بیژن اشتری، مترجم برجسته و پرکار درگذشت
بیژن اشتری، یکی از مترجمان پرکار و خوش‌فکر ایران بعد از امروز، یکشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۴، در منزل خود در تهران درگذشت. این خبر را نشر ثالث، ناشر آثار این مترجم در اینستاگرام خود منتشر کرده است.
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، به ایسنا گفت اشتری در سال‌های اخیر به سرطان مبتلا بوده اما علت درگذشت او سکته قلبی اعلام شده است.
از جمله آثار شناخته‌شده او می‌توان به «انقلاب‌های ۱۹۸۹»، «استالین جوان»، «ادبیات علیه استبداد»، «مائو»، «چه‌گوارا»، «حرمسرای قذافی» و «آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ» اشاره کرد.
ترجمه‌های او با جلدهای قرمز و سبک روایت‌محورش، خوانندگان بسیاری را با جنبه‌های تاریک و کمتر گفته‌شده تاریخ آشنا کرد.
«تیم برتون»، «سینمای انگلستان»، «فرهنگ سینمای معاصر آمریکا» در دو مجلد، «زندگی‌نامه بیل کلینتون» و «زندگی‌نامه هیلاری کلینتون»، «حرمسرای قذافی»، «فرمانده؛ ونزوئلای هوگو چاوز»، «انور خوجه»، «دختر استالین»، «استالین؛ دربار تزار سرخ»، «لنین»، «ادبیات علیه استبداد»، «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند»، «امید علیه امید» و «رفیق؛ زندگی و مرگ ارنستو چه گوارا» از جمله آثار ترجمه‌ای او هستند.
علاوه بر ترجمه، یادداشت‌های روزانه آقای اشتری در کانال تلگرام و صفحه اینستاگرام ایشان خوانندگان پرشماری داشت.
نشر ثالث در صفحه خود در اینستاگرام درباره درگذشت بیژن اشتری نوشته است:
«دریغا بیژن… بیژن اشتری عصر هجده خرداد در خانۀ خود از دنیا رفت. او متولد ۱۳۳۹ بود و یکی از تأثیرگذارترین مترجمان بیست‌وپنج سال اخیر ایران. مردی که ابتدا شوق خواندن، نوشتن و تاریخ‌ورزی داشت و در این راه ده‌ها کتاب مهم تاریخی و سیاسی ترجمه کرد.
اشتری یکی از نمادهای ترجمۀ متونِ تاریخی‌ای بود که به کمونیسم، توتالیتاریسم و شکل‌های گوناگون دیکتاتوری در جهان ارتباط داشت. آثاری که در نشر ثالث منتشر می‌شوند و با جلدهای سرخِ خود متمایزکننده هستند.
اشتری سال‌های طولانی نقد فیلم می‌نوشت که عمدتاً در مجلۀ «دنیای تصویر» منتشر می‌شدند. اشتری از میانه‌های دهۀ هشتاد پروژۀ بزرگ ترجمۀ زندگی‌نامه‌ها و رخدادنامه‌های مربوط به اتحاد شوروی و بلوک شرق را آغاز کرد. کتاب‌هایی مانند «لنین»، «تروتسکی، کاهن معبد سرخ»، زندگی‌نامه‌هایی از برژنف، بوخارین، استالین، چائوشسکو و… تنها بخشی از آثاری بودند که او ترجمه کرد. ترجمۀ کتابِ «آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ» جریانی در باب کتاب‌های مختص به کرۀ شمالی گشود. کتاب‌هایی چون «امید علیه امید»، «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند»، «ادبیات علیه استبداد»، « شوروی ضد شوروی» تنها بخشی از ترجمه‌های او در حوزۀ دیکتاتوری‌ها و ادبیات بود.
آخرین اثر چاپ‌شدۀ او «سکوت هم‌چون سلاح» که به زندگی و مرگ ایساک بابل می‌پرداخت انتهای اسفند ۱۴۰۳ منتشر شد.
ترجمه‌های او بارها تجدیدچاپ شده و می‌شوند و در «آگاهیبخشی» نسل‌های جدید و مخاطبان ایدئولوژی‌گریز تشنۀ تاریخ نقشی بی‌نظیر داشته‌اند.
بیژن اشتری در زمان مرگ شصت‌و‌چهار سال داشت. نشر ثالث این فقدان را به خانواده و انبوه مخاطبان‌اش تسلیت می‌گوید.
مراسم تشییع پیکر و تدفین به‌زودی اعلام می‌شود.
یادداشت منتشرشده در تلگرام شخصی بیژن اشتری:
آه از آن رفتگان بی‌برگشت…
با اندوهی سنگین و دلی پردرد، خبر کوچ همیشگی جناب بیژن اشتری، مترجم و نویسنده و روزنامه‌نگار برجسته را با شما همراهان گرامی در میان می‌گذاریم.
ایشان با ترجمه و انتشار آثار متعدد و مهم در حوزه تاریخ معاصر و سیاست، سهمی ماندگار در آگاهیبخشی و گسترش شناخت تاریخی در میان فارسی‌زبانان داشتند.
بیژن اشتری فعالیت ترجمه را از اوایل دهه ۶۰ در حوزه مطبوعات هنری و سینمایی آغاز و مدتی نیز به‌عنوان منتقد فیلم در روزنامه‌ها فعالیت کرد.
او طی بیش از چند دهه، با ترجمه آثار متعدد و تأثیرگذار درباره تاریخ معاصر، چهره‌های سیاسی و رژیم‌های توتالیتر، به یکی از مترجمان شاخص این حوزه بدل شد.
از جمله آثار شناخته‌شده او می‌توان به «انقلاب‌های ۱۹۸۹»، «استالین جوان»، «ادبیات علیه استبداد»، «مائو»، «چه‌گوارا»، «حرمسرای قذافی» و «آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ» اشاره کرد.
ترجمه‌های او با جلدهای قرمز و سبک روایت‌محورش، خوانندگان بسیاری را با جنبه‌های تاریک و کمتر گفته‌شده‌ی تاریخ آشنا کرد.
بیژن اشتری عصر ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ در سن ۶۴ سالگی در منزل خود درگذشت.
ایران امروز
بیژن اشتری کیست؟ + بیوگرافی، سوابق و آثار
بیژن اشتری مترجم عصر روز ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ درگذشت. بیژن اشتری فعالیت حرفه‌ای خود را از دهه ۱۳۶۰ به‌عنوان روزنامه‌نگار آغاز کرد و به‌تدریج به یکی از چهره‌های معتبر حوزه ترجمه در ایران تبدیل شد.
بیژن اشتری، متولد سال ۱۳۳۹ در ایران، یکی از مترجمان برجسته و اثرگذار معاصر است که آثارش نقشی مهم در آشنایی مخاطبان فارسی‌زبان با تاریخ سیاسی و اجتماعی قرن بیستم ایفا کردند.
بیژن اشتری فارغ‌التحصیل رشته میکروب‌شناسی از دانشگاه تهران بود، اما علاقه عمیق و پیوسته‌اش به تاریخ، مسیر زندگی حرفه‌ای او را به سوی ترجمه آثار تاریخی و زندگینامههای سیاسی سوق داد.
بیژن اشتری فعالیت حرفه‌ای خود را از دهه ۱۳۶۰ به‌عنوان روزنامه‌نگار در نشریاتی چون اخبار، انتخاب و جام جم آغاز کرد و به‌تدریج به یکی از چهره‌های معتبر حوزه ترجمه در ایران تبدیل شد. تمرکز او بر ترجمه کتاب‌هایی است که از دل تاریخ معاصر جهان، به‌ویژه در حوزه استبداد، کمونیسم، دیکتاتوری و سرگذشت رهبران سیاسی قرن بیستم استخراج شده‌اند.
ترجمه‌های بیژن اشتری با رویکرد تحلیلی-انتقادی
اشتری در بیش از دو دهه اخیر، بخش مهمی از فعالیت خود را بر روی تاریخ شوروی، جنبش‌های کمونیستی و حکومت‌های توتالیتر متمرکز کرده است. بسیاری از ترجمه‌های او در قالب زندگینامههای رهبران سیاسی چون لنین، استالین، تروتسکی، بوخارین، چه‌گوارا، انور خوجه، هوگو چاوز، قذافی و چائوشسکو منتشر شده‌اند. این آثار عمدتاً در نشر ثالث، به‌عنوان مجموعه‌ای با عنوان غیررسمی «کتاب‌های سرخ» شناخته می‌شوند و در زمره منابع معتبر تاریخ سیاسی در زبان فارسی به‌شمار می‌آیند.
این کتابها موضوعاتی متفاوت را در برمی‌گیرد از جمله ویژگی‌های ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع تحت حکومت‌های اقتدارگرا، و اینکه چگونه می‌توان از تجربه تاریخی جهان در مسیر اصلاح بهره برد.
بیژن اشتری از روزنامه‌نگاری تا روایت حقیقت تاریخی
بیژن اشتری در ابتدا در مقام روزنامه‌نگار فعالیت می‌کرد و سپس با تمرکز بر ترجمه متون تاریخی و تحلیلی، تلاش کرد تا آثار مهم و بی‌طرف جهان را در دسترس مخاطب ایرانی قرار دهد. آثار او اغلب به روایت زندگی و سازوکار دیکتاتورها اختصاص دارد و خود او بر این باور است که شناخت تاریخ استبداد و چهره‌های اقتدارگرا برای نسل جوان اهمیت بسیاری دارد.
اشتری در همین راستا، ترجمه آثاری چون «امید علیه امید» (نادژدا ماندلشتام)، «ادبیات علیه استبداد» (پیتر فین)، «خودآموز دیکتاتورها» و «شوری ضد شوری» (ولادیمیر واینوویچ) را به‌عنوان اسناد شخصی و روایی در نقد نظام‌های توتالیتر به انجام رسانده است.
بیژن اشتری مترجمی با درک جامعه
بیژن اشتری نبض جامعه را در دست داشت. اشتری در مسیر ترجمه، به جای پرداختن به ادبیات عامه‌پسند، آگاهانه به سراغ متونی رفته که ذهنیت تاریخی مخاطب را تقویت می‌کند؛ آثاری که اگرچه مخاطب خاص دارند، اما نقشی بنیادین در ارتقاء دانش عمومی و شکل‌گیری آگاهی اجتماعی دارند.
آثار شاخص بیژن اشتری در ترجمه کدام‌اند؟
از میان ده‌ها اثر ترجمه‌شده توسط بیژن اشتری، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• لنین: زندگی انقلابی سرخ نوشته رابرت سرویس
• استالین: دادگاه تاریخ نوشته سایمن سیبیگ مانتیفوری
• چائوشسکو: ظهور و سقوط دیکتاتور سرخ نوشته ادوارد بئر
• پل پوت: کابوس سرخ نوشته فیلیپ شورت
• رفیق: زندگی و مرگ ارنستو چه‌گوارا نوشته خورخه کاستانیدا
• فرمانده: ونزوئلای هوگو چاوز نوشته روری کارول
• برژنف: از ثبات و رکود تا زوال و فروپاشی نوشته سوزان شاتنبرگ
• آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ نوشته چول‌هوان کانگ و پیر ریگولت
• حرمسرای قذافی نوشته آنیک کوژان
• راسپوتین: ابلیس یا قدیس نوشته ادوارد راژینسکی
• ادبیات علیه استبداد نوشته پیتر فین
• شوری ضد شوری نوشته ولادیمیر واینوویچ
^ • امید علیه امید نوشته نادژدا ماندلشتام
بیژن اشتری با پشتکار بی‌وقفه و علاقه‌ای عمیق به تاریخ، بخش قابل توجهی از عمر خود را صرف خواندن، پژوهش و ترجمه کرده است. گفته می‌شود او بیش از ۱۷ ساعت در شبانه‌روز را به خواندن و ترجمه اختصاص می‌دهد؛ عادتی که از او چهره‌ای متعهد، منظم و استثنایی ساخته است.
روزنامه شرق
گزارش گروه رسانه‌ای شرق
