دولتِ ترین‌ها، دولت وعده‌های دروغ
قیمت ارز در سه هفته اخیر رشد بی سابقه‌ای داشته است. هرچند این موضوع چندان جدید نیست و در دو سال گذشته این رشد سریع آغاز شده اما از سه هفته پیش تاکنون قیمت ارز در داخل ایران تقریبا افزایشی 36 درصدی داشته که این موضوع کمتر در تاریخ اقتصاد کشور سابقه داشته است.طی افزایش نرخ ارز در یک سال گذشته مسوولان بانک مرکزی و دولت اظهارنظرهایی متفاوت و اغلب ضد و نقیضی داشته‌اند. شاید همین موضوع هم سبب شده اکنون که وزیر اقتصاد قول تزریق ارز به بازار تا هفته دیگر را داده استٰ کسی چندان به آن وقعی ننهد.
تصمیمات یک شبه بانک مرکزی
بانک مرکزی تاکنون بارها برای تک نرخی کردن بازار ارز تصمیم گرفته است. خردادماه سال گذشته این بانک برای مدیریت بازار ارز و تک نرخی کردن نرخها در این بازار، قیمت انواع ارز را به صورت عمده افزایش داد که سبب بالا رفتن فوری نرخ ارز در بازار شد.
این تصمیم بانک مرکزی در حالی بود که احمدی‌نژاد چند ماه پیش از آن در یک برنامه زنده تلویزیونی گفته بود: «از دکتر بهمنی خواسته ایم که قیمت ارز را واقعی کند، زیرا وقتی ذخایر عظیم ارزی در اختیارداریم باید پول ملی را تقویت کنیم؛ لذا روند کاهشی نرخ ارز باید ادامه یابد. زمانی موفق خواهیم بود که پول ملی‌مان، پول قدرتمندی باشد.»
هرچند به نظر نمی‌رسد افزایش نرخ ارز از سوی بانک مرکزی بدون تائید دولت باشد و از سویی این اقدام بانک مرکزی هم نه تنها سبب تک‌نرخی شدن ارز نشد بلکه آن را چند نرخی کرد.
از سویی کارشناسان معتقدند سکوت و بی‌عملی بانک مرکزی در مقابل افزایش نرخ ارز سبب فروپاشی نظام تک‌نرخی شده است.
در حالی که در روزهای ابتدایی مهرماه سال گذشته رئیس کل بانک مرکزی وعده وارد کردن ارز به بازار را داده بود مدتی بعد در پاسخ به خبرنگاران گفت که بانک مرکزی نمی تواند برای تعدیل نرخ ارز، ارز قاچاق وارد کند.
پس از آن بانک مرکزی در تصمیمی جدید برای تک نرخی کردن ارز، قیمت ارز مسافرتی را به نرخ تحویل ارز در مناطق آزاد تغییر داد و در واقع با این اقدام خود ارز دو نرخی را سه نرخی کرد.
در واقع تاکنون بانک مرکزی با وجود وعده‌های فراوان، در موقع لازم خلف وعده کرده؛ هرچند هربار دولت با فرافکنی این موضوع را به عواملی غیر از خود نسبت داده است.
اما از سه هفته پیش تاکنون که ناگهان نرخ ارز رشد 36 درصدی پیدا کرده است، برخی نمایندگان از جمله رئیس کمیسیون برنامه و بودحه مجلس دلیل آن را مستقیما به دولت مربوط دانستند.
رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس از عدم پرداخت ارز دولتی در سه هفته گذشته خبر داد و گفت: “متاسفانه دولت بزرگترین اشتباه تاریخی را انجام داده که برای پاسخ به تقاضای بازار، ارز تزریق نمی‌کند و از سه هفته پیش عرضه دلار توسط بانک مرکزی متوقف شده است.”
همچنان که احمد توکلی با اشاره به کاهش 55 درصدی ارزش پول ملی در یک هفته اخیر و افزایش نرخ ارز اعلام کرده که اطلاعات بدست آمده نشان می‌دهد که دولت تعمدا ارز توزیع نمی‌کند.
به گفته وی این نشان می دهد تعمدی در کار است و باید دید علت چیست که دولت ارز توزیع نمی‌کند. در عرض 7 روز 55 درصد ارزش پول کم شده است.
هرچند یک عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس از قول وزیر اقتصاد درباره تحولات مثبت بازار ارز طی هفته آینده خبر داده و گفته که بنا به سخنان حسینی هیچ مشکل و کمبودی در ذخایر ارزی کشور وجود ندارد و اینکه در بازار شایعه شده که دولت ارز کافی در اختیار ندارد، صحیح نبوده و شایعه‌ای بیشن نیست.
اما به گفته کارشناسان موضوع عدم تزریق ارز از سوی دولت چندان بعید به نظر نمی‌رسد. با توجه به تحریم نفت ایران و کاهش درآمد ارزی این کشور، عدم امکان مبادلات ارزی با کشورهای دیگر و ته کشیدن صندوق ذخیره ارزی در طی هفت سال ریاست جمهوری احمدی‌نژاد و از سویی اجبار دولت به پرداخت ماهانه یارانه‌ها سبب شده که این بار دولت از عرضه ارز به بازار بکاهد تا بتواند یارانه‌ها را – البته با تاخیر- پرداخت کند.
پیش از این گزارش‌های منتشر شده نشان از بدهی‌های کلان دولت به بخش صنعت و تولید برای تامین یارانه‌ها داشت و این بار به نظر می‌رسد که دولت چاره‌ای نداشته جز اینکه از بازار ارز مایه بگذارد.
هرچند به عقیده بسیاری از اقتصاددانان دولت در موضوع افزایش قیمت ارز و طلا در بازار در یکی دو سال گذشته ذی نفع بوده است.
دولتِ «ترین»ها
از آن گذشته نگاهی به وضعیت بازار ارز در سی و چند سال گذشته و از سویی درآمدهای دولت احمدی‌نژاد و دولت‌های پیش از آن شاید خود بتواند بیانگر برخی مسائل باشد.
طبق آمار منتشر شده دولت احمدی‌نژاد بیشترین درآمد نفتی را نسبت به همه دولت‌های پس از انقلاب داشته است. از سویی نگاهی به وضعیت تورم نشان می‌دهد که در سال 57 این میزان با رقم 10 درصد آغاز شده و هرچند در سال‌های ابتدایی پس انقلاب روند صعودی داشته است اما در سال 64 كشور پایین‌ترین نرخ تورم را به میزان 9/6 درصد ثبت كرد و پس از این نیز در دوره سازندگی و اصلاحات همواره با نرخ تورم یک رقمی روبرو بوده‌ایم.
دولت احمدی‌نژاد اما در سال 84، اقتصادی با تورم نزدیک به ده درصد را تحویل گرفت و اکنون با وجود درآمد نفتی کلان هفت سال گذشته این میزان به 25 درصد رسیده است.
در کنار این موضوع وضعیت بازار ارز در سی و چهار سال گذشته بر اساس گزارش‌های منتشر شده به این صورت بوده است:
تا پیش از اجرای برنامه اول توسعه ، کسری بودجه شدید کشور و کاهش درآمد ارزی سبب بالا رفتن نرخ ارز شده بود که به همین دلیل از سال 1372 سیاست یکسان سازی ارز در کشور به اجرا درآمد. از آن پس نرخ‌های سه‌گانه ارز ملغی اعلام شد و نرخ جدید ابتدا 1500 ریال بر هر دلار انتخاب شد.
با كاهش قیمت نفت و محصولات نفتی، نرخ ارز در بازار غیررسمی افزایش یافت و باعث بالارفتن نرخ ارز اعلام شده، گرفت.
در همان سال نرخ ارز در 1750 ریال ثابت شد. از سال 72 تا 73 فاصله بین نرخ ارز رسمی و غیر رسمی به طور مداوم افزایش یافت.
از ابتدای دهه 80 اصلاح سیاست‌های ارزی و تجاری كشور با هدف تسهیل تجارت و مقررات‌زدایی از بخش خارجی اقتصاد ادامه یافت. در این سال‌ها با اتكا به ذخایر مناسب ارزی، اندوخته حساب ذخیره ارزی و بستر‌سازی‌های مناسب در سال‌های قبل، یكسان‌سازی نرخ ارز مطرح شد و از همان زمان اجرا شد و نظام ارزی كشور شناور مدیریت شده اعلام شد و این موضوع منجر به افزایش نرخ برابری ارز به هشت هزار ریال شد. باید گفت طی دهه هفتاد و اوایل هشتاد بازار ارز كشور معمولا از ثبات مناسبی برخوردار بوده و گاه کاهش هم یافته است.
اما از دوره دوم دولت احمدی‌نژاد این وضعیت تغییرات شدیدی یافته است. این تغییرات از سال 89 آغاز شده و از سال 1390 شدت گرفته است.
کارشناسان دلایل بسیاری برای آن ذکر می‌کنند، از جمله خالی بودن خزانه بانک مرکزی، کاهش حساب ذخیره ارزی در دوران احمدی‌نژاد، تحریم‌ها و مشکلات مبادلات تجاری ایران و به طور کلی سیاست‌های نادرست اقتصادی دولت. همه اینها سبب شده که به دلیل نبود ارز کافی در بازار نرخ آن در دو سال گذشته به طور مداوم افزایش یابد. به گونه‌ای كه هم‌اكنون نرخ دلار در بازار به حدود 2300 تومان رسیده است. به این ترتیب یك نگاه كلی به نرخ ارز در 30 سال گذشته نشان می‌دهد كه ارزش ریال ایران در مقابل دلار طی سی و چند سال گذشته در بازار آزاد ارز بیش از 50 برابر كاهش یافته است.
بی اعتمادی به دولت دروغ
هرچند در یکی دو روز گذشته نرخ ارز به میزان اندکی کاهش یافته است، اما سیاست‌های اقتصادی دولت در چند سال گذشته نشان می‌دهد که حتی با کمتر شدن نرخ ارز تا هفته آینده نمی‌توان به بهبود این بازار امید داشت. همچنان که اعلام تک نرخی شدن ارز از سوی بانک مرکزی در ششم بهمن ماه سال گذشته و پایین آمدن قیمت آن هم چندان نتیجه مثبتی دربر نداشت و اندکی بعد دولت با حذف ارز مسافرتی و دامن زدن به بازار ارز چند نرخی نشان داد که قصدی جدی برای حل این بحران ندارد.
