طلای کثیف مثقالی چند؟!
آفتاب: این یک هشدار جدی است! اکوسیستم زمین در حال دگرگونی است. تولید گازهای گلخانه ای چندی است که زنگ خطر را به صدا درآورده است.
فکرش را هم نکنید که دوباره تمام تقصیر را متوجه مسوولان کنید هر چند آنها مسوولیت دارند که برای رفع این مشکل چاره ای اساسی و عملی بیندیشند، اما پای همه در این بحران گیر است؛ بحرانی که دامنگیر نسل های آینده نیز می شود. تعجب کردید! کمی به اطراف خود نگاه کنید؛ روزنامه باطله، قوطی های کنسرو و شیشه های مربا، انواع پلاستیک و فلز، پس مانده های غذایی و… شاید به نظر شما چیز زیاد یا مهمی نباشد اما بهتر است بدانید براساس آمار اعلام شده از سوی شهرداری، سرانه تولید زباله هر شهروند پایتخت نشین ۸۰۰ تا ۸۵۰ گرم در روز است، سرانه تولید زباله هر ایرانی هم به طور میانگین ۶۰۰ تا ۶۵۰ گرم در روز عنوان شده که البته این رقم بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی است.
تنها در کلانشهر تهران سالانه ۵ / ۲ میلیون تن زباله خشک تولید می شود. تازه داستان شکل درام به خود می گیرد. هر تن زباله علاوه بر تولید ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه، حدود ۴۰۰ مترمکعب گاز گلخانه ای دی اکسیدکربن نیز از خود متصاعد می کند. پدیده ای که حیات زمین را در معرض نیستی قرار داده است.
● نیم نگاهی به آمار
مصرف بیشتر، زباله بیشتر به دنبال دارد… برای ورود به موضوع و روشن شدن آن، نگاهی به چند آمار می اندازیم. برای تولید هر تن کاغذ باطله باید ۱۵ اصله درخت ۵۰ ساله قطع شود. اما اگر هر فرد در طول سال تمام کاغذهای ناخواسته خود را به منظور بازیافت جمع آوری کند، ۵ / ۱ اصله درخت را از تیشه تبر نجات خواهد داد. چنانچه همه افراد کشور این کار را انجام دهند، مجموع کل آن به ۱۰۰ میلیون اصله درخت در سال می رسد. کاغذ بازیافت شده می تواند به سهولت و بدون افت کیفیت، جانشین کاغذ تازه شود. جالب است بدانید همین روزنامه ای که شما آن را مطالعه می کنید از کاغذهای بازیافتی است.
گفته می شود ۵۰۰ سال و حتی بیشتر زمان نیاز است تا کیسه های نایلونی تجزیه شوند. در حقیقت پلاستیک آفت طبیعت است، اما بدتر از آن زباله های شیشه ای هستند که زمان بیشتری برای تجزیه نیاز دارند. با تمام این تفاسیر، تنها بازیافت ۳۰ درصد زباله خشک در تهران، ۳۵۷ میلیارد ریال ارزش دارد. شما با این مقدار پول چه کارهایی می توانید انجام دهید؟ لطفا از همین حالا به فکر جدا کردن زباله های تر و خشک باشید.
● چه باید کرد؟
پاسخ ساده است؛ کافی است پیش از آن که انواع زباله تر و خشک مانند کاغذ، پلاستیک، ضایعات میوه و غذا و… را با هم در یک کیسه بریزیم، آنها را به دو بخش تر و خشک تفکیک کنیم. در ایران جمع آوری زباله های شهری به عهده معاونت خدمات شهری شهرداری هاست. مسوولان گرچه به صورت مداوم از مردم می خواهند راس ساعت ۲۱ زباله های خود را بیرون از خانه و در سطل های مخصوص قرار دهند، اما چهره شهر روایت از چیز دیگری دارد.
کشور آمریکا در این زمینه تجربه موفقیت آمیزی دارد؛ دانشگاه واشنگتن پس از مطالعاتی که انجام داد دریافت محتویات یک سطل در این دانشگاه تا ۶۱ درصد قابل بازیافت است. آنها با یک راه حل پیشرفته در قالب سطل های زباله هوشمند که با انرژی خورشیدی تغذیه می شوند، موفق شدند زباله ها را جمع کرده و به ۲ گروه قابل بازیافت و قابل کمپوست تقسیم کرده و با استفاده از یک شبکه بی سیم، زمان خالی کردن آنها را به بخش مربوط اطلاع دهند. در بلژیک نیز شهروندان ملزم هستند شیشه، فرآورده های کاغذی، فرآورده های پلاستیکی، فرآورده های فلزی و زباله های معمولی خود را به صورت جداگانه و براساس یک جدول زمانی بیرون از خانه قرار دهند.
البته مسوولان شهرداری تلاش زیادی کردند تا مردم به طرح تفکیک زباله از مبدا یعنی همان مکان تولید زباله، اهتمام بیشتری بورزند، اما بندرت اتفاق می افتد که افراد اقدام به تفکیک زباله های خود کنند. در کنار این موضوع، برخی افراد به صورت غیر مجاز اقدام به جمع آوری و تفکیک غیربهداشتی زباله از مخازن شهر می کنند.
نکته: با اجرای طرح تفکیک زباله از مبدا قرار دادن زباله ها راس ساعت معین، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی خرید و کاهش مصرف مواد پلاستیکی به سوی داشتن زمین پاک پیش برویم
پیشترها باور بر این بود که ساده ترین راه برای رهایی از زباله، دفن آن است اما زمان زیادی از این موضوع نگذشت که روش های علمی تری جایگزین آن شد. یکی از روش های دفع زباله کمپوست کردن است. کمپوست ترکیبی از ضایعات مواد خوراکی و زباله هایی است که از طریق تجزیه هوازی به خاک سیاه و سفید غنی دگرگون شده است. فرآیند کمپوست بسیار ساده است و توسط افراد با تجربه در خانه های خود، کشاورزان در زمین های کشاورزی و به شکل صنعتی نیز انجام می شود. اما این روش بیشتر برای زباله های تر کاربرد دارد در حالی که بخش قابل توجهی از زباله ها را مواد پلاستیکی تشکیل می دهند. بازیافت پلاستیک روش ویژه ای دارد. به این ترتیب که ابتدا پلاستیک را از دیگر مواد زباله جدا می کنند، خرد می کنند و می شویند. بعد آنها را در مخازن شناورسازی می ریزند تا پلاستیک های سنگین تر از سبک ها جدا شوند. سپس آنها را خشک و ذوب می کنند. بعد از این مراحل باید پلاستیک ها را با توجه به مورد مصرف، صاف کرده و به روش های ویژه ای به یک شکل و ساختار درآورد. البته این را هم باید اضافه کرد که انجام این روند نیاز به هزینه زیادی دارد و در همه شهرهای ایران چنین امکانی وجود ندارد.
● تجربه دیگر کشورها
۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، مسوولان شهر آتن از زباله به عنوان یک مشکل یاد کردند؛ این در حالی است که با گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال از آن تاریخ، این کشور همچنان با بحران زباله روبه رو است. نزدیک به یک پنجم زباله های تولید شده در این کشور پلاستیک هستند که تنها یک درصد آن بازیافت می شود. به اعتراف مسوولان یونان، این کشور در بحث بازیافت زباله ۱۵ سال عقب تر از سایر کشورهای اتحادیه اروپاست، اما یونان تنها کشوری نیست که با این بحران دست به گریبان است چون برخی دیگر از کشورهای توسعه یافته هم در خصوص زباله و بازیافت آن چندان وضع خوبی ندارند. به طور مثال در انگلیس هر چند ۶۰ درصد زباله های خانگی قابل بازیافت یا تغییر کاربری است اما تنها حدود ۱۷ درصد بازیافت می شود.
اما کمی آن طرف تر وضعیت به کلی متفاوت می شود. سوئیس تجهیزات بازیافت زباله مدرن و پیشرفته ای دارد. در این کشور مردم فراگرفته اند که شیشه و کاغذ ـ حتی از نوع قبض های تلفنی ـ را دور نریزند. در بیشتر مکان های عمومی سطل های مجزایی برای بطری هایی با شیشه سبز و قهوه ای وجود دارد. آلومینیوم و حلبی به مخازن محلی انتقال داده می شود و باتری ها به سوپرمارکت ها تحویل داده خواهد شد. برای دیگر انواع زباله هم تدابیر کاربردی اندیشیده شده است. آنها درصد بالایی از زباله های خود را بازیافت و روانه چرخه مصرف می کنند. «زباله به مثابه یک منبع» این استراتژی کشور دانمارک در برابر زباله است. سیاستی که باعث شده است از دانمارک به عنوان سبزترین کشور دنیا نام برده شود. جالب تر این که حدود یک درصد از جمعیت این کشور کم جمعیت در کار تجارت جمع آوری زباله فعالیت دارند. آنها درصد قابل توجهی از زباله های خود را برای بازیافت داخل کشور و بخش دیگری را به دیگر کشورها صادر می کنند. دولت، سیاست های تشویقی فراوانی برای صنایعی که زباله کمتری تولید کنند در نظر گرفته است.
اما در این میان، کشور آلمان خود را قهرمان محیط زیست در جهان می داند. ۹۰ درصد آلمانی ها با علاقه مندی به تفکیک زباله ها در آپارتمان های خود اقدام می کنند. آنها در خانه هایشان ۵ سطل با ۵ رنگ مختلف برای زباله دارند. رنگ زرد برای بسته بندی ها، آبی برای کاغذ و مقوای نازک و… آنها براساس قانون باید برخی زباله ها همچون باتری و مواد شیمیایی را به مراکز بازیافت تحویل دهند در غیر این صورت مرتکب جرم شده اند. ایتالیا نیز در چند سال اخیر با تصویب قوانین سختگیرانه ای تلاش کرده است بحران زباله را مدیریت کند. به طور مثال در شهر رم، چنانچه شهروندان در مناطقی که تا شعاع ۵۰۰ متری آنها سطل بازیافت وجود داشته باشد و آنها زباله خود را تفکیک و در آنجا قرار ندهند، ۶۱۹ یورو جریمه خواهند شد. زباله در بلژیک سرنوشت بهتری نسبت به سایر کشورهای دنیا دارد. در این کشور ۹۲ درصد از زباله های شهروندان بازیافت و به چرخه مصرف بازگردانده می شود. در حال حاضر با توجه به اهمیت اقتصادی زباله، از آن به عنوان طلای کثیف یاد می شود.
● مسوولیت شرکت ها و مسوولیت شهروندان
هنگامی که موضوع تهدید زمین توسط گازهای گلخانه ای جدی شد دولت ها و مدیران شهری برای کنترل آن اقدام به تصویب قوانین سختگیرانه و الزام آوری کردند که بخش قابل توجهی از آن متوجه آن دسته از شرکت های بزرگ تولیدی می شد که تولید های آنان در تقابل با محیط زیست قرار داشت. واکنش و مقابله شرکت های مزبور نسبت به این قوانین امری طبیعی بود.
اما آنها به مرور دریافتند در این فرآیند خود نیز متضرر می شوند. تولیدکنندگان با اتخاذ راهکارهای جدید درصدد مصالحه و آشتی با طبیعت برآمدند. به طور مثال طراحی لپ تاپ کاغذی یکبار مصرف از ابداعات کشور کره جنوبی بود؛ لپ تاپ هایی که از کاغذهای بازیافتی خام یا پالپ (نسج نرمی از خمیر مواد) در تمام لایه های بسته بندی شده، ساخته شده اند. طراحی ای که در کمال ظرافت و دقت انجام و ارائه شده است. یک شرکت سوئدی اقدام به ساخت دوربین های یکبار مصرف دیجیتال کرد و آن را به صورت رایگان در اختیار مردم قرار داد. این نوع کارها در سطح قابل قبولی در کشورهای توسعه یافته در حال انجام است اما جای آن را در ایران باید نقطه چین گذاشت.
شهروندان هم مسوولند و باید به طرح تفکیک زباله از مبدا، قرار دادن زباله در راس ساعت معین شده، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی خرید، کاهش مصرف مواد پلاستیکی و وسایلی که در طبیعت سخت تجزیه می شوند و درنهایت تولید زباله کمتر، توجه بیشتری داشته باشند. پیش به سوی زمین پاک.
سامان عابری