ولی فقیه و میدان، شرکای راهبردی پوتین

مقدمه

روابط ایران با روسیه دردهه های گذشته مبتنی برهمکاری، رقابت و ناهمسوئی بوده است. بعد از فروپاشی شوروی به خصوص در دهه۹۰ روسیه تا حدودی برای تثبیت موقعیت ژئواستراتژیک خود، دراورآسیا به همکاری جمهوری اسلامی نیاز داشت.

از سال ۲۰۰۰ تکمیل پروژه هسته ای بوشهر توسط روس ها آغاز شد. مخالفت روسیه و ایران با جنگ آمریکا و متحدین اش در عراق در سال ۲۰۰۳، موضوع دیگری برای ارتقا همکاری های این دو کشور شد.

با وجود سیاست های موازنه گرانه و پیچیده روسیه در رابطه با مسائل هسته ای، روسیه در این عرصه نیز جزء تامین کننده گان تجهیزات برای دفاع از تاسیسات هسته ای ایران بوده است، به همین دلیل نیز قرارداد تسلیحاتی سیستم دفاع موشکی چند میلیاردی، برای محافظت از نیروگاه بوشهر در سال ۲۰۰۵ امضا شد.

روابط بین ایران و روسیه تا سال ۲۰۱۵ را می توان در چارچوب تعاملات تاکتیکی ارزیابی نمود. تزاصلی این نوشته این است که  روابط روسیه با ایران از سال های ۲۰۱۳ به بعد و بخضوص از سال ۲۰۱۵  از مرحله تعاملات تاکتیکی به تعاملات راهبردی ارتقا یافته است، به عبارت دیگراکنون ولی فقیه و میدان، شرکای راهبردی پوتین هستند.

چارچوب های مفهومی این نوشتار

الف- با توجه به پایداری رژیم های اقتدارگرا و گسترش شبکه ها و سازمان های منطقه ای این رژیم ها و به خصوص نقش هدایت گرانه چین  و روسیه، اکنون صحبت از “اقتدارگرایی بین المللی ” و یا “اقتدارگرایی جهانی شده” می شود.

دولت های مطمئن به خودی مانند روسیه و چین، و همچنین دولت های پیروی مانند ترکیه و ایران در چارچوب اقتدارگرایی بین المللی ارزیابی می شوند. این دولت ها خود را جوامع ای در حال گذار از اقتدارگرایی به دموکراسی نمی بینند، بلکه آنها خود را، مدل رقیب لیبرال دموکراسی می دانند، و طرح نوسازی اقتدارگرایانه را نمایندگی می کنند.

ب-  بر اساس نظریه واقع گرایی تهاجمی “جان میرشایمر”، رقابت مستمر قدرت های بزرگ برای کسب قدرت، تعیین کننده عرصه سیاست بین المللی است.

نئورئالیسم تهاجمی به روایت میرشایمر براین فرضیات بنا شده است، که دولت ها به دلیل عدم آگاهی از نیات یکدیگر، در صدد کسب حداکثری قدرت می باشند، تا از این طریق امنیت نسبی خویش را تامین کنند و این مسئله باعث بروز آنارشی در سیاست بین المللی شده است. دو رکن اساسی نئورئالیسم تهاجمی، موازنه گرائی و “پیرو یا مرید” است.

 تغییرات در سیاست خاورمیانه ای روسیه

روسیه در زمینه اقتصادی با فروش تسلیحات نظامی و همکاری های درازمدت در زمینه انرژی در صدد بازسازی قدرت خود در خاورمیانه است. خاورمیانه بعد ازچین و هند بازار بزرگ روسیه در فروش تسلیحات نظامی است. ۱۷ درصد از صادرات جهانی تسلیحاتی روسیه در خاورمیانه است. در این رابطه ایران با ۳.۷ میلیارد، الجزایر با ۲.۳ میلیارد و امارات متحده عربی با ۱.۸ میلیارد بزرگترین خریداران روسیه را تشکیل می دهند.

تغییرات در سیاست خاورمیانه ای روسیه، با روی کار آمدن مجدد پوتین در سال ۲۰۱۲ آغاز شد. سال ۲۰۱۵، سال جابجائی قدرت در منطقه ژئواستراتژیک، خاور میانه بود. توافق هسته ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) میان ایران و ۱+۵، دراین سال به امضا رسید.

ویژگی رفتار روسیه در منطقه “موازنه گرائی” است، به همین دلیل بازی با همه دولت ها، یعنی بازیگران  کوچک و بزرگ اساس استراتزی  روسیه در منطقه است، بدون اینکه خود را در مقابل این یا آن بازیگر قراردهد. تحکیم روابط با ترکیه، عربستان سعودی، مصر، قطر، امارات متحده عربی و اردن یک سوی این بازی است، دراین حال ترمیم رابطه با اسرائیل را نیز به پیش می برد.

 از سوی دیگر روسیه متحد دائمی رژیم سوریه بوده و در کنار پایگاه جدید “لا تا کیا”، سالهاست (۱۹۷۱) که  در طرطوس در خاک سوریه در جنب دریای مدیترانه پایگاه نظامی دراختیار دارد. علاوه بر داشتن پایگاه نظامی، روسیه بزرگترین فروشنده تسلیحات نظامی به سوریه است،  بنا به گزارش موسسه تحقیقاتی صلح استکهلم، فروش تسلیحات نظامی به سوریه در فاصله سا ل های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱، نسبت به سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶، ۵۸۰ درصد افزایش داشته است. بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۱۱ سوریه پنجمین خریدارجنگ افزارهای نظامی با قراردادی در حدود ۳.۸ -۳.۵  میلیارد دلار بوده است.

در ابتدای تحولات سوریه در سال ۲۰۱۱ حمایت های روسیه عمدتا در چارچوب حمایت لفظی بود. به دلیل درخواست اسد در سال  2015 حمایت های روسیه وارد فاز نظامی شد، در سپتامبر همین سال مداخله نظامی روسیه در جنگ داخلی سوریه برای حفظ قدرت اسد آغاز شد.

در این جنگ داخلی، روسیه ائتلاف با ولی فقیه و “میدان” (نظامیان) و “محور مقاومت” رژیم  جمهوری اسلامی،  یعنی حزب الله لبنان و برخی از گروه های فلسطینی و عراقی  را، با هدف تثبیت حکومت اسد  هدایت و برنامه ریزی می کند.

یکی دیگر از ارکان سیاست خاورمیانه ای پوتین، ایجاد و شکل دهی ائتلاف های ضدغربی در منطقه خاورمیانه است، به خصوص در این سیاست مولفه ضدامریکایی بسیار برجسته است.

ولی فقیه و  میدان، شریک استراتژیک پوتین

مخالفت با “استکبار”، نفی “نظام  سلطه” و “تجدیدنظرطلبی بین المللی”، با اهتمام به صدور انقلاب و ایجاد “محور مقاومت (سوریه، گروه های شیعی مورد حمایت ایران در عراق، حزب الله لبنان و حماس و..)”، ستون های اصلی اهداف سیاست خارجی ولی فقیه هستند. در این سیاست نیز مولفه ضدغربی به ویژه ضد آمریکائی و ضد اسرائیلی در اولویت اصلی قرار دارد.

 تحقق عملی این سیاست نیز بدون ائتلاف با نیروهای همسو عملی نیست. برای نیل به این هدف سیاست امنیتی – نظامی “عمق استراتژیک نظام” به رهبری ولی فقیه، پایه ریزی شده است.

 اولین اقدام ارسال اسلحه، پول و آموزش سپاه بدر در عراق، توسط سپاه قدس بود. حزب الله لبنان به عنوان بازوی نظامی صدور انقلاب با محوریت ولی فقیه توسط جمهوری اسلامی، در سال ۱۳۸۲ در حین جنگ داخلی در لبنان پا به عرصه حیات گذاشت. از همان آغاز کمک مالی، تحویل سلاح و آموزش نظامی این نیروی نظامی را، سپاه قدس به عهده گرفت. در جنب ایران، سوریه نیز متحد حزب الله لبنان شد.

همانند عراق هدف جمهوری اسلامی در لبنان، تبدیل حزب الله به یک نیروی سیاسی بود. این هدف به کمک دلارهای نفتی انجام شد.

جنبش اعتراضی مردم سوریه، در زمانی کوتاه به دلیل ارسال اسلحه، مستشار نظامی و مزدور جنگی و آموزش نظامی و کمک مالی توسط بازیگران خارجی به یک جنگ نیابتی تبدیل شد.

 جمهوری اسلامی و حزب الله لبنان پشتیبانان رژیم سرکوبگر اسد شدند. با فرماندهی سپاه قدس و حمایت حزب الله، گرو ه های شبه نظامی دیگری نیز مانند: لشکر فاطمیون، لشکر زینب در سوریه مستقر شدند. سپاه قدس در چارچوب سیاست نظامی اش در عراق و لبنان، نیروی نظامی جدیدی تحت عنوان لشکر باقر نیز به وجود آورد.

سیاست خارجی  پوتین نیز بعد از انتخاب مجدد او به ریاست جمهوری و پس از شکست گفتمان تعامل گرایی با غرب (مدویف)، اتخاذ سیاست “نوواقع گرائی تهاجمی” بود. انتخاب این سیاست توسط پوتین و علاقه او به ایجاد ائتلاف های ضدغربی، همسو بود با سیاست نگاه به شرق و نفی “نظام  سلطه” یعنی غرب و آمریکا، توسط ولی فقیه و میدان.

تشدید بحران سوریه، انگیزه مهمی برای پوتین در جهت باز سازی قدرت در خاورمیانه  بود. پوتین با مداخله نظامی، در جنگ داخلی سوریه حضورموثر خود را در خاورمیانه، و از آن مهمتر در مدیترانه، عملی نمود.

 از سوی دیگر یکی از مهمترین اهداف سیاست خارجی ولی فقیه و میدان، کسب هژمون منطقه ای تا سال ۱۴۰۴ بوده است، در این رابطه است که ائتلاف ایران و روسیه برای نجات رژیم اسد، شکل گرفت. پوتین نیز در نوامبر سال ۲۰۱۷ در ملاقاتش با ولی فقیه با بیان اینکه ایران برای روسیه “شریکی استراتژیک و همسایه بزرگ” است، به این ائتلاف مهر تایید زد.

 توسعه روایط استراتژیک ایران  و روسیه

 اقتصاد روسیه بر دو پایه اصلی متکی است: الف – فروش تسلیحات و جنگ افزار های نظامی، ب- صادرات نفت و گاز (انرژی)

 به همین دلیل مهمترین عرصه های روابط دو کشور فروش تسلیحات وهمکاری در رابطه با انرژی با ایران است.

الف – فروش تسلیحات نظامی و همکاری های نظامی – فنی

خاورمیانه بعد از چین و هند بازار بزرگ روسیه، در فروش تسلیحات نظامی است. ۱۷ درصد ازصادرات جهانی تسلیحاتی روسیه، در خاورمیانه است. دراین رابطه ایران با ۳.۷ میلیارد، الجزایر با ۲.۳ میلیارد و امارات متحده عربی با ۱.۸ میلیارد بزرگترین خریداران روسیه را تشکیل می دهند.

فروش تسلیحات  نظامی به ایران یکی از اهداف اصلی روابط روسیه با ایران است. جدید ترین معامله  روسیه  در سال های اخیر با ایران در عرصه تسلیحات نظامی، فروش موشک های مقابله گر سطح به هوای اس۳۰۰/۴۰۰  در جهت مقابله با جت های جنگنده F16 آمریگایی می باشد. این معامله تسلیحاتی در سال ۲۰۱۰ انجام شد، اما  ارسال آن به دلیل تحریم ها به عقب افتاد. در ابتدای سال ۲۰۱۶ این موشک ها به ایران ارسال شد. حجم فروش تسلیحات نظامی روسیه با ایران در فاصله سال های ۲۰۰۴- ۲۰۰۷ به یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار و در فاصله سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ بالغ بر۴۱۰ میلیون دلار بوده است. در فاصله سال های تحریم زیان معاملاتی روسیه با ایران در عرصه تسلیحات نظامی، مبلغی بالغ بر ۱۱ تا ۱۳ میلیارد دلار بوده است.

از سوی دیگر جمهوری اسلامی با کمک های روسیه  توانست قایق های اتمی خود را با موشک های میان برد شهاب ۳ و شهاب ۴ مجهز کند.  نتیجه اینکه ولی فقیه عملا در رابطه با  خرید تسلیحات نظامی به همکاری های نظامی و فنی روسیه وابسته است.

موضوع مهم دیگر این است که  ولی فقیه نه تنها به حمایت نظامی روسیه نیازمند است، بلکه مهمتر ازهمه نقش بازدارندگی قدرت نظامی روسیه، در مقابل آمریکا برای حفظ نظام جمهوری اسلامی ضروری است.

ب- همکاری ها در عرصه انرژی

روسیه و کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا روی هم بیش از ۶۳ درصد منابع اثبات شده نفت و گازجهان را، در اختیار دارند.

تمایل فزاینده ای هم درمنطقه برای استفاده از انرژی هسته ای وجود دارد، که مورد علاقه روسیه است.

دو رویکرد عمده استراتژی انرژی روسیه در خاورمیانه این است، که با توافق کشورهای تولید کننده نفت و گاز انحصار و کنترل شریان های انرژی جهانی را در دست داشته باشد، تا از این طریق در وهله نخست قیمت گذاری ها را تعیین کند و در وهله دوم از انرژی به عنوان اهرمی برای فشار به اروپا و آمریکا استفاده نماید، از طرف دیگر در پی بازاریابی برای ایجاد نیروگاه های هسته ای است.

روسیه در رابطه با همکاری های انرژی، به ویژه با ایران، استراتژی همکاری های طولانی به خصوص در عرصه انحصاری کردن گاز را دنبال می کند. ایران و روسیه با هم دوسوم گاز جهان را در اختیار دارند. هدف روسیه این است که با بازسازی منابع گازی ایران از طریق شرکت گاز پروم، انحصار و کنترل فروش و تعیین قیمت ها را در جهان را ختیار داشته باشد.

ناهمسوئی ها و تعارض در روابط ایران و روسیه

ناهمسوئی ها و تعارض روابطه ایران و روسیه عمدتا یک جانبه و از سوی  روسیه است به عنوان مثال:

–  تاخیر مکرر در راه اندازی نیروگاه اتمی بوشهر

– تاخیر در ارسال سامانه های موشکی اس۳۰۰/۴۰۰

– اشکال تراشی در رابطه با عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگ های

–  مهمتر از همه تصویب همه قطعنامه های الزام اور شورای امنیت علیه ایران

 با توجه به ناهمسوئی ها و تعارض در روابطه ایران و روسیه  که در بالا ذکر شده است، چرا ولی فقیه و میدان خود را جزء شرکای راهبردی پوتین قلمداد می کنند؟

زیرا شکست ها و ناکامی های پی در پی نیروهای دست نشانده ولی فقیه و حامیان نظامی او در منطقه و کشته شدن قاسم سلیمانی نشان داد که عمق استراتژیک چیزی جز حفره و باتلاقی نبوده و نیست.

 جاه طلبی های ولی فقیه برای کسب هژمون در منطقه، با راهبرد سیاست خارجی “ایران برای اسلام” و برگردان آن در عمل یعنی “عمق استراتژیک نظام”، به قیمت هدر دادن و نابودی منابع مالی و انسانی ایران تمام شده است.

 اکنون که “عمق استراتژیک”، به جهنمی برای نظام تبدیل شده است، ولی فقیه در صدد است که این بار با استفاده از شراکت راهبری با روسیه و پیمان استراتژیک با چین، به کسب هژمونی در منطقه نائل گردد، اما واقعیت این است که ولی فقیه درمانده، تنها نقش یک مرید و پیرو دو کشور روسیه و چین را، در منطقه بازی می کند.

ahmad.haschemi@gmx.at

اخبار روز

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *