دیدار پاپ فرانسیس با آیتالله سیستانی در نجف؛ واکنشها
پاپ فرانسیس دردومین روز سفر خود به عراق، با آیتالله علی سیستانی از قدرتمندترین رهبران دینی عراق و مرجع میلیونها مسلمان شیعی دیدار کرد. پاپ فرانسیس پس از این دیدار، به شهر اور باستانی اور رفت و در آنجا افراط گرایی و خشونت به نام دین را محکوم کرد.
دیدار پاپ فرانسیس و آیتالله علی سیستانی به صورت خصوصی و بدون رعایت تشریفات معمول در خانه این مرجع شیعه در شهر مذهبی نجف برگزار شده است.
خبرنگاران اجازه حضور در این دیدار را نداشتند. آیتالله سیستانی ۹۰ ساله، کمتر در مقابل دوربین رسانهها حضور یافته است.
این دیدار یکی از نقاط برجسته سفر پاپ به عراق است. برای تامین امنیت این دیدار، واتیکان و نجف برای ماهها گفتوگوهایی فشرده و همچنین برنامهریزی دقیق را پیش برده بودند.
گزارش شده است که برخی گروههای شبه نظامی شیعی عراق با این دیدار مخالفت کردهاند و آن را زمینه مداخله غربیها در امور داخلی عراق عنوان کردهاند.
پایگاه خبری شفقنا بیانیه دفتر آیتالله سیستانی را درباره این دیدار منتشر کرده است. در این بیانیه آمده “در این دیدار درباره چالشهای بزرگی که بشریت در این دوران با آن روبروست و نقش ایمان به خداوند سبحانه و تعالی و پایبندی به ارزش های والای اخلاقی برای غلبه بر آنها گفتگو و تبادل نظر شد”.
این نخستین سفر یک پاپ به عراق است و همچنین اولین سفر بینالمللی پاپ فرانسیس از زمان شیوع همهگیری کرونا.
لوئیز یاکو، اسقف اعظم کلیسای کلدانی عراق نیز پیشتر گفته بود طی این ملاقات پاپ و آیتالله سیستانی “سند اخوت برای صلح جهانی ” امضا میکنند.
- سفر پاپ به عراق چه پیامی برای شیعیان دارد؟
- پاپ در عراق: به خشونت و افراطیگری پایان دهید
- سفر پاپ فرانسیس به عراق؛ احیای امید و بیم از شروع جنگ های فرقهای
میگل آنخل آیوسو گوئیشوت مسئول شورای پاپی گفتگوی بین ادیان درباره این سفر و دیدار پاپ با آیتالله سیستانی گفته است که او یک رهبر مذهبی است که از اقتدار اخلاقی بالایی برخوردار است.
آیتالله سیستانی در حالی که در دوران صدام سال ها در حبس خانگی بود، پس از سرنگونی دیکتاتور عراق، نقشی برجسته در جامعه عراق ایفا کرد. فتوای آیتالله سیستانی برای مقابله با داعش و همچنین حمایت از اعتراضات سال ۲۰۱۹ که در انتقاد به عملکرد دولت و دخالت خارجی برگزار شد، از جمله فعالیتهای خبرساز و تاثیرگذار آیتالله سیستانی بود.
این ملاقات در حالی برگزار میشود که آیت الله سیستانی به ندرت با مقامات سیاسی و مذهبی دیگر کشورها ملاقات میکند.
از جمله، اخیرا گزارش هایی در برخی رسانهها مبنی بر امتناع آیت الله سیستانی از ملاقات با ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه ایران در سفر او به عراق منتشر شده بود.
پاپ فرانسیس پس از دیدار با آیتالله سیستانی به شهر اور رفت و در جریان مراسمی با حضور پیروان ادیان مختلف در شهر باستانی اور گفت: “خصومت، افراط گرایی و خشونت در قلب یک مذهب زاده نمیشود و اینها خیانت به مذهب است.”
عراق درگیر خشونتهای مذهبی هم علیه اقلیت های مذهبی و هم بین مسلمانان شیعه و سنی است.
رهبر کاتولیکهای جهان همچنین بر ضرورت همزیستی تاکید کرد.
پاپ در بخشی دیگر از سخنانش گفت: “مومنان نباید زمانی که تروریسم درصدد سوءاستفاده از مذهب است، ساکت بمانند.”
پاپ فرانسیس ۸۴ ساله پیشتر درباره این سفر به خبرنگاران گفته بود که او خود را ملزم به انجام وظیفه میداند و این سفر را به عنوان “زائر صلح ” انجام میدهد و از خدا میخواهد پس از سالها جنگ در عراق صلح و آشتی برقرار شود.
کرونا و تشدید بحران امنیتی در عراق، این سفر را به پرخطرترین سفر پاپ تبدیل کرده است.
حدود ۱۰ هزار نیروهای امنیتی عراق وظیفه تامین امنیت پاپ در این سفر را بر عهده دارند. همزمان با این تدابیر امنیتی، دولت عراق برای مقابله با شیوع کرونا، محدودیتهایی برای رفت و آمد اعمال کرده است.
پاپ فرانسیس که هوادار سرسخت گفتوگو با رهبران دیگر است، پیش از این با شماری از چهرههای برجسته اهل سنت در چندین کشور مسلماننشین از جمله در بنگلادش، ترکیه، مراکش و امارات دیدار داشته است.
ملاقات پاپ با آیت الله علی سیستانی در نجف، سفر به ناصریه مرکز استان ذی قار و بازدید از شهر باستانی اور، ملاقات عمومی با مسیحیان در شهر اربیل و دیدار با مقامات سیاسی و مذهبی اقلیم کردستان عراق، از برنامههای سفر چهار روزه پاپ عنوان شده بود.
بی بی سی
******
دیدار پاپ با آیتالله سیستانی و سکوت مراجع تقلید در قم
دیدار تاریخی که بسیاری در انتظارش بودند سرانجام رخ داد، “زائر صلح” به نجف رسید و در کنار مرجع تقلید شیعه نشست، دیداری ساده و به دور از تشریفات و بدون زدن ماسکی بر صورت.
در عکسی که از دیدار پاپ فرانسیس و آیتالله علی سیستانی منتشر شد، ملاقات در اتاق معمول دیدارهای این مرجع شیعه صورت گرفته و هر دو دست روی زانو گذاشتند و فروتنانه چشم در چشم هم از روز و روزگار گفتند و از “ظلم و رنج انسانها از فقر، سرکوب دینی و فکری، سرکوب آزادی های اساسی و نبود عدالت اجتماعی”.
در این دیدار خبرنگاران حضور نداشتند و دفتر آیتالله سیستانی با انتشار اطلاعیهای بخشی از حرفهای آقای سیستانی را منتشر کردهاست، گفته شده او بر “تقویت ارزش های همبستگی، همزیستی مسالمت آمیز، رعایت حقوق پیروان ادیان و گرایش های مختلف فکری” تاکید داشته است.
همچنین آقای سیستانی بر حقوق شهروندان مسیحی تاکید داشته و تلاش دارد تا آنها مانند سایر عراقیها در امنیت و صلح زندگی کنند و در پایان برای پاپ فرانسیس و کاتولیکها و بشریت دعای خیر کرده است.
اهمیت دیدار دو رهبر مذهبی
دیدار رهبر کاتولیکهای جهان با یک و نیم میلیارد پیرو، با یک مرجع شیعه عراق که پیروانی چند ده میلیونی، شاید در یک کفه ترازو قرار نگیرد اما این دیدار را باید در قالب ویژگیهای ممتاز میزبان و میهان جستوجو کرد. ملاقاتی که از آن به عنوان “جلسه منارهها و زنگها” و دیدار نمایندگان دو دین پرجمعیت جهان یاد شد.
درباره منش و سیر و سلوک پاپ فرانسیس ۸۴ ساله، بسیار نوشته شده است. او نشان داده که نمیخواهد قبای ۲۶۵رهبر گذشته کلیسا را بر تن کند و پا در کفشهای “قرمز براق” رهبران پیشین کند و قدم در جای پای آنها بگذارد.
او از ۲۰۱۳ که رهبر کاتولیکهای جهان شده، به دنبال خراب کردن دیوارهای کلیسا است. میخواهد رهبران پیشین هرچه دیوار ساختند را خراب کند تا فاصلهای بین مسیحیت و مردم نباشد. او میکوشد خط گذاری و فاصلهگذاری میان ادیان را بردارد تا صلح و مودت جای جنگ و خونریزی در جهان بنشیند.
پاپ با چنین جهانبینی، نگاهش به نجف جلب میشود و با وجود شیوع کرونا و نگرانیهای امنیتی، مشتاقانه به دیدار یک روحانی در گوشهای از عراق میرود. پاپ میداند خانه استیجاری آیتالله علی سیستانی از کاخ ریاست جمهوری عراق پرقدرتتر است. کسی که در سالهای اخیر منجی عراق بوده و با فتوای جهاد علیه داعش مانع از تجزیه این کشور شد و هر زمان عراق نیاز داشته به کمک مردم شتافته، مشی اعتدالی دارد، از دخالت در سیاست پرهیز میکند و بیشتر تمایل دارد به امور دینی بپردازد.
آیتالله علی سیستانی در ۹۰ سالگی علاوه بر نقش آفرینی در مسایل ملی نگاه ویژهای به سایر ادیان دارد. در تابلوهایی که در سطح بغداد و سایر شهرهای عراق نصب شده، عکسی از دو رهبر شیعیان و کاتولیکهای جهان، نصب شده و جملهای از آقای سیستانی نقل شده که “شما از ما هستید و ما از شما هستیم” و در دیدار امروز هم آقای سیستانی تاکید کرد که امنیت و آزادی سایر ادیان و مذاهب برای او بسیار با اهمیت است، حساسیت به فساد، توجه به آزادیهای مدنی و ساده زیستی او باعث شده تا اکثر مردم از او حرفشنوی داشته باشند.
تفاوت آیتالله سیستانی با مراجع قم
اگر توضیحالمسائل آیتالله سیستانی با اکثر رسالههای مشابه مقایسه شود، تفاوت خاصی بین آنها نیست، مسایل و دستورالعملهای دینی کم و بیش شبیه هم هستند، انگار از روی دستهم، کپی کردهاند و همه از یک مدرسه، یک کلاس و یک معلم بیرون آمدهاند اما در عرصه عمل و جامعه، تفاوت معناداری میان رفتار و نگاه بعضی علما و مراجع شیعه در حوزههای دینی دیده میشود و این تفاوتها است که یکی را آیتالله سیستانی میکند و با اقبال مردم عراق روبرو میشود و در مقابل، شماری از مراجع هستند که اکثر مردم حتی ممکن است اسم آنها را هم نشنیده باشند.
تعداد مدارس و حوزههای علمیه در عراق و ایران کم نیست. آنچه آنها را به عنوان مکتب نجف و مکتب قم تفکیک میکند، نوع نگرش آنها به دینداری در سطح جامعه است.
مکتب نجف قدمتی بیش از ۹۰۰ سال دارد اما عمر حوزه علمیه قم به شکل امروزین آن حدودا صد ساله است و از سال ۱۳۰۱ فعال بوده. به طور طبیعی اکثر مراجع پیشین ایران در نجف پای درس و بحث نشستهاند اما در مجموع صدایی که از قم شنیده میشود متفاوت با مکتب نجف و حوزههای علمیه عراق است.
بحث ولایت فقیه در حق قضاوت، صدور فتوا در مسایل شرعی، اخذ وجوهات شرعی و رسیدگی به امور روزمره زندگی، شالکه تفاوت اصلی این دو مکتب است. به طور طبیعی در هر دو حوزه ممکن است این موضوع موافق و مخالف داشته باشد اما در مجموع کسانی مثل آیتالله سیستانی قایل به ولایت مطلقه فقیه نیستند و به اصطلاح در عصر غیبت خودشان را جانشین امام معصوم نمیدانند اما کسانی همچون آیتالله خمینی و حاکمیت امروز ایران ولی فقیه را جانشین امام معصوم و اختیاردار مردم در همه شئون میدانند و قایل به ولایت مطلقه فقیه هستند و این ولایت را گاهی به زن و فرزند مرد مسلمان هم تسری میدهند.
البته در دهههای گذشته کسانی مثل آیتالله حسین بروجردی در قم، نگاهی نزدیک به افکار آیتالله سیستانی داشتند و از سیاست گریزان بودند و تمایلی به کسب قدرت و دخالت در آن نداشتند اما این روند در چهل سال اخیر تغییر کرده و اگر مراجعی قایل به چنین دیدگاهی باشند معمولا سکوت میکنند یا به انزوا کشانده میشوند و “تکفیر” و خلع لباس میشوند چنانکه دفتر کمال حیدری از مراجع تقلید قم، را در آبانماه امسال بستند و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نسبت “گمراه” و “فتنهگر” به او داد.
جدا از تفاوتهای فکری در قم و نجف، وابستگی شدید اقتصادی حوزههای علمیه قم به حکومت در عمل به گونهای پیش رفته که اجازه رشد و افکار نو را در حوزه ندهد و هر نگاه مخالفی را در نطفه خفه میکند. در قم حدود ۸۰ هزار طلبه مشغول تحصیلاند و موسسات پژوهشی در این حوزه بیشمار است. برخلاف وابستگی اکثر دفاتر مراجع و مدارس قم به حکومت، حوزه نجف چنین نسبتی با حکومت و قدرت ندارد و وامدار آنها نیست و در عمل سیاستمداران و قدرتمداران هستند که خودشان را وامدار و نیازمند به این گروه از مراجع دینی میدانند.
واکنش مراجع تقلید به دیدار تاریخی
با وجود اینکه سفر پاپ فرانسیس در صدر اخبار دنیاست و دیدار پاپ با آقای سیستانی بازتاب گستردهای داشته، اما در رسانههای ایران مثل یک خبر ساده از کنارش گذشتند. برای رسانههای نزدیک به حکومت مثل خبرگزاری فارس، تسبیحی که پاپ به فرمانده حشدالشعبی هدیه داد، جذابتر از اصل دیدار پاپ با آقای سیستانی بود.
خبرگزاری تسنیم هم که نزدیک به مقامهای امنیتی است با انتشار سخنان علیاکبر ارشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،ضمن استقبال از این سفر، آن را مشکوک، قابل تامل و “پر از سوال”دانست و از مراجع تقلید خواست آنها هم چنین دیدارهایی داشته باشند. در بین خبرگزاریها، خبرگزاری شفقنا که اخبار شیعیان را منتشر میکند به این دیدار توجه وِیژه داشت و در یادداشتی نوشت: “زعیم نجف درس زعامت میدهد”.
به نظر میرسد رفتار رسانههای ایران دماسنجی برای نشان دادن میزان استقبال حکومت از این دیدار است. با وجود این که چنین دیداری باید برای همه مراجع تقلید و علمای شیعه با اهمیت باشد و رفتن رهبر کاتولیکهای جهان به خانه یک مرجع تقلید شیعه موجب مسرت و افتخارشان باشد فعلا روی خوش به آن نشان ندادهاند به خصوص مراجعی که درباره تمام مسایل روز اظهار نظر میکنند و در رسانهها فعال هستند.
در مجموع به نظر میرسد در رقابت پیدا و پنهان میان مکتب نجف و مکتب قم، فعلا با دیداری که پاپ فرانسیس با آیتالله سیستانی داشته، کفه ترازو بیش از پیش به نفع دیدگاهها و مشی معتدل این مرجع تقلید و مکتب نجف سنگینتر شده است که میتواند تائیدی برای مشی اعتدالگرایی و دوری از سیاستزدگی در امور دینی باشد و این دیدگاه را بیش از گذشته حداقل در بین طلبههای مدارس حوزه تقویت کند.
مسعود آذر
بیبیسی
*****
جلوه رحمانی در دیدار تاریخی
جاوید قرباناوغلی . دیپلمات بازنشسته
سفر پاپ فرانسیس به عراق بیتردید مهمترین رویداد سیاسی در چند دهه گذشته در جهان بود. رهبر کاتولیکهای جهان و بالاترین مرجع دین عیسی مسیح با پیروانی بیش از یکونیم میلیارد نفر در اقدامی جسورانه که در تاریخ کلیسا سابقه نداشت، به عراق مهد و خاستگاه ادیان ابراهیمی سفر کرد. پاپ به سرزمینی سفر کرد که تاریخی مشحون از کودتا، جنگ، دیکتاتوری، سرکوب وحشیانه، نابردباری مذهبی و در یک دهه گذشته اقدامات نفرتانگیز داعش، پیام صلح، تقدس ارزش جان انسان و مودت، دوستی و همکاری ملل و ادیان جهان بود. سفر سهروزه پاپ همانطورکه انتظار میرفت به مهمترین خبر همه رسانههای جهان تبدیل شد، ولی اغراق نیست اگر گفته شود دیدار او با آیتالله سیستانی به کانون این سفر و تیتر اول رسانهها تبدیل شد. سفر پاپ به نقاط مختلف عراق و از جمله به اربیل که هنوز داعش جای پایی هرچند نامستحکم در آن دارد و برگزاری مراسم عشای ربانی و سخنرانی در استادیوم این شهر با توجه به شرایط امنیتی و پروتکل دیدار مهمترین شخصیت مذهبی مسیحیان جهان هرچند بسیار مهم ارزیابی میشود، ولی دیدار با آیتالله سیستانی بسیاری از برنامههای این سفر را تحتالشعاع قرارداد. این رویداد در روزهای گذشته از زوایای مختلف مورد بحث و تحلیل قرار گرفته شده است. در این نوشتار مختصر با پرهیز از تکرار آن و بر چند نکته مهم اکتفا میکنم. از منظر سیاسی و امنیتی سفر پاپ نمایانگر ثبات کشور میزبان و اطمینان از نظم و امنیت این کشور در استقبال و پذیرایی از مهمترین شخصیت و مرجع جهان مسیحیت است. این تحول دستاورد بزرگی برای عراق در چند دهه و بهویژه پس از سرنگونی رژیم صدام حسین است و امتیاز مهمی برای الکاظمی پس از چهار دهه ناآرامی در این کشور محسوب میشود. در کنار اهمیت سیاسی ملاقات تاریخی با مرجع عالی شیعیان عراق، دیدار پاپ از شهر تاریخی اور و همچنین کلیساهای فرق مختلف مسیحیان بغداد و موصل و برگزاری مراسم عشای ربانی پیامآور تصویر درخشانی از اهمیت صلح، همزیستی مسالمتآمیز مدارا در زیست انسانی و نقش رهبران مذهبی در مدیریت تکثر و همزیستی برای کشوری است که تنوع قومیتی و گوناگونی ادیان و مذاهب در آن منشأ اختلافات و سوءاستفاده چهرههای سیاسی بوده است. الکاظمی در اقدامی هوشمندانه بر موج این رویداد تاریخی سوار شد. الکاظمی با نامگذاری شش مارس که مقارن با دیدار پاپ و آیتالله سیستانی است، بهعنوان روز «صلح و مدارا» بیشترین بهرهبرداری را از این سفر و ملاقات تاریخی کرد.
سیاستمداران جهان با وجود تضارب منافع و گونهگونی رژیمهای حکومتی با یکدیگر دیدار و گفتوگو میکنند.
این امر در پرتو شکلگیری نهادهای بینالمللی در دهههای اخیر، حلوفصل مناقشات سیاسی از طریق گفتوگو و مذاکره را برجسته کرده است. این در حالی است که پس از جنگهای صلیبی، جهان کمتر شاهد گفتوگوهای بینالادیانی بهویژه بین اسلام و مسیحیت بوده است. دیدار پاپ با آیتالله سیستانی از آن جهت حائز اهمیت است که ملاقات دو رهبر مذهبی، یکی بالاترین و تأثیرگذارترین در عالم مسیحیت و دیگری مرجع تأثیرگذار اسلامی در سپهر سیاسی و مذهبی عراق و خاورمیانه و جهان در واقع تصویری روشن از جلوه رحمانی آموزههای ادیان ابراهیمی را در منظر و مرئای جهان به نمایش گذاشت. نگاهی گذرا به عبارتهای به کار گرفتهشده در بیانیههای واتیکان و دفتر آیتالله سیستانی از این ملاقات و تأکید بر رنج و آلام ملل جهان از ظلم، فقر، ستم، فقدان عدالت اجتماعی، نفی اقدامات خشونتآمیز، آوارگی، محاصره اقتصادی و دعوت به حکمت و ریشهکنی جنگ از طریق آموزههای دینی و ارزشهای برخاسته از ادیان ابراهیمی در همزیستی مسالمتآمیز ملل و ضرورت احترام متقابل میان پیروان همه ادیان، مؤید این مطلب است. انگیزههای سیاسی سفر پاپ به عراق را نمیتوان انکار کرد، بهویژه اینکه این کشور به دلیل تنوع مسیحیان، قدمت آنان در این سرزمین و زادگاه حضرت ابراهیم، برای جهان مسیحیت از اهمیت بسزایی برخوردار است. بااینحال پذیرش ملاقات با پاپ از سوی مرجع عالی شیعیان عراق نمایانگر هوشمندی سیاسی آیتالله سیستانی است. به نظرم این ملاقات دو پیام مهم برای جهان داشت؛ اول، نفی چهرهای خشن و ضد انسانی از اسلام بود که در چند دهه گذشته گروههایی مانند القاعده، طالبان، الشباب و داعش به جهان نشان دادند. تصویر ساختهشده و شکلگرفته در اذهان بسیاری از ملل جهان و پیروان مسیحیت که اکثریت دینباوران در جهان را تشکیل میدهند از اسلام و مسلمانان، جنگ و ویرانی، صحنههای دلخراش سربریدن انسانهای بیگناه، اسارت زنان و دختران و فروش آن مانند برده و… بود. آیتالله سیستانی هوشمندانه و با یک اقدام کمهزینه سیاسی و البته انسانی بر این تبلیغات خط بطلان کشید و جلوهای رحمانی از واقعیت آموزههای اسلام را به نمایش گذاشت. ارزش و تأثیر این ملاقات تاریخی در اذهان بیش از یک میلیارد پیرو مسیحیت کاتولیک که اعتقادی راسخ به پاپ فرانسیس دارند، بسیار فراتر از سرمایههای میلیاردی برای تبلیغ اسلام از طریق رسانههای نوشتاری، تصویری و فضای مجازی است. (کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم). مسیحیان جهان زعیم و رهبر معنوی خود را نشسته در کنار رهبری دینی از مسلمانان مشاهده کردند که هر دو برای صلح و برادری و همزیستی انسانهای کره خاک فارغ از قومیت و مذهب دست به دعا برداشتهاند. نکته دوم که به نظرم بسیار مهمتر و تأثیرگذارتر است، تشریفات این ملاقات و تصاویر منتشرشده از آن در ابعاد وسیع جهانی است. در تاریخ از سادگی و بیآلایشی سلوک پیامبر اسلام و ائمه عظام و بزرگان اسلام در نشست و برخاست خواندهایم. پس از 1400 سال اینک میلیاردها نفر در اقصانقاط جهان مشاهده کردند که یک زعیم دینی با تأثیرگذارترین نقش در سپهر سیاسی کشوری درگیر جنگ و خشونت، در خانهای و امکاناتی بس ساده در حد اقشار فرودست و در عادیترین منطقه شهر نجف زندگی میکند. فارغ از دنیای فریبنده سیاست و اماکن و قصرهای مجلل و فاخر رهبران جهان در همان خانه ساده از برجستهترین رهبر مسیحی جهان استقبال میکند. پیام روش و سلوک آیتالله سیستانی و تصاویری که از دو رهبر قدرتمند نشسته بر صندلی و نیمکتهای چوبی ساده و تأثیرات آن قابل احصا و ارزیابی نیست. در دهههای اخیر نمونه دیگر آن ملاقات امام خمینی در اتاق کوچک و ساده جماران با ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه یکی از دو ابرقدرت زمان بود که متأسفانه به دلیل شرایط خاص آن زمان مانند این ملاقات مورد توجه قرار نگرفت. جهان در اوج حیرت تصاویر لحظات ورود پاپ به منزل آیتالله سیستانی در خانه سادهای و محلهای محروم و ملاقات بیپیرایه را مشاهده کرد. این ملاقات پیام تأثیرگذاری برای جهان داشت و آن اینکه بزرگی به زندگی در قصر مجلل، تکبر، در عرش نشستن و بر فرش نگریستن، فاصلهگذاشتن بین خود و مردم نیست.
روزنامه شرق ۹ مارس
