احتمال به بن‌بست‌رسیدن برجام در دولت رئیسی چقدر است؟
مجلس مقصر شکست برجام؟
روزهای آخر دولت‌داری حسن روحانی است و طبیعتا او می‌خواهد از مهم‌ترین دستاورد هشت‌ساله‌اش دفاع کند؛ برجام. رئیس‌جمهور اما از عدم تفکیک وظایف قوا و دخالت‌های پارلمان نیز گله دارد. او چهارشنبه گذشته به یکی از مصوبات مجلس اشاره کرد و آن را براساس اصل 60 و همچنین اصل 113 قانون اساسی مصداق دخالت در کار دولت دانست؛ اما روحانی معتقد است مجلس در 11 آذر سال گذشته با تصویب طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» در اداره امور دولت او دخالت کرده است.
اما این طرح چیست و دولت را به چه چیزی ملزم کرده است؟ براساس مصوبه مجلس، طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» دارای 9 ماده است که دولت باید به آن عمل کند. در ماده اول آن آمده: «سازمان انرژی اتمی ایران موظف شد بلافاصله پس از تصویب این قانون، برای مصارف صلح‌آمیز نسبت به تولید اورانیوم با غنای بیست درصد (۲۰%) اقدام و سالانه به میزان حداقل 120 کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره کند و همچنین سازمان مذکور موظف است نیاز کشور برای مصارف صلح‌آمیز به اورانیوم با غنای بالای ۲۰ درصد را به طور کامل و بدون تأخیر تأمین کند».
در ماده ششم نیز آمده: «دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای متعاهد طرف از‌جمله کشورهای ۱+۴ ( آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) توافق هسته‌ای در قبال ایران و عادی‌نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فراورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، یک ماه پس از تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان از‌جمله اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند». براساس تبصره این ماده منظور از دولت در این قانون حسب مورد قوه مجریه، هیئت وزیران و همه دستگاه‌های اجرائی ذی‌ربط است.
نکته دیگر اینکه براساس ماده هفت این قانون، دولت موظف است نسبت به اجرای تعهدات کشورهای متعاهد ۱+۴ به مجلس گزارش دهد. جالب‌تر آنکه براساس ماده هشت، مسئول اجرای صحیح و کامل این قانون رئیس‌جمهور، مقامات، مدیران مربوط و دستگاه‌های اجرائی ذی‌ربط هستند و براساس ماده نهم، مستنکفان از اجرای این قانون به تناسب امتناع یا ممانعت از اجرا به مجازات تعزیری درجات ۲ یا ۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ محکوم می‌شوند.
روحانی این قانون را برنتافته و آن را دخالت قوه مقننه در قوه مجریه می‌داند و آن را مخالف اصل 60 و اصل 113 قانون اساسی می‌داند و همچنان به دنبال تفکیک قواست. او معتقد است مجلس با این مصوبه در کار دولت دخالت کرده؛ وگرنه در اسفند سال گذشته تحریم‌ها برداشته شده بود. روحانی گفته بود: «ای کاش به اصل ۱۱۳ احترام می‌گذاشتیم. اگر اصل ۶۰ قانون اساسی مورد احترام بود و در اوایل آذر لطمه نمی‌خورد و اگر ۱۱ آذر را نداشتیم، در اسفند ماه تحریم مردم برداشته شده بود و امروز مردم می‌دیدند چه شرایطی بر کشور حاکم بود و فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر دیگری را می‌دیدیم».
براساس این دو اصل مسئولیت اجرای قانون اساسی و همچنین اعمال قوه مجریه (جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط می‌شود) بر‌عهده رئیس‌جمهور است.
به جز او، معاون پارلمانی دولت نیز به رعایت‌نکردن قانون اساسی از سوی مجلس اشاره و گفته برجام موضوعی اجرائی بود و اگر نمایندگان مجلس نظری راجع به برجام داشتند، باید از ظرفیت‌های دیگر قانون اساسی پیگیری می‌کردند. حسینعلی امیری گفته: «آنچه از صحبت‌های رئیس‌جمهوری برآمد، این بود که حتی برجام موضوعی اجرائی است و تقنینی نیست».
همان روز یازدهم آذر یعنی روزی که این طرح در مجلس تصویب شد، سخنگوی دولت به آن واکنش نشان داده و گفته بود: «به نظر دولت، موضوع از اختیارات شورای عالی امنیت ملی است و مسئولیت هرگونه تصمیم درباره برجام و برنامه‌های هسته‌ای براساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی فراقوه‌ای بوده است، هیچ نهاد و قوه‌ای به‌تنهایی نمی‌تواند خارج از این چارچوب اقدام کند و به نظر می‌رسد مجلس هم نمی‌تواند در این موضوعات وارد شود».
مجلس هول شده بود؟
شخص رئیس‌جمهور نیز از همان ابتدای تصویب طرح مجلس با آن مخالف بود. روحانی، دو روز بعد از آن اعتراض خود را این‌گونه بیان کرد: «هیچ عجله نکنیم و هول نشویم که کاری انجام دهیم. اشکالی ندارد اگر دولت موفقیتی به دست آورد، آن موفقیت را تقدیم شما می‌کند. غصه نخورید که دولت مسائل را حل کرده و تمام می‌کند. بگذاریم کسانی که تجربه بیست‌و‌چند‌ساله دارند و در دیپلماسی موفق بوده و آمریکا را در این سه سال بارها و بارها شکست داده‌اند، کار را با تأنی و دقت به پیش ببرند. شما هم کمک کنید». او قبل از تصویب این طرح نیز بارها با آن مخالفت کرده و آن را برای فعالیت‌های دیپلماتیک ایران مضر می‌دانست.
اما رئیس پارلمان در دفاع از مصوبه مجلس برآمد و یک برنامه تلویزیونی در پاسخ به مخالفان که می‌گفتند این طرح کارشناسی نبوده، پای دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی را پیش کشید و گفت مجلس حدود چهار ماه روی این طرح در کمیسیون امنیت ملی با همکاری دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و نظراتی که از سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه گرفته است، کار کارشناسی انجام داده و اصلا به دنبال خروج از برجام نبوده‌ایم. محمدباقر قالیباف گفت که با این طرح به دولت کمک شده تا از حقوق ملت دفاع کند. او همچنین خطاب به روحانی گفت که کسی هول نشده است؛ اما در حل مشکلات مردم پای کار بوده و با دولت همکاری می‌کنیم.
دبیرخانه نقش داشت؟
پیش و به جز رئیس مجلس، سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی هم عنوان کرده بود که این طرح از سوی مجلس به آنها ارائه شده و دبیرخانه نیز ملاحظات مدنظر خود را به مجلس اعلام کرده است. با این حال رئیس دفتر رئیس‌جمهور به این رفتار اعتراض کرده و گفته بود رئیس شورای عالی امنیت ملی آقای رئیس‌جمهور است و مجلس هیچ‌گونه هماهنگی با این شورا نکرده است. سخنانی که نشان می‌دهد دولت و رئیس‌جمهور در جریان این طرح نبوده و برای آنها تصمیم‌گیری شده است. محمود واعظی گفته بود: «می‌گویند که با دبیرخانه هماهنگی کرده‌اند، دبیرخانه که به‌تنهایی جایگاهی ندارد، دبیرخانه باید مقدمات کار را آماده کند؛ برای اینکه طرح در جلسه شورای عالی مطرح شود. اعتبار دبیرخانه به این است که مطالبش در شورای عالی مطرح شود؛ وگرنه دبیرخانه چند کارمند هستند و هیچ شأنی ندارند». او همچنین گفته بود: «دبیرخانه ممکن است هماهنگی‌هایی را به صورت یواشکی انجام داده باشد؛ ولی اجازه از رئیس‌جمهور نگرفتند و از خود شورا نیز اجازه نگرفته‌اند».
برجام؛ شرّی برای دولت بعد!
رئیس‌جمهور این روزها نگران سرنوشت برجام است؛ ولی بیشتر از آن از عدم تفکیک قوا و دخالت‌ها در امور دولتش ابراز نگرانی می‌کند. روحانی نیمه تیر ماه لب به گلایه گشوده و با انتقاد از ناهماهنگی میان قوای سه‌گانه گفته بود لغو تحریم‌ها دست خودمان است و می‌توانیم همین هفته تصمیم بگیریم که آن را تمام کنیم؛ اما انگار همه چیز دست به دست داده تا روحانی نتواند ثمره برجام خود را حداقل در دولتش ببیند. برجامی که به قول آیت‌الله علم‌الهدی که دیروز در نمازجمعه مشهد آن را شرّی دانست که مجلس با قانون مصوب خود آن را کَند تا مسئولان فعلی نتوانند مسئولان بعدی را مجبور کنند به آن بهعنوان یک ارزش عمل کنند.
شرق ۲۶ تیر
******
مجلس به‌دنبال خروج از مذاکرات وین؟
حسن روحانی مجلس فعلی را مقصر شکست مذاکرات وین در احیای برجام و لغو برخی تحریم‌ها و آزادشدن پول‌های ایران دانسته است. درحالی‌که فعلا اخبار حاکی از آن است که مذاکرات تا آمدن دولت بعدی معلق شده، آیا در یک ساختار همسو امکان یا احتمالی برای به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات وجود دارد؟ درحالی‌که علم‌الهدى، امام‌جمعه اصولگرای مشهد و پدر همسر ابراهیم رئیسی، از مجلس به خاطر كندن شر برجام تشكر كرده و گفته است موضع دولت آتی در برابر برجام باید عین موضع مجلس باشد، می‌توان امیدی برای به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات در دولت بعدی داشت؟ ورود مجلس به اصل 60 قانون اساسی و دخالت در امور اجرا با مصوبه «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» در حالی از سوی روحانی عامل به‌بن‌بست‌رسیدن مذاکرات برجامی عنوان شده که مصطفی میرسلیم، نماینده مجلس و عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نیز دیروز عملا برجام را اباطیل و مذاکرات اخیر را بی‌فایده خوانده است. او با انتقاد از آخرین گزارش برجامی وزارت امور خارجه به مجلس گفت: دولت تدبیر متأسفانه عملا آمادگی و صلاحیت اجرای سیاست‌های ۲۴گانه اقتصاد مقاومتی را از خود نشان نداد و اغلب فرصت‌های هشت‌ساله کشور را به نابودی کشاند و امروز دستاورد قابل دفاعی ندارد جز آویزان‌شدن به اباطیل برجام. عضو کمیسیون اصل 90 مجلس تأکید کرد: مذاکرات اخیر نیز بی‌فایده بوده است، زیرا آمریکا هنوز خوی استکباری خود را با وجود شکست‌هایی که از ما در میدان خورده، رها نکرده است و اصرار دولت بر ادامه مذاکرات، در این آخرین روزهای عمر بی‌ثمر خود که جز فلاکت برای مردم شریف ما نتیجه‌ای نداشته، فقط برای موجه جلوه‌دادن خود است. خدا می‌داند چقدر باید زحمت کشید تا کشور را بتوان از این رکود تورمی و آثار مخرب آن خارج کرد. میرسلیم با اشاره به اظهارات ظریف در آخرین گزارش برجامی مبنی بر اینکه «قهرمانان تاریخی بیشتر جوامع انسانی، جنگاوران و مبارزان میدان نبرد بوده‌اند نه کنشگران عرصه دیپلماسی، تفاهم و مصالحه» گفت: دستاورد جانفشانی سردار سلیمانی و هم‌رزمانش نه فقط برای ما که برای جهانیان ارزشمند و بی‌نظیر است و در مقابل آن دستاورد، طبیعی است که برخی مسئولان احساس تحقیر کرده و سعی کنند رفتار مبتنی بر راهبرد غلط خود را توجیه کنند. کمیسیون امنیت ملی با این رفتار نادرست برخورد قاطع خواهد کرد. میرسلیم گفته برجام قابل احیا نیست، زیرا سیاست‌مداران آمریکایی در تبختر خود غرق هستند. به گفته او دولت آینده بر مبنای اعتقاد به کرامت ایرانیانی که با انقلاب اسلامی خود پایه‌های استکبار را به لرزه درآوردند و نیز با حفظ عزت میهن اسلامی، آنچه وفق مصلحت نظام مقدس ماست در مذاکرات دوجانبه و چندجانبه و بین‌المللی خود با اقتدار تمام پیش خواهد برد و وقعی به ادعاهای پوچ غرب‌گرایان و مدافعان و هوادارانشان که حسرت کاسه‌لیسی آمریکایی‌ها را می‌خورند، نخواهد نهاد. فروردین هم
۲۰۴ نفر از نمایندگان مجلس با صدور بیانیه‌ای اعلام کردند امروز با شعار پرهیز از فرصت‌سوزی در حال ورود به خسارت دیگری مانند برجام هستیم تا با دادن امتیازهای نقد، وعده‌های نسیه دریافت کنیم ولی تنها زمانی به تعهدات برجامی خود بازمی‌گردیم که تحریم‌ها به صورت واقعی و کامل برداشته شده و مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد. با این حال مجبتی ذوالنوری که پیش از این در مجلس دهم به همراه چند نفر دیگر از نمایندگان متن برجام را در صحن علنی آتش زده بود، به میزان گفته است: پیش‌بینی بنده این نیست که دولت سیزدهم مطلقا زیر میز برجام بزند، دولت سیزدهم بسیار قوی‌تر از دولت گذشته در استیفای حق ملت عمل خواهد کرد.
از سوی دیگر هم اگر طرف مقابل به دنبال حفظ برجام است باید هزینه آن را پرداخت کند تا مشکلات اقتصادی مردم ما برطرف شود. سعید جلیلی هم که از مخالفان برجام است و همچنان علیه آن سخن می‌گوید، بعد از سخنان روحانی درباره اینکه دو سال نخست برجام ثمر داده بود گفته که «گفتن این سخن که برجام دو سال خوب بود، اما بعد‌ها مشکل پیدا کرد، مثل این است که کسی بخواهد ازدواج کند و همه به او بگویند با این فرد که ویژگی‌های منفی دارد ازدواج نکن و بعد که هشدار‌های آنان محقق شد، بگوید دو سال اول خیلی زندگی خوبی داشتیم، اما بعد‌ها همه‌چیز خراب شد. باید به او گفت مگر شما برای دو سال ازدواج کرده بودید؟ آقای روحانی بگوید در همان دو سالی که ایشان می‌گوید برجام خوب بوده، کدام بانک مرکزی کشورهای اروپایی با ما کار کرد؟ آقای روحانی توضیح دهند کل سرمایه‌گذاری در آن دو سال چقدر بوده است؟». اگرچه مشخص نیست جلیلی در دولت آتی سهم یا منصبی داشته باشد اما چهره‌های نزدیک به او مانند باقری‌کنی احتمالا به وزارت خارجه ورود خواهند کرد و بعید است که استراتژی‌ای متفاوت از او دنبال کنند مگر ابراهیم رئیسی نگاه متفاوتی نسبت به دیگر اصولگرایان به ماجرای مذاکرات احیا برجام در وین داشته باشد و از تیم همراه خود بخواهد که تسلیم فشارهای اصوگرایان نشوند؛ در این صورت باید فشار زیادی را یک‌تنه به همراه تیم نزدیک به خود برای به‌سرانجام‌رساندن مذاکرات
از سوی اصولگرایان تحمل کند! جواد امام در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه مشکلات اصلی دولت روحانی پیش‌روی رئیسی هم خواهد بود، گفته که کمبود منابع، وضعیت برجام و FATF از چالش‌های اصلی دولت بعدی خواهد بود که اگر این مشکلات حل نشود، کشور به مشکل برمی‌خورد، زیرا اگر برجام احیا نشود کمبود منابع در کشور مشکلاتی جدی درست خواهد کرد.
برخی معتقدند چالش اصلی ابراهیم رئیسی تقابل بین مطلق‌انگاری و زیاده‌خواهی اصولگرایی در ارتباط با مذاکرات احیای برجامی و واقعیت اقتصادی کشور یعنی کمبود منابع مالی است. در این صورت او هیچ چاره‌ای ندارد مگر اینکه دست به انتخاب بزند. گرچه در این میان چهره‌هایی مانند «حسین کنعانی‌مقدم»، فعال سیاسی اصولگرا، با بیان اینکه رئیس‌جمهور آینده هم باید در همین مسیر و ریل‌گذاری که انجام شده حرکت کند، گفته که قطعا دولت‌های ما در طول همدیگر هستند و هر دولتی که سر کار بیاید نسبت به تعهدات دولت قبلی متعهد خواهد بود و سعی می‌کند آن عهدنامه‌ها و موافقت‌نامه‌ها را دنبال کند اما ممکن است در برخی موارد بازنگری‌هایی انجام شود که بتواند بحث برداشته‌شدن تحریم‌ها و راست‌آزمایی را تضمین کند و این ممکن است در دولت آینده بهعنوان یک تاکتیک جدید برای رسیدن به اهداف دنبال شود. ولی به نظر می‌رسد دولت آقای رئیسی، چاره‌ای جز این ندارد که برجام را به یک فرجام برساند. بین ادعاهای اصولگرایی مانند کنعانی‌مقدم با مجلس‌نشینانی مانند میرسلیم یا چهره‌ای مانند جلیلی البته فاصله زیادی است اما آنچه واقعیت دارد این است که به نظر می‌رسد آنچه این روزها بلندتر است، صدای مجلس‌نشینان و همسویان با آنهاست نه چهره‌هایی که خارج از گود قدرت اصولگرایی تعریف می‌شوند.
شرق ۲۷ تیر
