خامنه‌ای و اراده جلوگیری از تحقق برجام دو

سخنان خامنه‌ای در جمع اعضای خبرگان چهارم فرصتی برای درک دشواری‌های پیش روی حسن روحانی برای تحقق وعده برجام ۲ در سیاست داخلی و مسائل فرهنگی است. اگرچه بخش عمده اظهارات خامنه‌ای در ارتباط با تحلیل از نتایج انتخابات ایراد شد، اما نکات راهبردی قابل تاملی در خصوص راهکارهای توسعه و حل مشکلات اقتصادی، سیاست خارجی، نقد دولت اعتدال، تداوم سیاست‌های کلان و مخالفت با تجدید نظرطلبی نیز داشت.

خامنه‌ای در امتداد مواضع قبلی، اراده خود را در جلوگیری از تحقق برجام دو نمایان ساخت. بر خلاف توافقنامه جامع هسته‌ای که با تصمیم و هدایت کلان او اجرایی شد و دولت توانست با ملاحظه خطوط قرمز نظام به توافق با ۵+۱برسد، دو طرف در مسیر گشایش‌های سیاسی و فرهنگی همگرایی ندارند. به عبارت دیگر دولت روحانی به دلایل مصلحت‌اندیشانه از سوی نظام ماموریت داشت در چارچوب مورد نظر بحران هسته‌ای را فیصله بدهد. اما در حوزه سیاست داخلی چنین مجوزی برای اعتدالی‌ها وجود ندارد. در ادامه محورهای مهم سخنان خامنه‌ای تشریح می‌شوند:

• رابطه با اروپا، تداوم خصومت با آمریکا

تحلیل محتوای سخنان خامنه‌ای روشن می سازد او مشکلی با عادی‌سازی رابطه با اروپا ندارد و از سیاست گسترش روابط تجاری و همکاری‌های اقتصادی با اتحادیه اروپا استقبال می‌کند. اما با اتکا به اروپا به عنوان متحد مخالف است و می‌خواهد ستیز گفتمانی با غرب و کاربست الگوی توسعه متفاوت با ارزش‌های غربی در کانون سیاست‌های کلان نظام باشد.

در این راستا او همچون گذشته آمریکا را از دایره روابط دوستانه و عادی همراه با اسرائیل مستثنی ساخت و بر ضرورت رابطه خصمانه با آمریکا تاکید ورزید؛ توسعه و تحکیم روابط با چین و روسیه، غیر متعهدها و قدرت‌های نوظهور دنیا را پر رنگ ساخت و در چارچوب عدم محدود بودن جامعه جهانی به غرب آن را توجیه کرد. تکرار هشدار در خصوص خط نفوذ غرب، اراده برای مهار  برنامه تنش‌زدایی روحانی در سیاست خارجی را بازتاب می‌دهد. این سخنان کدهایی را صادر می‌کند تا در رده‌های پایین‌تر روحانی به شیفتگی به غرب و استمداد از کدخدای جهان متهم گردد.

• مصادره به مطلوب انتخابات

همان‌طور که انتظار می‌رفت، خامنه‌ای به بهره‌برداری از انتخابات و مصادره به مطلوب آن پرداخت و پیام اصلی آن را اعتماد دوباره مردم به نظام و اقتدار خود تببین کرد. نتیجه انتخابات در شهر تهران خوشایند او نبود و بحران مقبولیت مردمی رهبر را پدیدار ساخت. اما رد صلاحیت‌های گسترده اجازه نمی ‌دهد مجلس دهم تهدیدی اثرگذار برای حکمرانی مطلقه او باشد.

او همچنین گوشه چشمی به نتیجه انتخابات مرحله دوم نیز دارد که ممکن است اصولگرایان اکثریت را در دست بگیرند. خامنه‌ای با دلجویی از محمد یزدی و مصباح یزدی روشن ساخت که اعتنایی به رای مردم ندارد. او با اشاره به پذیرش رای مردم توسط بازندگان انتخابات، به تخطئه جنبش سبز و رهبران آن پرداخت. از این رو انتظار نمی‌رود حداقل در کوتاه مدت گشایشی در وضعیت حصر و سخت‌گیری‌ها بر فعالان سیاسی ایجاد شود.

• رهبری آینده

تاکیدات پر رنگ خامنه‌ای در خصوص ضرورت انقلابی باقی ماندن خبرگان و انتخاب رهبری آینده، بدون هر گونه رو در بایستی و ملاحظه در چارچوب گفتمان کلاسیک نظام این فرضیه را قوت بخشید که خبرگان پنجم ولی فقیه سوم را تعیین خواهد کرد. آدرس‌هایی که او داد، سمت و سویی تقابلی با تصورات و نظرات رفسنجانی و ائتلاف اصلاح‌طلبان و اعتدالی‌ها را به نمایش گذاشت. اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، انتخاب فردی از جمع اصولگرایان همسو با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم محتمل‌ترین سناریو به نظر می‌رسد.

• برخورد انتقادی با دولت

خامنه‌ای در بخش‌های مختلفی از سخنان خود ناخشنودی از عملکرد دولت اعتدال را علنی ساخت. عدم سازماندهی و برنامه ریزی جدی در خصوص اقتصاد مقاومتی و عدم اعتقاد به مصون‌سازی و دیدگاه‌های فرهنگی بسته، محور‌های برجسته انتقادات او بودند که در کنار آسیب پذیری نسبت به برنامه نفوذ غرب در اخلال سیستم محاسباتی مسئولان، زاویه خود با عملکرد دولت و بدبینی نسبت به فرجام کار را آشکار ساخت. او همچنین دولت یازدهم را مورد نکوهش قرار داد که ادعاهای مربوط به رفت و آمدهای گسترده هیات‌های تجاری غربی در حد حرف و تفاهم نامه بوده و تا کنون منجر به اقدام عملی نشده است.

این سخنان، بخش‌های تندروی حکومت و نهادهای نظامی و امنیتی برای اخلال در کار دولت و افزایش حملات را تقویت می‌کند.

چشم‌انداز پیش رو

در جمع بندی کلی از اظهارات خامنه‌ای با توجه به موقعیت ولی فقیه در ساختار قدرت و بالادستی او و نیرو های همسو در ابعاد حقیقی قدرت، می‌توان نتیجه گرفت روحانی با مانع بزرگی مواجه است که تحقق وعده هایش را با تردید جدی مواجه می سازد. البته هنوز میزان اراده و خواست روحانی و دولت اعتدال در اجرای وعده‌ها نیز مشخص نیست. الگوی رفتاری رئیس جمهور تا کنون در حوزه سیاست داخلی مبتنی بر گفتار درمانی و اتکا بر حرف و شعار بوده است.

اما انتخابات مجلس دهم و احتمال تشکیل مجلسی همسو با دولت و اجرای برجام یک، تداوم این سیاست را دشوار و پر هزینه می‌سازد. رای دهندگان و حامیانی چون خاتمی و هاشمی رفسنجانی انتظار دارند دولت به سمت عملی ساختن برنامه‌هایش حرکت کند و دستاوردهایی را ارائه دهد.

سخنان خامنه‌ای در جمع نمایندگان خبرگان چهارم با توجه به سابقه جمهوری اسلامی در اثر ناپذیری از نتایج انتخابات و نظر اکثریت افکار عمومی در سیاست گذاری‌های اصلی، روشن می سازد که او قصد انعطاف و عقب‌نشینی ندارد بلکه مشابه تجربه دوران اصلاحات به سمت مهار و سترون سازی نهاد‌های انتخابی حرکت می‌کند.

رادیو زمانه