روز جهانی کارگر؛ روزگار پرمشقت کارگران در ایران
در آستانه اول ماه، مه که امسال مصادف با ۱۲ اردیبهشت است، گزارش‌های زیادی از تعدیل نیروی کار در واحدهای تولیدی، اخراج کارگران و به تعویق افتادن پرداخت حقوق آنها در رسانه‌های ایران منتشر شده که بیانگر اسف‌بارتر شدن وضعیت قشرهایی است که در شرایط عادی نیز برای تامین نیارهای ابتدایی دچار دردسر هستند.
خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در آستانه روز جهانی کارگر گزارشی درباره وضعیت کارگران بیکار شده کارخانه قند فسا منتشر کرده که می‌تواند یکی از هزاران نمونه در جمهوری اسلامی ارزیابی شود.
بنابر این گزارش مشکلات این کارخانه سابقه‌دار است و در سال گذشته به برگزاری بیش از ۱۰ تجمع اعتراضی کارگران برای دریافت حقوق معوقه خود منجر شد.
به نوشته ایلنا بازداشت مدیرعامل کارخانه قند فسا نیز دردی از گارگران دوا نکرد و اکنون در حالی که مسئولان در تدارک برگزاری مراسم روز کارگر هستند حدود ۳۰۰ شاغل این واحد تولیدی همچنان با معضل مطالبات معوق روبرو هستند.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
هادی محدود، عضو شورای کارگری کارخانه قند فسا می‌گوید بسیاری از کارگران از هفت ماه پیش حقوق خود را دریافت نکرده‌اند و دو بار بازداشت مدیرعامل هم فایده‌ای به حال آنها نداشته است. او افزود مسئولان کارخانه با فروش مقداری آهن‌آلات و میوه درختان پرتقال محوطه این واحد تولیدی فقط توانسته‌اند حقوق آبان ماه برخی از شاغلان را پرداخت کنند.
زباله‌گردی کارگران بیکار شده
این فعال کارگری با اشاره به بیکاری و خانه‌نشینی اغلب کارگران کارخانه قند فسا به ایلنا گفت: «این افراد تنها با پول یارانه امور خود و خانواده را می‌گذرانند، این در حالی‌ست که بعضی از کارگران هم برای کسب درآمد به کارهایی مانند زباله‌گردی و خرید و فروش پلاستیک کهنه و مواد ضایعاتی روی آورده‌اند.»
مالک اصلی کارخانه قند فسا وزارت دفاع است و این واحد تولیدی در جریان آنچه خصوصی‌سازی عنوان می‌شود به طور مشروط واگذار شده است. حسن آرگیو، فرماندار فسا می‌گوید مالک جدید از حوزه‌ای دیگر و از ساختمان‌سازی وارد کار تولید قند و شکر شده “که همین نداشتن تخصص مشکلاتی برای این مجموعه و کارگران ایجاد کرد”.
واگذاری شرکت‌ها و کارخانه‌ها براساس اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی و کاستی‌ها و پیامدهای زیبانبار نحوه اجرای آن موضوعی است که در بیانیه جبهه ملی ایران به مناسبت روز جهانی کارگر نیز به آن اشاره شده است.
انتقاد جبهه ملی از خصولتی‌سازی
در این بیانیه تاکید شده که مسئولان “خصوصی‌سازی را تبدیل به خصولتی‌سازی کرده” و به همین بهانه، بندی از همین اصل را که اذعان می‌کند بایستی پنج درصد سهام کارخانه‌ها و شرکت‌ها برای افزایش انگیزه به کار و تولید، کیفیت و امنیت شغلی به کارگران ارائه شود را حذف کردند.
جبهه ملی در بیانیه خود که ۱۱ اردیبهشت منتشر شد می‌گوید در وضعیتی که تمامی حوزه‌ها در سطح “شرایط بحران” طبقه‌بندی می‌شود قشرهای مختلف مردم و به ویژه کارگران، همزمان با بحران شیوع کرونا و فراگیری بیماری کووید- ۱۹، فشار سنگین و شدید اقتصادی را تحمل می‌کنند اما “سیاست کارگشا و موثری برای حل بنیادین این مشکلات از سوی زمامداران به چشم نمی‌خورد”.
“حاکمیت بی‌خبر از درد و رنج کارگران”
این تشکل سیاسی با اشاره به تعیین حداقل دستمزد کارگران در هفته‌های اخیر که به باور اغلب کارشناسان و فعالان صنفی کفاف تامین حداقل هزینه‌ها را هم نمی‌دهد، خاطر نشان کرده که این مسئله نشان داد “حاکمیت درد و رنج جامعه کارگری را نمی‌داند و یا نمی‌خواهد که آن را درک کند”.
در بخشی از این بیانیه آمده است: «با سیاست‌های پر از اشتباه و ندانم‌کاری‌های حاکمیت جمهوری اسلامی، هر روز خط فقر جمع گسترده‌تری را در زیر خود جای می‌دهد و برخی بی‌شرمانه با استفاده از رانت‌ها، رابطه‌ها و بهره‌گیری از عناوین گوناگون سرمایه اقتصادی و اجتماعی جامعه را به یغما می‌برند و از مردم می‌خواهند که “این شرایط” را تحمل کنند!»
بحران بیکاری، رکود اقتصادی و افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها که پیش از تائید رسمی شیوع ویروس کرونا در ایران هم شدت گرفته بود، اکنون در سر تا سر ایران، قشرهای آسیب‌پذیر را بیش از پیش تحت فشار گذاشته و در بخش‌هایی نظیر مناطق شرقی ایران که سابقه محرومیت در آنها طولانی است این فشارها بیشتر شده است.
۷۴ درصد زیر خط فقر امنیت غذایی
علیم یارمحمدی، نماینده زاهدان در مجلس شورای اسلامی پنجم اردیبهشت به ایلنا گفته بود: «با توجه به اینکه مردم استان سیستان و بلوچستان حدود ۷۴ درصد زیر خط فقر امنیت غذایی هستند و شغل ثابتی ندارند، اغلب به صورت روزانه فعالیت می‌کنند و روزمزد هستند بر همین اساس با اوج گرفتن کرونا نیز این مردم دست از فعالیت نکشیدند و نگرانی ما و سایر مسئولان نیز به همین خاطر بود.»
کانون نویسندگان ایران نیز در بیانیه‌ای به مناسبت روز جهانی کارگر با اشاره به افزایش برخورد انتظامی و قضائی با کارگران و حامیان آنها در یک سال گذشته خواستار “آزادی سریع و بی‌قید و شرط فعالان کارگری” شده است.
جبهه ملی ایران در بیانیه روز اول ماه مه با کنایه تلویحی به شعار سال که توسط رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای “جهش تولید” اعلام شده نوشت: «هیات حاکمه باید توجه کند که افزایش تولید با حرف و شعار محقق نمی‌شود. افزایش تولید علاوه بر تامین قشر کارگر مستلزم ایجاد و توسعه کارخانجات و موسسات تولیدی در همه اشکال و صور مختلف آن و کارآفرینی هرچه بیشتر است.»
ملی‌گرایان در بیانیه خود جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و پدید آوردن شرایط امن سیاسی و اقتصادی را پیش‌شرط رونق فعالیتهای تولیدی عنوان کرده و با انتقاد از سیاست خارجی حکومت تاکید می‌کنند که “ایجاد تنش در کشورهای منطقه و ستیز با جامعه جهانی” با هدف جلب سرمایه‌گذاری و افزایش تولید مغایرت دارد.
با گسترش سریع ویروس جدید کرونا در ایران بسیاری از فعالیتهای تولیدی به حالت تعطیل و نیمه تعطیل درآمد و با اعلام روند کاهشی ابتلا و مرگ بر اثر بیماری کووید- ۱۹ در آمار رسمی، بخشی از محدودیت‌ها یا کاملا بر طرف شده یا کاهش یافته است.
کانون نویسندگان ایران در بیانیه روز کارگر خود مسئولان جمهوری اسلامی و کارگزاران حکومتی را متهم کرده که همزمان “با عدم حمایت از معاش مردم فرودست” با باز نگه داشتن و بازگشایی کارخانه‌ها و کارگاه‌ها “جان شمار بسیاری از کارگران و آحاد مردم را” به خطر انداخته‌اند.
******
کرونا؛ کارگران در دو راهی جان و نان
۳۰۵ میلیون موقعیت شغلی تمام‌وقت از دست رفته‌اند. این ره‌آورد کروناست و جهان در آستانه بدترین رکود اقتصادی طی ۹۰ سال گذشته قرار دارد. در رکود بزرگ ۱۹۲۹، نرخ بیکاری در آمریکا به ۲۵درصد رسید. حال سازمان جهانی کار هشدار می‌دهد که وخامت شرایط اقتصادی، بر معاش یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون کارگر در سراسر دنیا تاثیر خواهد گذاشت. گی رایدر، مدیر این سازمان می‌گوید برای میلیون‌ها کارگر که اندوخته یا اعتبار مالی ندارند، قطع درآمد چیزی جز قطع دسترسی به غذا، امنیت و آینده نیست.
در سراسر جهان ۳/۳ میلیارد نفر از روزمزدی و مشاغل غیررسمی نان در می‌آورند. این عده بیمه و امکانات درمانی ندارند، چیزی از “هوم آفیس” نشنیده‌اند و وجود ارزان و ملموس شان مورد نیاز کارفرماست. سازمان جهانی کار می‌گوید در اولین ماه بحران کرونا، درآمد این گروه از کارگران حدود ۶۰درصد کمتر شده است.
در ایران وزارت کار ساکت است، اما مرکز پژوهش‌های مجلس برآورد کرده که بین دو میلیون و ۸۷۰ هزار تا شش میلیون و۴۳۱ هزار نفر از شاغلان فعلی، تحت تاثیر شیوع ویروس شغل خود را از دست بدهند. این آمار اعشاری با توجه به جمعیت ۱۴ میلیونی کارگران، کمی تا قسمتی غلط به نظر می‌رسد. تنها در یک فقره، ۷۰درصد کارگران ساختمانی و فصلی شغل خود را از دست داده‌اند. عذر انبوهی از کارگران واحدهای خدماتی و تولیدی را نیز خواسته‌اند؛ گفته‌اند بروید خبرتان می‌کنیم.
روز جهانی کارگر در چنین شرایطی فرا رسید. از همه خواسته‌اند در خانه بمانند، غافل از آن که این توصیه باید برای کارگران و محرومان مشروط شود: «اگر پول، سرپناه و بیمه دارید، در خانه بمانید.»
سال بد، سال شوک
امسال گردهمایی، راه‌پیمایی، تجمع یا مراسمی به مناسبت روز کارگر برگزار نمی‌شود. حداقل حسن ماجرا این است که کسی صرفا به اتهام شرکت در مراسم اول ماه مه، به بازداشتگاه نمی‌رود. فعالان کارگری در ایران، کارزاری توییتری با مطالبه حداقل دستمزد ۹ میلیون تومانی به راه انداخته‌اند و تشکل‌های مستقل، بیانیه‌هایی صادر کردهاند. اولین بند قطعنامه ۱۵ ماده‌ای “اتحادیه ازاد کارگران”، به افزایش فوری حداقل دستمزد، پرداخت بیمه بیکاری به کارگران بیکار و جوانان آماده به کار اختصاص دارد. سندیکای کارگران شرکت واحد و تشکل‌های مستقل معلمان، کارگران و بازنشستگان نیز خواستار آزادی کلیه فعالان سیاسی و صنفی زندانی، حقوق برابر برای زنان و مردان، حداقل دستمزد متناسب با تورم و توقف فوری کار کودکان شده‌اند.
جامعه کارگری ایران با تورم ۴۰درصدی و بازار کار نحیف، بی‌بضاعت‌تر از همیشه شده است. تهدید کرونا، فرصتی برای کارفرماها فراهم کرد تا ارزان سازی نیروی کار، تعویق دستمزد و قراردادهای شفاهی را نهادینه کنند. کارگران ساختمانی، روزمزدها، دستفروش‌ها، کارگران واحدهای صنفی و خدماتی، شاغلان غیر بیمه… همگی در بحران کرونا بدون هیچ درآمد و پشتوانه‌ای، به حال خود رها شدند. آنها حتی نمی‌توانند به روال معمول با مسافرکشی پولی در بیاورند؛ مسافری در کار نیست…
ایلنا می‌نویسد، بعضی از کارگران کارخانه قند فسا به خاطر عدم دریافت ماه‌ها حقوق و دستمزد به زباله‌گردی و خرید و فروش پلاستیک کهنه و مواد ضایعاتی روی آورده‌اند. رئیس اتحادیه دارندگان رستوران و سلف‌سرویس تهران از اخراج ۱۱۰۰ کارگر طی دو ماهه گذشته در تهران خبر می‌دهد. ۷۰۰ راننده ناوگان حمل و نقل درون شهری قزوین دو ماه است نیمه شیفت کار می‌کنند و حقوق‌شان روزی ۵۵هزار تومان است. ۵۰ کارگر کارخانه شین بافت سنندج اخراج شده‌اند. ۲۰۰ کارگر “ایران مرینوس قم” را به اداره بیمه ارجاع داده‌اند…
همزمان با بحران کرونا، آوار دیگری بر سر خانوارهای کارگری خراب شده است. شورای‌عالی کار پایه دستمزدی را تصویب کرد که تنها کفاف نان و پنیر روزانه را می‌دهد. خط فقر چهار میلیون و ۹۴۰هزار تومان است، اما به تشخیص کارفرماها و دولت، حداقل حقوق کارگران یک میلیون و ۸۳۵هزار تومان تعیین شد. این به معنای تسهیل و تسریع فلاکت نیست؟
نصف بعلاوه یک جمعیت
در سرشماری سال ۹۵ ایران، تعداد کارگران کشور ۱۴ میلیون نفر ثبت شده است. این رقم شامل کسانی می‌شود که زیر پوشش قانون کار و بیمه تامین اجتماعی قرار دارند. خویش‌فرمایان، روزمزدها و کارگران فصلی یا فاقد قرارداد، در این آمار محاسبه نشده‌اند. همان آمار رسمی با احتساب دامنه ۲/ ۳نفری خانوار، نزدیک ۶۰درصد جمعیت ایران را در بر می‌گیرد.
این جمعیت با آب باریکه درآمد، به زحمت از عهده حداقل خورد و خوراک بر می‌آید، چه برسد به هزینه‌های مسکن، پوشاک، رفت‌وآمد، دارو و درمان یا آموزش. رکود اقتصادی و تعطیلی واحدهای تولیدی اما این تکیه‌گاه لرزان مالی را هم از خانوارهای کارگری می‌گیرد. رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی مازندران اعلام کرده که کارگران این صنف پول خرید نان را هم ندارند.
جوانمیر مرادی، عضو انجمن صنفی کارگران کرمانشاه و از اعضای اتحادیه آزاد کارگران ایران به دویچه وله می‌گوید: «بحران کرونا، چالش‌های کارگران را تشدید کرده است. کارگران فصلی و ساختمانی لنگ مانده‌اند و بیشترین آسیب را دیده‌اند. آنها هم فشار عمومی ناشی از مریضی را تحمل می‌کنند و هم مجبورند سر کار بروند در حالی که پروتکل‌های بهداشتی در محیط کار رعایت نمی‌شود. عجیب آن که به جای آزاد کردن زندانی‌ها در این شرایط، تعداد دیگری از فعالان کارگری و مدنی را احضار و دستگیر کردهاند. سایه بیکاری، ناامنی و تهدیدهای امنیتی همچنان بر سر کارگران هست آن هم در شرایطی که همه باید متوجه حفظ جان افراد باشند.»
مرگ‌های بی‌صدا
تامین استانداردهای ایمنی بر عهده کار فرماست اما به دلیل قراردادهای توافقی و بیمه نبودن کارگران، نظارتی قانونی در مراکز تولیدی وجود ندارد. در نیمه اول سال ۹۸، پزشکی قانونی ۸۹۸ مرگ ناشی از حادثه کار را ثبت کرده که ۳۵۴ مورد آن به سقوط از ارتقاع مربوط بوده است. بر این اساس، روزانه به طور میانگین پنج کارگر ایرانی جان خود را در سوانح کار از دست میدهند. از هر سه کارگر ساختمانی، یک نفر به سن بازنشستگی می‌رسد و دو نفر دیگر از کارافتاده می‌شوند. سالانه ده‌ها کولبر جان خود را در ارتفاعات کردستان از دست میدهند. در تازه‌ترین سانحه، دو کارگر در کارخانه‌ای در شهرک صنعتی نجف‌آباد، حین‌کار در قسمت چرخ‌کننده مقوا، به داخل مخزن دستگاه افتادند و له شدند.
علیرضا نوایی، عضو “اتحاد بین‌المللی حمایت از کارگران در ایران” به دویچه وله می‌گوید: «تعداد کارگرانی که به دلیل نقض استانداردهای کار قربانی می‌شوند، شش برابر حوادث کار است. آنها در کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی سل می‌گیرند، مشکلات ریوی پیدا می‌کنند، دچار رماتیسم استخوانی می‌شوند… در موضوع کرونا هم هیچ آمار شفافی نیست که بتوان گفت چه اندازه کارگران آسیب دیده‌اند. از قرار در پتروشیمی ارومیه ۴۰ نفر مبتلا شده‌اند اما پنهان‌کاری می‌کنند.»
او در بررسی کارنامه کارگری سال ۹۸، به افزایش سرکوب و رخنه جریان‌های امنیتی به تشکل‌های کارگری اشاره می‌کند: « ۱۲۵۹ مورد اعتراض در سال ۹۸ ثبت کرده‌ایم که کاهش ۲۵درصدی به نسبت سال ۹۷ نشان می‌دهد و اولین دلیل آن سرکوب لجام گسیخته بود. همه ساله بیشترین اعتراضات کارگری در اسفند صورت می‌گیرد اما امسال جامعه کارگری مثل بقیه درگیر کرونا بود. نکته بعدی این که بعد از اعتراضات ۹۷ در مجتمع نیشکر و فولاد اهواز، دانشجویان بسیجی و نیروهای امنیتی توجه‌شان به حضور مستقیم در واحدهای تولیدی جلب شد. آنها به کارگران می‌گویند لازم نیست اعتراض و تجمع کنید. حرف‌ها و خواست‌هایتان را به ما بگویید، ما واسطه می‌شویم و حق‌تان را می‌گیریم.»
دو سال قبل، صدها کارگر به دعوت تشکل‌های مستقل در برابر مجلس شعار دادند: «نان مسکن آزادی، حق مسلم ماست». حالا کارگران برای بدیهی‌ترین حقوق اولیه، از جمله دریافت ماسک یا مواد بهداشتی در محل کار باید با کارفرما چانه بزنند و از بیم تصفیه، به حداقل‌ها رضایت دهند. پیامدهای اقتصادی پاندمی هنوز آشکار نشده‌اند اما صدای فقر و نابرابری می‌آید. دور نیست که خانوارهای کارگری برای نان خالی نیز محتاج شوند و اجاره‌نشین‌ها بی‌خانمان. شاید تبریک روز کارگر در این شرایط، نمکی باشد بر زخم‌های این خانوارها.
دویچه وله
