در حالی که در کشورهای دموکراتیک، مسئلۀ تغییر رهبر، یا شخص اوّل مملکت، با نهادی شدن قانون و اصل حاکمیت مردم، به طور اصولی حل شده و به جز در مواردی نسبتاً کم اهمیت، نظیر پنهان نگهداشتن بیماری رئیس جمهور یا زد و بندهای رایج میان اطرافیان وی، دشواری خاصّی برای مملکت به وجود نمی‌آورد، در نظام‌های استبدادی این مسئله هم چنان در شمار مسائل و گرفتاری‌های پیچیده و عموماً غیرقابل پیش‌بینی قرار دارد. حتّی در نظام‌های سلطنتی استبدادی، که جانشینی حق یا ارث مسلّم و پذیرفته شدۀ پسر شاه یا ولیعهد بود، معمولاً به تخت رسیدن وی بدون توطئه و دسیسه و قتل و کور کردن اطرافیان و نزدیکان وی، و طبعاً بدون گذار از یک دوران اغتشاش و آشفتگی، میسّر نمی‌شد. در نظام‌های استبدادیِ به اصطلاح جمهوری وضع از این هم بدتر است. تکانه‌های گذار از دورۀ تعیین جانشین «رهبر»، متناسب با درجه تحکیم و استقرار قدرت نظام ، می‌تواند با اختلال‌ها و آسیب‌هائی که ضرر و زیان آنها را نهایتاً مردم و مملکت باید تحمّل کنند، همراه است.
منظور از کند و کاو در مورد مسئله یا معضل چگونگی تعیین «رهبر» بعدی جمهوری اسلامی، به مثابۀ بخشی از میراث نظام ولایت فقیه، شناخت و آشنائی بیشتر و دقیق‌تر با ساز و کار و مکانیزم قدرت به هنگام گذار از لحظه‌های بحرانی در قدرت مستقر است. چرا که میزان قدرت «رهبر» در جمهوری اسلامی به لحاظ حقیقی و حقوقی بسیار بیشتر از همۀ دیگر ارکان قدرت، مانند نهاد ریاست جمهوری یا نهاد قانون‌گزاری، و مجموعۀ افرادی است که مسئولیت این نهادها را در دست دارند. بنا بر این، تغییر شخص «رهبر» یا تغییر خط مشی وی می‌تواند تاًثیر همه جانبه‌ای بر مجموعۀ سیاست‌های داخلی و خارجی، و برنامه‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و… حکومت ایران داشته باشد. بر حسب این که این تغییرات مثبت باشند، یا بر عکس، به تشدید سیاست‌های مملکت بر باد ده کنونی بیانجامند، تاًثیرات شدید و ماندگاری بر آیندۀ ایران خواهند داشت. هر چند فراموش نمی‌کنیم که اگر به وجود ظرفیت یا گرایشی با هدف استقرار دموکراسی و حاکمیت مردم، عاری از هر گونه حق ویژه (ولایت فقیه و پادشاه و… ) معتقدیم، نمی‌توان و نباید تنها چشم به «تغییرات» از بالا دوخت. تحولّات اجتماعی معمولاً محصول تلاقی تغییرات از بالا و تغییرات از پائین، به ویژه در عرصۀ جامعۀ مدنی است، که علی‌الاصول می‌تواند به هر خواستی طبق شرایط زمانی، ولو در دراز مدت، دست یابد.
بخشی از سرسخن میهن شماره 3
