد غذایی

از ۷۵۰ هزار رشته چاه عمیق ۳۳۰ هزار رشته  غیر قانونی حفر شده اند. ایران از ۹۲ درصد اب تجدید پذر خود استفاده کرده است. این رقم بالاترین رقم در معیار جهانی است. پیش از انقلاب ایران هفت سد باستانی و چهارده سد مدرن داشت از سال ۱۳۷۹

تا کنون ۶۰۰ سد ساخته شده است.

مصرف تجمل گرایانه اب  در میان ایرانیان

زاینده رود خشک است، اما در دو طرف رود باغچه های پر هزینه و پارک ها خود نمایی می کنند. استفاده تزئینی از آب به خصوص در شهرهای جنوبی ایران را می توان با علاقه شدید به باغ های سنتی و باغچه های پر هزینه مشاهده نمود. بی بند باری در مصرف آب در ایران موضوعئی عادی شده است، به عنوان مثال مصرف آب متوسط شهروندان تهرانی حدود ۳۵۰ لیتر در روز است. مصرف آب شیرین لوله کشی در ایران ۷۰ درصد بالاتر از متوسط جهانی است. ایران تا کنون ۹۰ درصد ظرفیت های موجودطبیعی را برای تامین آب را مصرف کرده است.

نتیجه:

فریاد العطش در همه جای ایران شنیده می شود. تردیدی در این نیست که  کشور ما دچارخشکی تاریخی بوده است. اما  به دو دلیل، در رابطه با موضوع آب، کشور ما را در مسیر فاجعه است:

الف – اقلیم کره زمین به دلایل انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از سوخت فسیلی، دامداری های صنعتی و… با افزایش ۱.۵ تا ۳ درجه دما روبزو است.

ب-  سوء مدیریت ، سوء مصرف  و برداشت بی رویه اب  از یکسو  و از سوی دیگر مدیریت ناکارآمد حاکمان کشور باعث شده است که  در رابطه با مدیریت اکو سیستم آبی،  ایران از میان ۱۳۲ کشور رتبه تاسف آور ۱۳۰ را داشته باشد و همچنین  ایران عنوان مخرب ترین مصرف کننده آب های زیر زمینی جهان را دارد.

بی جهت نیست که صاحب‌نظران و اندیشمندان در نشست تخصصی رویداد آب ایران نتیجه می گیرند:

” امیدی به اصلاح وضع موجود نیست“

*******

داغ بی آبی، طوفان ریزگرد و بی کفایتی حکومت 

مقدمه

گویا انتشار ویدئویی از معین الدین سعیدی نماینده چابهار در مجلس در مورد بی ‌آبی در استان سیستان و بلوچستان در حضور وزیر نیرو و چاپ عکسی در صفحه اول روزنامه آفتاب، در روز پنجشنبه اول آبان ۱۳۹۹  با عنوان بی ‌آبی در استان سیستان و بلوچستان برای او مشکل آفرین شده است  و اکنون به نظر می آید که زیر فشار قرار گرفته  و مجبور شده است  در ویدئویی  از  دستاورد های بی بدیل نظام  در سیستان و بلوچستان  سخن بگوید و ادعا کند که “خدمات نظام در استان سیستان و بلوچستان همچون خورشید تابان می درخشد” و سپس به تعریف و تمجید رهبر می پردازد و رسانه های معاند در خارج از کشور را به تلاشی مذبوحانه  متهم می کند.

در تربیون آزاد اخبار روز با استناد به  روزنامه آفتاب در نوشته ای تحت عنوان “داغ بی آبی در ایران، نتیجه سوء مدیریت حاکمان” بحران آب در ایران را تجزیه و تحلیل  نمودم.

هدف از این نوشته  بازگویی یک بحران دیگر دراستان سیستان و بلوچستان و سایر استان های ایران  یعنی مسئله ریزگردها است.

ریزگردها

یکی از عوامل مهم ایجاد کننده آلودگی هوا، ریزگردها یا گرد غبار و ذرات معلق هستند. ریزگردها ذراتی بسیار کوچک و سبک با قطر کمتر از پنج میکرون هستند که دراثر فرسایش توسط باد تا مسافت طولانی جابجا شده و انتقال می یابند. ریزگرد ها در مناطق بیابانی خشک و نیمه خشک، فاقد پوشش گیاهی و رطوبت سطحی تولید می شوند.

 آلودگی هوا با ذرات معلق ۵/ ۲ میکرومتری  به PM 2.5 معروف است. این گونه آلودگی، شدیدترین تأثیر را بر سلامتی می گذارد زیرا این ذرات می توانند به عمق دستگاه تنفسی و حتی جریان خون نفوذ کنند. تصویر زیر، بزرگی ذرات ۵/ ۲ میکرونی را در قیاس با موی سر، شن و ذرات ۱۰میکرونی نشان می دهد. اکثر ذرات ۵/ ۲ میکرونی در اثر فعل وانفعالات پیچیده شیمیایی با نور خورشید در هوا تشکیل می شوند. همچنین، این ذرات غالباً از کارخانه های تولید برق، صنایع و اتومبیل ها مستقیماً خارج می شوند. ذرات معلق درهوا ممکن است، مستقیماً از منابعی مثل ساختمان سازی ها، جاده های روکش نشده، مزارع، دودکش ها یا آتش سوزی ها منشأ بگیرند.

طوفان‌های گرد و غبار در ایران

۲۳ استان از مجموع ۳۱ استان در معرض طوفان‌های گرد و غبار در ایران قرار دارند. سرچشمه اصلی ریزگرد در ایران از صحراهای عربستان، عراق، کویت، اردن و سوریه و نیز بیابان‌زدایی در عراق و حتی بخشی از صحرای آفریقا می باشد، که باعث خشک ‌شدن بسیاری از تالاب ها و ایجاد نواحی غبارساز در ایران شده‌ است.

جنگ ایران و عراق و جنگ های دیگر درمنطقه نیز نقش بسزایی در ایجاد نواحی غبارساز داشته اند. در گذشته دور سه کشور ایران، عراق، و عربستان به ‌صورت مشترک هزینه‌های مالچ ‌پاشی این زمین‌ها را تأمین می‌کردند و تمام زمین‌ها در فصل خاصی از سال مالچ‌ پاشی می‌شدند. مالچ نوعی فراورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌ها استفاده می‌شود. بیش از دودهه است که این اقدام متوقف شده است و در نتیجه باعث افزایش ریزگرد در خوزستان، و سرانجام تقریباً در سراسر ایران شد.

علاوه بر سرچشمه اصلی ریزگرد، خشکسالی، کاهش بارندگی و میزان رطوبت هوا، فقدان پوشش گیاهی مناسب، تخریب مناطق جنگلی و مراتع کشور، بهره برداری بی رویه و روز افزون از منابع آب زیر زمینی و کاهش میزان رطوبت خاک ها و خشک شدن تالاب ها در کشور باعث تشدید این پدیده در ایران شده است، استان های سیستان و بلوچستان و کرمان نیز  بیش از سایر  استان ها با این مشکل دست به گریبان هستند.

وقوع طوفان در سال ۱۳۹۳، بیشترین میزان ریزگرد را در سه دهه اخیر وارد ایران کرد، ترکیب این ذرات معلق با آلاینده‌های شهری ریزگردهای خطرناکی را تولید نمود که صدها شهروند را به ویژه در اهواز و سایر شهرهای استان خوزستان راهی بیمارستان ها و مراکز درمانی نمود.

در مقایسه با ۳۰ سال گذشته، تعداد طوفان‌ها در طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ در ایران رشد بسیار داشته و این رقم در استان‌های غربی ایران از ۷۰ درصد به ۱۷۵ درصد رسیده است. در سال ۲۰۱۳ ابرهای گرد وغبار، تهران را نیز، ۱۱۷ روز به طورکامل پوشانده بودند.

در سال ۲۰۱۱ اهواز به دلیل  ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرومتر در هوا  رتبه سوم آلوده ترین شهر جهان را داشت. در اهواز در تابستان ۲۰۱۲ سطح آلودگی روزانه به میزانی بین ۱۳ تا ۱۶ رسید، که موجب ۱۱۳۱ مورد مرگ بر اثر آلودگی هوا و بیش از ۸۱۰۰ مورد مراجعه به بیمارستان شده است.

 در سال ۲۰۱۶  بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی زابل، بوشهر و اهواز جزء آلوده ترین شهرهای جهان بوده اند.

نمودار زیرغلظت آلاینده  PM10 را در آلوده ترین شهرهای جهان نشان می دهد.

در شرایط فعلی بیش از ۲۳ استان به ویژه استان های غرب و جنوب غرب کشور بطور جدی با این پدیده درگیر می باشند که در برخی از موارد دامنه گسترده ای از کشور حتی تا دامنه های جنوبی رشته کوه البرز و شهر تهران را هم تحت تاثیر قرار می دهد. 

نمودار زیرغلظت آلاینده PM10  درکلان شهرهای جهان را نشان می دهد.

عملکرد ناکارآمد حاکمان درحل مشکل ریزگردها

علی طهماسبی مدیرستاد ملی مقابله با گرد و غبارسازمان حفاظت محیط زیست، خسارا ت ناشی از ریز گردها را برمنابع زیستی و اقتصادی در پنچ استان که معلوم نیست به چه دلیلی استان سیستان و بلوچستان جزء آنها  نیست، ۵۶ میلیارد و ۳۷ میلیون ریال  اعلام می کند.

نه تنها علی طهماسبی، بلکه علیرضا نظری نماینده مجلس نیز عملکرد دولت را بسیار ضعیف ارزیابی می کنند.

واقعیت این است که  مسئله ریزگردها، محدود به مرز کشور نیست. بدون همکاری های منطقه ای و بین المللی و استفاده از کارشناسان خبره، حل این مسئله  دشوار ممکن نیست.

احمد هاشمی
ahmad.haschemi@gmx.at

اخبارروز