سعادت با سياهي نفت
بررسي رابطه «شادي» و «نفت» در گفت وگوي «شرق» با كارشناسان و اقتصاددانان
نفت و شادي برخلاف تصور عامه مردم با هم رابطه دارند. کارشناسان و اقتصاددانان اين رابطه را غيرمستقيم توصيف مي کنند. آنان معتقدند زماني که درآمدهاي نفتي به درستي استفاده شود، با تاثير مثبت بر شاخص هاي کلان اقتصادي منجر به بهبود زندگي مردم مي شود. اين بهبود هم نتيجه اي جز رفاه و شادي بيشتر ندارد. البته حجم درآمد هاي نفتي هم در اين مقوله بي تاثير نيست. درواقع اغلب کارشناسان اقتصادي با يادآوري دوره هايي از تاريخ نفتي ايران مي گويند، زماني که درآمدهاي نفتي کشور زياد شده، مردم شادتر و بهتر زندگي کرده اند و با کاهش درآمدهاي نفتي، زندگي سخت و دشوارتر شده که تحت تاثير اين موضوع شادي هم رنگ باخته است. اما درآمد ٧٠٠ ميليارد دلاري دولت هاي محمود احمدي نژاد، که از آن با عنوان طلايي ترين دوران نفتي ايران ياد مي شود، بزرگ ترين نقض کننده اين ادعاست. کارشناسان و اقتصاددانان در مواجهه با اين پرسش، پاسخ هاي قانع کننده اي دارند که خواندنش خالي از لطف نيست.
خرج دلارهاي نفتي بدون برنامه
محسن صفايي فراهاني/ کارشناس
نفت يک سرمايه ملي و بينِ نسلي است و جزء اموال يا درآمدهاي دولت محسوب نمي شود و نبايد انتظار داشت که دولت با پول نفت مشکلات روزمره اقتصادي کشور را برطرف کند. دولت موظف است بودجه مورد نياز براي اداره مملکت را از ديگر راه هاي درآمدي خود تامين کند. درآمد حاصل از نفت، مانند هر منبع درآمدي ديگري اگر درست استفاده شود، مي تواند آباداني ايجاد کند. وقتي درآمد نفتي، صرف سرمايه گذاري بينِ نسلي و فعاليت هاي توليدي شود، عملاسرمايه و ثروت ملي را افزايش و همين امر، زندگي مردم را تغيير مي دهد و شرايط نسبتا ايده آلي در جامعه به وجود مي آورد. شادي اجتماعي در رفتارهاي اجتماعي مستتر است؛ ناهنجاري رفتاري در اجتماع، يکي از نشانه هاي بي نشاطي جامعه است و شادماني جامعه، به هنجارمندشدن رفتارهاي اجتماعي کمک مي کند. متاسفانه در سال هاي اخير، پول نفت به عنوان درآمد دولت تلقي شد و دولت بدون داشتن برنامه و سياست مناسب، اين پول هنگفت را در جهتي مصرف کرد که عموما باعث ايجاد نگراني و مشکلات در جامعه شد. شرايط ايجادشده در اثر خرج کردن پول نفت، به جاي سرمايه گذاري مولد و زيربنايي، باعث شد جامعه به سمتي برود که نگراني و دغدغه براي گذراندن زندگي، جايي براي آرامش و شادي نگذارد.
شادي نتيجه رونق با پول هاي نفتي
هادي حق شناس/ کارشناس
به نظر مي رسد اگر اشتغال وجود داشته باشد و در کنار اشتغال، حقوق مکفي و حداقل امکانات معيشت فراهم باشد، مي شود به فکر کارهايي براي ايجاد انبساط خاطر و تفريحات سالم، که نتيجه آن شادي است، پرداخت. آمارها نشان مي دهند در مقاطعي که قيمت نفت صعودي بوده، با افزايش درآمدهاي نفتي، نسيم رفاه در کشور وزيده است، چراکه درآمدهاي نفتي براي رونق بخشيدن به اجراي پروژه هاي عمراني و واردات کالاهاي مورد نياز جامعه و بهبود رشد مثبت اقتصادي کشور کافي بوده است. اما در دوره هايي که قيمت نفت کاهش پيدا کرد، شاهد کسري بودجه، طرح هاي عمراني نيمه کاره، کاهش رشد اقتصادي و درنهايت کاهش اشتغال و درنتيجه افزايش نرخ بيکاري و کمرنگ شدن شادي بوديم. استفاده نکردن از فرصت هايي که افزايش قيمت نفت براي توسعه پايدار فراهم مي کند، شادي ها را ناپايدار مي کند تا جايي که رابطه پول نفت و شادي قابل کتمان مي شود. چنانچه برآورده شدن نيازهاي اوليه افراد و دسترسي آنها به مسکن مناسب، شغل خوب و درآمد کافي را مبناي شادي قرار دهيم و اين مسئله را منوط به افزايش درآمد دولت، که اغلب از نفت تامين مي شود، بدانيم؛ مي توان رابطه مستقيم نفت و شادي را تاييد کرد. چنانچه قيمت نفت کاهش يابد، به واسطه کسري بودجه دولت، سطح رفاه اجتماعي و شادي کاهش مي يابد.
نفت ما و اشتغال ديگران
جمشيد پژويان/ اقتصاددان
عوامل متعددي در تغيير سطح شادي مردم و جامعه دخالت دارند. براي تعيين رابطه نفت و شادي ابتدا بايد بررسي کرد که نفت در کدام عامل مي تواند تاثيرگذار باشد و آيا توانسته تاثير بگذارد يا نه. نفت و درآمد حاصل از آن مي تواند بر عوامل اقتصادي تاثير بگذارد، مي تواند به ايجاد اشتغال و ثبات شغل کمک کند که اين نيز به عملکرد دولت ها بستگي دارد. در طول ٥٠ سال گذشته اقتصاد ما واقعا اشکالات ساختاري زيادي داشته است و در دوراني اين اشکالات تشديد هم شده اند و افزايش درآمدهاي نفتي نيز نتوانسته است با کمک به اصلاح ساختار، منجر به رشد اقتصادي شود. گرچه تا زماني که تخصيص درآمد و توزيع ثروت ناعادلانه باشد، رشد اقتصادي نيز به تنهايي کفايت نمي کند. در چندسال گذشته شاخص هاي مرتبط با شادي در ايران تغيير مثبتي نداشته اند. در قبال فروش نفت، کالاهايي وارد مي شوند که نتيجه اشتغال در کشورهاي ديگر است، يعني پول نفت به اشتغال در ديگر کشورها کمک مي کند. درحالي که اين پول مي تواند با سرمايه گذاري اصولي باعث ايجاد اشتغال شود و واردات کالادر ازاي صادرات کالاهايي انجام شود که حاصل اشتغال داخلي است. اگر پول نفت در اين مسير مصرف شود، احتمالامي تواند به نقش خود در کمک به افزايش شادي در جامعه کمک کند.
رشد افسردگي با ضعف دولت
علي قنبري، اقتصاددان
رابطه نفت و شادي به خودي خود رابطه معناداري نيست ولي اگر بخواهيم اين ارتباط را دقيق تر بررسي کنيم، بايد ببينيم درآمد حاصل از فروش نفت در چه زمينه اي هزينه مي شود. اگر براي توسعه زيرساخت ها، افزايش توليد يا گسترش خدمات فرهنگي و اجتماعي هزينه شود، با افزايش درآمد سرانه و در نتيجه افزايش درآمد افراد، مي تواند موجب پيدايش و افزايش شادي شود.
با مرور سال هاي گذشته مشخص مي شود، زمان هايي که درآمدهاي نفتي نسبتا درست و منطقي هزينه شده، بهبود شرايط زندگي در جامعه و در نتيجه افزايش فراغ بال و شادماني مردم را در پي داشته است و زمان هايي که درآمدهاي نفتي هنگفت بوده، اما در مسير درست هزينه نشده باشد، نه تنها ارتقاي سطح رفاه اجتماعي مشاهده نشده بلکه با افزايش تورم و کاهش قدرت خريد مردم و همچنين با متشنج کردن روابط اجتماعي و سياسي داخلي و خارجي، سيل ناشادماني را به زندگي مردم گسيل کرده است. تاثيري که درآمد نفتي ميتواند بر زندگي مردم داشته باشد، مستقيما به توانايي مديريت دولت بستگي دارد. توانايي دولت در اين زمينه مي تواند موجب رشد اقتصادي و افزايش سطح رفاه اجتماعي شود و برعکس ضعف دولت مي تواند به رشد افسردگي و ناراحتي هاي روحي و رواني در جامعه بينجامد.
بيماري هلندي، شادي را به چالش مي کشد
علي اکبر نيکواقبال، اقتصاددان
مي توان گفت رابطه نفت و شادي يک رابطه ذهني است. در ايران که قريب يک قرن با درآمدهاي نفتي سروکار داشته است، بارها اين مسئله مشاهده شده . در دوره هايي درآمدهاي نفتي رکورد شکني کرده اند و همين امر، گونه اي هيجان ذهني کوتاه مدت ايجاد کرده است، در اين مواقع يک خوش خيالي کلي، جامعه را فرامي گيرد. مردم با افزايش درآمدهاي نفتي دولت، انتظار بالارفتن سطح رفاه و افت قيمت ها را دارند غافل از اينکه نگاه به نفت به عنوان درآمد دولت رواج دارد و با افزايش اين درآمد، بودجه دولت وسيع مي شود و گرچه اين مسئله مي تواند به اجراي پروژه ها کمک کند، اما از ديگرسو تهديدي مانند بيماري هلندي در کمين اقتصاد است و تورم به عنوان يکي از مهلک ترين دستاوردهاي اين بيماري به راحتي شادي کوتاه مدت جامعه را به چالش مي کشد. درآمدهاي نفتي مي تواند مسبب شادي مردم باشد، اما مسير تبديل شدن به مصيبت نيز باز است؛ دولت نبايد تسليم شادي کاذب جامعه شود و با تزريق منابع از راه هاي اشتباه، زمينه ايجاد تورم را هموار کند، براي ايجاد پايداري در شادي حاصل از درآمدهاي نفتي، بايد واقع بيني را گسترش داد و رسالت آن نيز به دوش رسانه هاست.
دولت هاي استثنايي نهم و دهم
حسين راغفر، اقتصاددان
در طول صد سال گذشته به جز مقاطعي کوتاه، غالبا رابطه نفت با وضعيت اقتصادي به گونه اي بوده که با افزايش قيمت نفت، شاهد نوعي رونق ظاهري در کشور بوده ايم که سبب افزايش اشتغال، رشد اقتصادي و افزايش درآمد مردم بوده است. گرچه اين بهره مندي از اين رونق براي مردم يکسان نبوده و به نوعي، رضايت گروه هايي از جامعه بيشتر فراهم شده است و همراه با آن شاهد نوعي فساد ملايم در بالادست و نزديکان آنها بوده ايم. در دوره هايي مانند دوره ملي شدن صنعت نفت و اوايل انقلاب، با وجود تحريم هاي نفتي، شاخص هاي اقتصادي نشان مي دهند که نوعي عدالت در جامعه برقرار بوده و همين مي تواند نشان از بهبود توزيع درآمد و در نتيجه رضايت و شادي اغلب گروه هاي جمعيت باشد. در دولت هاي نهم و دهم شاهد افزايش بي سابقه درآمدهاي نفتي بوديم اما هم زمان روندهاي صد سال گذشته نقض شد و باوجود درآمدهاي کلان نفتي، نه تنها رونقي اتفاق نيفتاد بلکه شاهد رکودي سنگين و فساد گسترده و بي سابقه اي بوديم که تبعات آن به صورت نابرابري هاي وحشتناک، رشد سرخوردگي، آسيب هاي روحي- رواني، فقر گسترده و فرار مغزها بروز کرد و نشانگر آثار دلسردکننده اين وضعيت بر زندگي مردم بود. بنابراين ما هر دو وجه مثبت و منفي تاثير وجوه نفت بر شادي مردم را تجربه کرده ايم. پس نفت تاثير ثابت و قاطع ندارد بلکه مشکل يا حسنات، معلول شيوه مديريت است.
استفاده خردورزانه
فرشاد مومني، اقتصاددان
مسئله اساسي اين است که نسبت دادن هر چيزي به نفت، به شکلي فراموش کردن کانون اصلي مشکلات است. چنانچه در چندسال اخير به اندازه کافي شواهد و استدلال هاي منطقي آورده شده است، نفت اگر خردورزانه مورد استفاده قرار بگيرد، بدون ترديد مي تواند مايه افزايش اميد به زندگي، سطح تحصيلات، بهبود سلامت و ارتقاي بنيه توليد ملي شود و از اين طريق براي ارتقاي شاخص شادي بسترسازي کند. اما اگر خرد در کار نباشد، يا در حد نصاب نباشد و صرف نظر از پايه هاي نظري مشخصي که نشان مي دهد در چه شرايطي مي توان از اين ابزار استفاده کرد و در چه شرايطي اين ابزار مي تواند به نابرابري و بروز فساد و افت توليد ملي منجر شود، استفاده از منابع مالي حاصل از نفت نتيجه اي معکوس خواهد داشت. استفاده از نفت، بستگي به اين دارد که نظام سياست گذاري، يا به عبارتي که اين روزها معروف شده است؛ شيوه حکمراني و نظام تدبير، چگونه مي تواند از اين ابزارها استفاده کند تا زمينه بروز فساد و نابرابري و افت توليد ايجاد نشود. آن وقت مي شود گفت در اين ساختارِ نهاديِ توليدمحور و پيش گيرنده از فساد، هرعايدي و درآمدي که صرف شود، نتيجه مثبت دارد و اگر خلاف اين اتفاق بيفتد، نتيجه منفي است.
شادي با افزايش درآمد
مهدي تقوي/ اقتصاددان
درآمد حاصل از نفت مي تواند دولت را در مسير بهبودبخشيدن به زندگي مردم توانمند کند. اين امر نيازمند هزينه شدن بخش عمده اي از اين درآمد در بخش زيرساخت هاست؛ زيرساخت ها شامل سرمايه گذاري هاي زيربنايي است که به توليد منجر مي شوند يا مسير را براي توليد آماده مي کنند. بهبود فضاي توليد و کسب وکار، با بهبود وضع مالي مردم رابطه مستقيم دارد. از ديگر سو شادي در ايران عمدتا با ميزان درآمد و قدرت خريد رابطه دارد به گونه اي که با مهياشدن حداقل ها و برطرف شدن دغدغه هاي مالي، زندگي افراد آرامش بيشتري خواهد داشت و وقت بيشتري به همراهي خانواده يا تفريح و مسافرت اختصاص مي يابد. با افزايش درآمدهاي نفتي، دولت در اجراي طرح هاي خدمات عمومي، بهداشت، درمان و آموزش تقويت مي شود، به گونه اي که سطح رفاه عمومي ارتقا مي يابد و بر زندگي خانوارها تاثير مستقيم مي گذارد. خلاف اين اتفاق در زمان هايي رخ مي دهد که درآمدهاي نفتي به واسطه مشکلاتي مانند تحريم يا افت قيمت نفت کاهش مي يابد و دولت با ازدست دادن بخش قابل توجهي از درآمد خود، مجبور مي شود براي مقابله با کسري بودجه، از هزينه هاي زيرساختي و خدمات عمومي بکاهد که در انتها به کاهش سطح رفاه عمومي و کاهش رضايت و شادابي جامعه منجر مي شود.
وسوسه نفتي
شاهين شايان آراني/ کارشناس
نفت به عنوان يک ثروت ملي که بازيافتني هم نيست بايد به گونه اي استفاده شود که هم رفاه کنوني جامعه تامين شود و هم زمينه ساز تامين رفاه نسل هاي آينده باشد. ساده ترين و درعين حال خطرناک ترين راه استفاده از نفت، استخراج و فروش اين ماده و خرج کردن درآمد ناشي از آن براي هزينه هاي روزمره و جاري دولت هاست. اين کار هرچند مي تواند نوعي لذت و رفاه موقت ايجاد کند که به نشاط و شادماني جامعه بينجامد، اما قطعا پايدار نخواهد بود. درآمدي که با بهره برداري از نفت يا ديگر منابع ملي به دست مي آيد بايد در مسيري مصرف شود که بادوام باشد، ارزش افزوده بيافريند و به عنوان سرمايه اي براي کشور باقي بماند؛ البته اين در حرف ساده، اما در عمل بسيار سخت است. اکثر کشورهاي نفتي دچار وسوسه و هوس خرج کردن درآمدهاي نفتي براي مسائل جاري و روزمره مي شوند. اثرات مثبت اين اقدام پايدار نيست و زمينه را براي بروز بيماري هلندي اقتصاد و ايجاد تورم آماده مي کند و در انتها به افزايش ياس و نااميدي در اجتماع منجر مي شود، اما اگر منابع، عاقلانه و با مديريت درست، صرف سرمايه گذاري هاي مولد و بلندمدت شود، مي تواند با ايجاد رفاه به شادماني جامعه و افراد کمک کند.
روزنامه شرق ، شماره 2292
